Марказий банк аҳолига истеъмол, ипотека ва автокредитлар бериш бўйича талабларни кучайтиришни режалаштирмоқда.
Марказий банкнинг кредит ташкилотлари фаолиятини тартибга солиш методологияси департаменти бошлиғи Санжар Носиров аҳолининг қарз юки кўрсаткичи жорий этилишини маълум қилди. Ушбу даража ўртача кредит тўловларининг қарз олувчининг ўртача ойлик даромади нисбатига кўра ҳисобланади.
2024 йилнинг 1 июлидан бошлаб қарз юки кўрсаткичини 60% этиб белгилаб, 2025 йилдан эса 50%га камайтириш таклиф қилинмоқда.
Марказий банк ушбу параметр жисмоний шахсларни микрокредитлашда қўлланилиб келинаётганини таъкидлади. Шундай қилиб, микроқарзлар бериш қарз олувчи даромадининг ярми билан чекланган.
Бундан ташқари, ушбу янгилик аҳоли даромадларини соядан чиқариш, норасмий манбаларни баҳолаш, шунингдек, тижорат банкларини масъулиятли кредитлаш (респонсибле лендинг) сари ундаш имконини беради.
Ўртача ойлик даромад сўнгги 6 ойдаги кўрсаткичларни ҳисобга олади:
- иш ҳақи;
- пенсия тўловлари ва жамғарма ҳисобварағига бадаллар;
- банк ҳисобварағига олинган даромадлар;
- тўланган солиқлар;
- фоизлар, дивидендлар ва ижара тўловлари.
Бундан ташқари, агар кредитни тўлаш муддати 36 ойдан ошса, у ҳолда ўртача ойлик даромад худди шу давр учун ҳисобланади.
Ипотека кредитларини беришда Марказий банк кредит муддатини 120 ой (10 йил) қилиб белгилашни режалаштирмоқда.
Шу билан бирга, янги талаблар банклар кредит портфелининг атиги 85%ига таъсир кўрсатади. Кредит ташкилотлари кредит тўловлари қарз олувчининг ўртача ойлик даромадининг ярмидан ошмаслиги тўғрисидаги талабга риоя қилмасдан, қолган 15% ҳажмни ўз хоҳишига кўра идора этишлари мумкин.
Шунингдек, регулятор кредит таваккалчилик даражасини баҳолаш кўрсаткичлари — кредит/гаров нисбати ва қарз юки кўрсаткичларини ҳам жорий этишни назарда тутади.
Хусусан, кредит/гаров коеффициенти кредит суммасининг гаров қийматига нисбати билан ҳисобланади. Айтайлик, “квартира” $1000ни ташкил этса, дастлабки тўлов $200ни ташкил қилади. Бундай ҳолда қарз олувчи $800лик ипотека кредитини олиши керак ва бунда коеффициент 80%ни ташкил қилади.
Марказий банк ипотека кредитлари учун кредит/гаров нисбатини 80%, автомобил кредитлари учун эса 75% даражасида чекламоқчи.
Регуляторда таъкидланишича, улар автокредитлар учун ипотека кредитларига қараганда юқори хавфларни баҳолашмоқда. Марказий банк департаменти раҳбари Санжар Носиров автомобил бозорида таклиф чекланганлиги сабабли нархлар сунъий равишда ошиб кетиши мумкинлигини тан олди. Бундан ташқари, бозор тўйинганда, автомобиллар нархи кўчмас мулк нархларига қараганда осонроқ тушиши мумкин, дея қўшимча қилди у.
Бундан ташқари, 2024-йил 1-июлдан бошлаб истеъмол, ипотека ва автокредитлар бўйича қарз олувчининг кредит таваккалчилиги баҳоланади. Қарз юки кўрсаткичи барча кредитлар ва қарзлар, шу жумладан, янги кредит бўйича ўртача ойлик тўловлар миқдорини қарз олувчининг ўртача ойлик даромадига боғлаш орқали ҳисобланади. Кредит/гаров нисбати ва қарз юки кўрсаткичи қанчалик юқори бўлса, кредит хавфи шунчалик юқори бўлади.
Марказий банк раисининг биринчи ўринбосари Нодирбек Сайдуллаев мазкур қонун лойиҳаси яқин кунларда Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси порталида жамоатчилик муҳокамасига қўйилиши ҳақида маълум қилди.
Сайдуллаев янги талаблар фақат Кредит-ахборот бюроси тизимига уланган тижорат банклари ва микромолия ташкилотларига нисбатан қўлланилишини таъкидлади. Бироқ у кредитлашнинг айрим турлари, жумладан, кулранг тўловлар янги чекловларга тушмаслигини тан олди.
Шундай бўлса-да, Марказий банкда таклиф этилаётган чекловлар кучга кирганидан сўнг аҳолига кредит бериш суръатининг пасайиши кутилмаяпти.
“Кредитни тўхтатиб туриш ҳақида гапирганда эҳтиёт бўлишимиз керак. Бунинг сабаби шундаки, мавжуд кредит ресурслари бирор жойга йўналтирилиши керак. Кредит бериш тўсатдан тўхтамайди.
Кредитлаш йўналишлари ўзгариши ёки қарз олувчиларга қўйиладиган талаблар кучайиши мумкин. Биз банк кредитни қайтариб бера олмайдиган қарз олувчиларга кредит бермаслигини таъминлашга интиламиз. Бироқ, кредитлаш тўғридан-тўғри [янги талаблар] туфайли камаяди, деб айтиш қийин”, — дея тушунтирди Марказий банк
