“Гўшт нархи 90-100 минг сўм, уннинг бир қопи 150 мингдан 220 мингга чиқиб кетди. 58 минг сўм бўлган 5 литрлик писта ёғининг энг арзони 70 минг сўм, турларига қараб 75-78 минг сўмга кўтарилган. 5800 сўмлик шакарга эса 8000 сўм баҳо қўйилган. Шу пайтгача 1000 сўмдан сотилган тухумнинг донасини энди 1200 сўмдан камига ололмайсиз.” Бу нархлар қаердан келиб чиқяпти? Ижтимоий тармоқларда тарқалган шу ва шу каби чиқишларнинг қанчалик асосли эканлигини ўрганиш мақсадида Тошкент шаҳри бозорлари(“Эски Жува” ва “Миробод” деҳқон бозорлари)да суриштирув ўтказдик.
“ЧОРСУ”ДА НИМА ГАПЛАР?
Барчамиз “Чорсу” бозори деб ўрганиб қолган ўша улкан гумбазли “Эски Жува” деҳқон бозорида бирламчи эҳтиёждаги озиқ-овқат маҳсулотлари нархларини ўрганишни бошладик. Тўғри қассоблар расталарига қараб бориб, 90 000 сўмлик гўштдан беришларини сўрасак:
“90 000 сўмлик гўшт умуман сотмаганман. Тўғри, мол гўштида “контур филе” деган жойи бўлади. У чиқса, битта қора молдан 2-3 кг чиқади. Ана ўшани 120 000 сўмдан сотамиз. Унинг ўз ҳаридори бўлади. Лекин одатий нарх бизда илик суяги 13 минг сўмдан 55-60 минг сўмгача мол гўшти, 55-75 минг сўм орасида қўй гўшти сотиляпти. 70-75 минг сўмлик нархларда суяксиз мол ва қўй лаҳм гўштлари сотилади”, - дейди бозор қассобларидан бири Жалолиддин Бобохўжаев.
ГЎШТ НАРХИ ТУШГАН...МИШ
Анвар Муҳамедов, “Эски Жува” деҳқон бозори гўшт растаси раҳбари:
— Бозоримизда мол гўштининг энг юқори нархи 70 минг сўмга чиқиб кетди. Ҳозир эса 55-60 минг сўм атрофида. Карантиндан сўнг йўллар очилгач, Тошкентга водий вилоятлари ва Қирғизистон Республикасидан катта миқдорда гўшт келиши бошлагани сабабли гўшт кўпайиб кетди. Шунинг учун нархлар 70 дан 60 мингга тушди. Бугуннинг ўзида бозоримизга 25 тонна гўшт келтирилди. Карантин шароитида эса бу миқдор кунлик 7-8 тонна эди.
ГЎШТЛАР ҲАТТО 45-46 МИНГ СЎМДАН СОТИЛМОҚДА
“Эски Жува”нинг бош дарвозасидан ичкарига кирсангиз, “арзонлаштирилган расталар”га кўзингиз тушади. Бозор раҳбариятининг қассоб-тадбиркорга кириб “гўштни фалон нархдан арзонроқ сотасан” дейиши бозор иқтисодиёти талабларига тўғри келмайди. Нарх талаб ва таклифга кўра шаклланади. Бозордаги нарх сиёсатида рақобат муҳим рол ўйнайди. Арзонлаштирилган расталардаги нарх маҳсулотларнинг арзон сотилишини таъминлаш билан бирга бозор ичкарисидаги нархнинг ҳам сунъий ошириб юборилишига тўсқинлик қилади. Шу асосда рақобат шаклланади. Лекин арзон маҳсулотлар сифатлими? Сифатли бўлса, нега бу қадар арзон? Бош прокуратура ҳузуридаги Департаментнинг Шайхонтоҳур туман бўлими масъуллари маҳсулотларини деҳқон бозорларида "ўртакашларсиз" сотиш истагини билдирган деҳқон ва фермер хўжаликларига имтиёзлар (бепул жой (раста), совутгичлар, автотураргоҳдан жой каби) берилганлиги расталардаги маҳсулотларнинг сифатига таъсир этмасдан нархларини тушириб сотишга сабаб бўлишини таъкидлашди. Демак, шу йўл билан рақобат муҳити шакллантирилиб, нархни мўътадил ушлаб туришга эришилмоқда. Тошкент шаҳар ҳокимлиги ва “Ўзбекозиқовқатзахира” уюшмаси томонидан бозорларда мана шундай арзонлаштирилган нархларда бозор расталари очилган ва улар доимий назоратда. Демак, “Чорсу”даги арзон нархлар билан танишинг:
Мол гўшти – 45 000-46 000 сўм;
Товуқ гўшти – 17 000-19 000 сўм;
Ун (1-нав) – 4 500 сўм;
Ёғ (1 литр) – 11 500 сўм;
Тухум – 900-1 100 сўм;
Шакар – 5 800 сўм;
Гуруч (аланга) – 9 200 сўм ва ҳоказо.
2 800 СЎМГА ҚАЕРДАН УН СОТИБ ОЛСА БЎЛАДИ?
"2 800 сўмлик унни маҳаллаларда, бегиланган дислокация асосида етказиб берилади. Шунингдек, деҳқон бозорларида арзонлаштирилган расталар мавжуд ва унни ўша ердан сотиб олса бўлади" – деган эди Бош прокуратура ҳузуридаги иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаменти бўлими бошлиғи Фарҳод Очилов ОАВ билан 6 октябрь куни бўлиб ўтган йиғилишда. “Масалан, Миробод бозорига кирганингизда шу нархда ун сотиляпти. Мен ўзим ҳам ўша ердан ун ҳарид қиламан”, - дея қўшимча ҳам қилган эди. Очиғи, ҳамма қатори биз ҳам бунга ишонмагандик. Лекин бугунги ўрганишимиз давомида ҳақиқатдан бу нархда ун сотилаётганлигининг гувоҳи бўлдик. “Ўзбекистон” 1-навли уни Миробод деҳқон бозорига киришингиз билан 2 800 сўмдан сотилмоқда.
ҚОЛГАН МАҲСУЛОТЛАР НАРХИ ҚАНДАЙ?
Миробод деҳқон бозори “Эски Жува”дек йирик бозор бўлмаса-да, айнан озиқ-овқат расталарининг 25-30 фоиз қисми арзонлаштирилган нархларда савдо қилувчи тадбиркорлар учун ажратилган. Демак, бу бозордаги арзонлаштирилган маҳсулотлар нарх-наволар билан танишамиз:
Мол гўшти – 46 000-55 000 сўм;
Товуқ гўшти – 11 000-19 000 сўм;
Ун (1-нав) – 2 800-4 500 сўм;
Ёғ (1 литр) – 11 500 сўм, 5 литр – 49 000-57 500 сўм;
Тухум – 900-1 100 сўм;
Шакар – 5 800 сўм, 6 000 сўм (Россия);
Гуруч (аланга) – 11 000 сўм.
МАЪЛУМОТ ЎРНИДА
Монополияга қарши курашиш қўмитаси Матбуот хизматининг хабар қилишича, кунгабоқар ёғининг чакана нархи сентябрь ойининг бошига нисбатан 11 500 сўмдан 15 000 сўмга (ўсиш 30 фоиз) кўтарилгани айтилмоқда. Бунга сабаб эса кунгабоқар етиштирувчи асосий йирик давлатлардан бири ва республикага импорт қилинадиган маҳсулотнинг асосий қисми тўғри келган Россия Федерациясида кунгабоқар ҳосили жорий йилда ўтган йилга нисбатан 12 фоизга кам бўлиши кутилмоқда. Бу эса ўз навбатида маҳсулотнинг нархларига таъсир этди, хусусан Россия бозорида август ойида бир тонна кунгабоқар ёғи 750-800 долларни ташкил этган бўлса, ўтган ҳафтада нархлар 985-1050 долларни ташкил этиб, ўртача 30 фоизга ошган.Бундан ташқари, Россия ички бозорида маҳаллий ишлаб чиқарувчилар учун кунгабоқарнинг етишмаслиги сабабли маҳсулот экспортининг 4 йилга чекланиши масаласининг кўриб чиқилиши ҳам маҳсулот нархларининг шаклланишига таъсир қилган.
Бундан кўриниб турибдики, ёғ нархининг ошиши фақатгина ички омилларга боғлиқ эмаслигини ҳам ҳисобга олиш керак. Шундай бўлса-да, бугунги кузатувимизда арзонлаштирилган расталардаги 11 500 сўмлик ёғ тақчиллигининг гувоҳи бўлмадик. 49 000 сўмлик 5 литрли пахта ёғи эса тушгача тугаб кетган экан.
ХУЛОСА ЎРНИДА
Шуни айтишимиз керакки, ўрганишлар натижасида 90 минглик гўшт, 8 000 лик шакар, энг арзони 1200 лик тухумни топа олмадик. Ижтимоий тармоқларда айрим блоггерлар томонидан кўр-кўрона “таҳлил” қилинган бу нархлар айнан Тошкент шаҳрида кузатилгани айтилган эди. Тўғри, мини-маркет, супермаркет, хусусий дўконларда баъзи тадбиркорлар нархларни асоссиз ошириб юборишмоқда. Лекин бу билан бутун бир давлат сиёсати ҳақида хулоса қилиб юбориш ҳеч қайси мантиққа тўғри келмайди. “Отанг – бозор , онанг – бозор” деб қўйишибди. Бозорга боринг, нархларни ўз кўзингиз билан кўринг. Агар ўз ҳудудингизда нархларнинг асоссиз оширилиши ёки арзонлаштирилган расталар фаолияти билан боғлиқ бирор кўзбўямачиликка дуч келсангиз, Бош прокуратура ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаментининг (71) 233-10-07 ёки таҳририятимизнинг (95) 194-64-16 рақамларига қўнғироқ қилинг.
Сардорбек Раҳмонқулов
