Voyaga etmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko`rsatish markazidan reportajda bunga javob topamiz
So`nggi vaqtlarda internet tarmoqlarida biroz “sayr” qilsangiz, turli yangiliklardan boxabar bo`lishingiz aniq. Tabiiyki ular orasida ko`ngilni xira qiladiganlari ham topiladi. Ayniqsa, bolalar yoki o`smirlar haqidagi salbiy xabarlar hech kimni befarq qoldirmasligi aniq.
Ma`lumot o`rnida:
Ichki ishlar vazirligi huquqbuzarliklari profilaktikasi bosh boshqarmasining ma`lumotlariga ko`ra, 2019 yilning 7 oyi mobaynida voyaga etmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko`rsatish markazlariga joylashtirilgan voyaga etmaganlar soni 4711 nafarni tashkil etgan. 2018 yilda bu ko`rsatkich 7176 tani tashkil etgan edi. Aniqlangan bolalarning eng ko`p qismi — 3216 nafari 14-17 yoshgacha bo`lgan bolalar tashkil etadi.
Aksariyat odamlarda, profilaktika inspektorlari “qo`liga tushib qolgan” voyaga etmaganlar maxsus markazga jo`natilsa, u erda ular jazolanadi, degan fikr shakllanib qolgan. Aslida-chi? Voyaga etmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko`rsatish markazlariga jo`natilgan bolalar taqdiri qanday kechadi? Nazoratsiz qolgan bolalar bilan qanday ishlar olib borilyapti? Huquqbuzar bolalar profilaktika jarayonida bunday markazlarning o`rni qanday? Ushbu savollarga javob topish uchun Toshkent viloyati Ichki ishlar boshqarmasi huquqbuzarliklar profilaktikasi boshqarmasiga qarashli Toshkent viloyati Yangiyo`l tumani Voyaga etmaganlariga ijtimoiy-huquqiy yordam ko`rsatish markazida bo`ldik. Ko`p yillardan beri rahbarlik qilib kelayotgan Shahnoza Hidoyatova markaz faoliyati bilan tanishtirar ekan, bu er alohida e`tiborga muhtoj bolalar dardini eshitish, muammolarini o`rganish, ularni jamiyatga normal fikrli farzand sifatida qaytarishga ko`maklashadigan eng muhim maskan ekanligini bildirdi.
“Bu jazo berishmuassasasi emas”
Shahnoza HIDOYaTOVA, Voyaga etmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko`rsatish markazi rahbari:
— Bu markazga hududlarda profilaktika inspektorlari tomonidan aniqlangan, nazoratsiz, qarovsiz, adashib qolgan, huquqbuzarlik sodir etgan, o`zboshimchalik bilan uydan ketgan, o`quv muassasalarini tark etgan, ota-ona qaramog`idan mahrum bo`lgan hamda maxsus ta`limga joylashtirish bo`yicha hujjatlari rasmiylashtirilayotgan bolalar vaqtinchalik saqlanadi. Ko`pchilik o`ylagandek, bu jazolash muassasasi emas! Qabul qilish jarayonida har birining ish hujjatlarini o`zining ishtirokida o`rganib chiqib, individual suhbatlar olib boramiz. Shaxsan men ularga o`z farzandlarimdek munosabatda bo`laman, erkalataman ham. Chunki bu erdagi bolalarni hech kim eshitmagan, oila, maktab, mahallada ham e`tiborsiz qolishadi. Shuning uchun ham ularni eshitishga harakat qilaman. Axir bolaning ham o`ziga yarasha xoxish-istaklari bor, ular ham o`ynab-kulgisi keladi. Bilib-bilmay qilgan xatosi yoki hayotda topmagan o`rni uchun ularni kamsitishga hech kimning haqqi yo`q!
Biz ularga yaxshilik asosida qurilgan munosabatlar bilan ham maqsadga erishish mumkinligini, hayot faqat yomon odamlardan iborat emasligini tushuntirib boramiz.
Tarbiyalanuvchilar nimalar bilan band?
— Markazda 20 ga yaqin xodim mavjud bo`lib, ular voyaga etmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko`rsatish bilan birga, ularni kun tartibida ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilish bilan ham shug`ullanishadi. Hayotda asqotadigan kundalik yumushlarni qilish o`rgatiladi. Asosiy mashg`ulotlarda bolalarga huquqbuzarliklar bo`yicha respublikada amalga oshirilayotgan ishlar aytilib, jamiyatdagi har bir fuqaro aybiga yarasha jazo olishi xabardor qilinadi. Tibbiyot xodimlarimiz esa haftada bir marta tibbiy savodxonlikka bag`ishlangan suhbat, amaliy mashg`ulotlar o`tkazishadi.
Markazning huquqiy yordami nimadan iborat?
— Markazimizga kelgan har bir bola alohida xususiyatga, yuragida katta-kichik bo`shliqqa ega bo`lishadi. Ular bu erga kelib qolgach, kelgusidagi taqdiri qanday qarorga bog`liq ekanligini bilmaydi. Hattoki qonun doirasida qanday huquq va majburiyatga ega ekanligidan ham bexabar. Biz shularni inobatga olgan holda, ularga huquqiy savodxonligini oshirishga ko`maklashamiz. Ming afsuski, bizdagi bolalar orasida o`z ota-onasidan kuchli nafratlanadiganlari, o`zlari bosgan noto`g`ri qadamda aynan ularni ayblaydiganlari bor. Undaylar bilan alohida suhbatlar o`tkaziladi.
Shuningdek, turli yashash sharoitida katta bo`lgan, sabablarga ko`ra yo`ldan adashgan, atrofdagilar bilan munosabati yomon o`smirlar jam bo`lishgan. Ulargao`z-o`zini tarbiyalashni o`rgatamiz.
“Telefon sal bo`sh qolsa “nega meni eslashmayapti” deb asabiylashardim”
— Men bu markazga 3 marta qayta tushishim, - deydi 17 yoshli J. ismli qiz. Birinchi marta 2016 yilda 1 oy bu erda bo`ldim. O`zimni yaxshi tutganim uchun sud ajrim qilib meni uyga qaytardi. Ikkinchi marta 2017 yilda Qo`qondagi maxsus maktabga jo`natishdi. U erda 2 yil ko`chaga chiqmadim. Ko`p qiynaldim. Har safar o`zgarishga harakat qilardim. Lekin uyga qaytishim bilan dugonalar “yur-yur” deyavergach, yana tungi hayotga qaytgim kelib qolardi. Kechki bazmlarga bormasam, xuddi nimadandir quruq qolib ketgandek his qilardim. Xayolim tezroq kun botsa-yu, kiyinib ko`chaga chiqish dardida edim. Telefon sal bo`sh qolsa “nega meni eslashmayapti” deb asabiylashardim. Dadam yo`q. Onam Rossiyada. Opam bilan yashardik. Kechqurun u uxlaganda chiqib ketib, saharda uyg`ongunicha kelib yotardim. Hech nimani sezdirmasdim. Lekin ko`cha hayoti shunaqa jonga tegib ketdiki, bu markazga uchinchi marta tushganimda ko`zim ochildi. Puling bo`lsa,dugonalar bor ekan. Bu erdaligimda hech biri yo`qlamadi. Vaqtida gapiga quloq tutmagan onaginam men uchun qayg`uradi. Shundan juda ezilaman. Bugun esa tungi klublarsiz ham yaxshi yashasa bo`larkan, degan xulosaga keldim.
“Yomon joy”ga ketdi, u erda jazosini tortadi, deb aytishyapti”
Ismini oshkor etishni istamagan tarbiyalanuvchi:
— O`qituvchilarim bilan hech chiqisha olmasdim, doim “yomonsan, yomonsan” deyaverishsa, battar asabiylashib darsidan chiqib ketardim. Maktabga bormay qo`yganim uchun meni bu markazga jo`natishdi. Aslida hech qanday yomon ish qilganim yo`q. Shunchaki meni tushunishmasdi. Lekin markazga kelganimdan keyin o`qituvchilarim hammani oldida meni misol keltirib “yomon joy”ga ketdi, u erda jazosini tortadi, deb aytishayotgan ekan. Menga bu erda hech kim yomon munosabatda bo`lmayapti. Bu erga kelib onam qadriga etdim. Xatolarim haqida o`ylab olishga, o`zim bilan o`zim qolishga fursat bo`lyapti. Qilgan xatti-harakatlarimdan juda afsuslandim. Agar imkon berilsa, birinchi navbatda onamdan kechirib so`rab, yana o`qishni davom ettirishni xohlayman.
Jamiyatning navnihollari bo`lmish voyaga etmaganlarning ayrimlari o`z kelajagini afsus-nadomad bilan boshlayotgani achinarli hol, albatta. Ammo bunday bo`lishiga aslida kim aybdor? Qanday sabablar voyaga etmaganlar o`rtasida huquqbuzarlik va nazoratsizlikning avj olishiga zamin yaratyapti? “Darakchi” gazetasining navbatdagi sonida bu mavzu mutaxassislar ishtirokida tahlil qilinadi. Bizni kuzatishda davom eting.
Sabohat UZOQOVA
Foto: Munisa NORBOBOEVA
