Иқтисодиёт фанлари доктори Нодирбек Расуловнинг таъкидлашича бизнес учун кучли институционал тизимни яратилиши ўз навбатида тадбиркорлик фаолиятини янада ривожланишига, бизнесни маъмурий ва бошқарув жиҳатидан назорат қилишнинг кескин қисқаришига, соф рақобатчилик амалиётини жорий этилишига, мулкдорларнинг кенг қатламини шаклланишига ҳамда монополистик ҳаракатларни чекланишига замин яратилади.
Ҳозирда Ўзбекистонда қулай ишбилармонлик муҳитини яратиш, тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва кафолатларини мустаҳкамлаш ҳамда қўллаб-қувватлашга қаратилган кенг қамровли иқтисодий ислоҳотлар амалга ошириш учун кучли институционал тизим яратилмоқда.
Хусусан, 2017-2021 йилларга мўлжалланган Ҳаракатлар страегиясида иқтисодиётда давлат иштирокини камайтириш, хусусий мулкнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва унинг истиқболли ролини янада кучайтириш белгиланган эди. Шу билан бирга кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланишини рағбатлантиришга қаратилган институционал ва таркибий ислоҳотларни давом эттириш ҳамда хусусий мулкнинг ҳуқуқ ва кафолатларини ишончли ҳимоя қилишни таъминлаш вазифа этиб белгиланган эди. Бунинг учун тадбиркорлар олдида турган барча турдаги тўсиқ ва чекловларни бартараф этиш, бюрократик тўсиқларга барҳам бериш, коррупцион ҳолатларни олдини олиш ҳамда хусусий мулк кафолатини давлат томонидан кафолатлаш тизимини кучайтириш орқали тадбиркорлик ва кичик бизнес субъектларига тўлиқ эркинлик бериш механизмларини амалиётга жорий этиш асосий мақсад этиб белгиланди.
2017-2021 йилларга мўлжалланган чора-тадбирларни амалга ошириш эвазига мамлакатимизнинг ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) 24%га, саноат ишлаб чиқариш ҳажми эса 34%га ўсди. 2016 йилда фаолият кўрсатаётган корхоналар сони 268 мингтани ташкил этган бўлса, 2021 йилга келиб бу кўрсаткич 529 мингта ёки икки баробарга етди. Агар 2016 йилда янги ташкил этилган корхоналар сони қарийб 33 мингтани ташкил этган бўлса, 2021 йилда уларнинг сони 103 мингтага ёки уч баробарга ошди. Сўнгги 5 йилда тадбиркорлар сони уч бараварга кўпайиб,ҳозирда 1,5 млн. кишини ташкил этади. Ҳозирги кунда хусусий сектор корхоналарида эса 5 миллионга яқин юртдошларимиз меҳнат қилмоқда. 2021 йилда мамлакатимизда кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши 54,9%ни ташкил этди. Мазкур даврда кичик тадбиркорликнинг саноатдаги улуши 27,0 %, қурилишда 72,4 %, экспортда 22,3 %, импортда 48,7 % ҳамда бандликда 71,3 %ни ташкил этган.
Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган корхоналарнинг иқтисодий барқарорлигини таъминлаш масалалари ҳозирги кунда тобора долзарб аҳамиятга эга бўлиб бормоқда. Шунинг учун бутун дунёда тадбиркорлик субъектларини ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда.
Таҳлилларга эътибор берадиган бўлсак, ривожланган мамлакатларда ялпи ички маҳсулотнинг 55-67 % кичик бизнес ва тадбиркорлар ҳиссасига тўғри келади. Бу кўрсаткич АҚШда 52-55 %ни, Европа Иттифоқи мамлакатларида 63-67 %ни, Японияда 52-57%ни ташкил этади. Ғарбий Европа мамлакатларида хусусий сектордафаолият юритаётган 17,1 млн. корхоналарнинг 99,9 % кичик бизнескорхоналари ҳисобланади. Уларнинг ҳиссасига умумий саноат ҳажмининг 50%, хизматлар соҳасининг 67 %, қурилиш ва савдонинг деярли 90% тўғри келиб, 70 %дан ортиқ иш жойлари кичик бизнес ватадбиркорлик корхоналари ҳисобига таъминламоқда.
Янги Ўзбекистоннинг 2022-2026 йилларга мўлжалланган тараққиёт стратегиясида тадбиркорликни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилган. Хусусан, “Тадбиркорлик фаолиятини ташкил қилиш ҳамда хусусий сектор улушини ошириш” масаласи мазкур стратегияда устувор масалалардан бири сифатида эътироф этилиб, мамлакатимизнинг барча ҳудудларида тадбиркорлик фаолиятини ташкил қилиш, аҳоли учун доимий даромад манбаларини шакллантириш ҳамда бизнес учун кенг шароитлар яратиш белгиланган. Мазкур чора-тадбирларни амалга ошириш эвазига 2026 йил якунига қадар юртимизда хусусий секторнинг ЯИМдаги улушини 80 %га, экспортдаги улушини эса 60 %га етказиш орқали ишсизлик даражасини камида 2 баробар қисқартириш назарда тутилган.
Мамлакатимизда конституциявий ислоҳотларни амалга ошириш билан боғлиқ жараёнда аҳоли, ташкилот ва корхоналар томонидан Конституциявий комиссияга тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантириш, унга эркинлик яратиш борасида бир қанча таклифлар келиб тушган. Шу билан бирга, жорий йилнинг 20 июнь куни Давлат Раҳбарининг Конституциявий комиссия аъзолари билан бўлиб ўтган йиғилишида мазкур масалага алоҳида тўхталиб, “Иқтисодиётимизни ҳаракатга келтирувчи асосий куч бўлган тадбиркорликнинг ривожланиши йўлидаги барча тўсиқ ва ғовларни олиб ташлашимиз зарур. Токи, катта-кичиклигидан қатъи назар, ҳар бир тадбиркор доимо давлат, Конституция, қонунлар ҳамда Президент ҳимоясида эканини амалда ҳис этсин” – деб алоҳида таъкидлаб ўтди.
Шу билан бирга 2022 йилнинг 22 август куни Ўзбекистон Республикаси Ш. Мирзиёевнинг тадбиркорлар билан бўлиб ўтган очиқ мулоқатида давлат раҳбари томонидан қуйидаги масалаларга алоҳида тўхталиб ўтди. Хусусан, ҳозирги кунда тадбиркорлар томонидан 12 мингдан ортиқ мурожаатларкелиб тушган. Ушбу мурожаатларнинг асосийлари сифатида янги лойиҳаларни бошлаш, бизнесни кенгайтириш учун кредитларга эҳтиёжнинг мавжудлиги, солиқ маъмурчилигининг мураккаблиги ва текширувлар бўйича муаммоларнинг учраб турганлиги, тадбиркорлик учун шароитлар барча туман ва шаҳарларда ҳам бир хил эмаслиги, тадбиркорлик субъектларининг инфратузилмага уланиш, ер ва жой ажратиш масалаларида ҳамон тўсиқларни ҳал бўлмаганлиги, мулк дахлсизлиги ва турли давлат органлари томонидан тадбиркорлик фаолиятига аралашиш ҳолатларига барҳам берилмаганлиги ҳамда кичик ва ўрта бизнес тушунчалари, уларнинг ўсишига туртки берувчи алоҳида қўллаб-қувватлаш чора-тадбирларини мукаммал ишлаб чиқилмаганлигини алоҳида кўрсатишимиз мумкин. Мазкур муаммоларни ҳал этиш учун давлат раҳбари томонидан қуйидаги кўринишда кучли институционал тизим яратилиши таклиф этилди:
биринчидан, Савдо-саноат палатаси ва унинг худудий бўлинмаларининг фаолияти тубдан ўзгартирилади. Натижада палата туман, шаҳар тадбиркорларини бирлаштириб, уларни қийнаётган муаммо ва масалаларни аниқлаш билан шуғулланадилар, ҳар бир туман ва шаҳарда илғор методикалар асосида бизнесга ўқитиш мактаблари ташкил этилади, палата томонидан ҳоким ва бошқа ҳудудий раҳбарларга кўриб чиқиши мажбурий бўлган тақдимномалар киритиш ваколатига эга бўлади ҳамда маҳаллий Кенгаш ва ҳокимлар билан ҳар ой камида икки марта танқидий муҳокамаларни ўтказиш амалга оширилади. Савдо-саноат палатаси Ҳукумат бўйсунувидан тўлиқ чиқарилади;
иккинчидан, тадбиркорликни бевосита ривожлантиришга оид барча таклифларни амалга ошириш учун “Президент ҳузурида Тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бўйича Жамоатчилик кенгаши” тузилиши илгари сурилди. Бунинг учун Президент Администрацияси раҳбарига икки ҳафта муддатда ушбу кенгаш ишини ташкил қилиш топширилди.
Демак, мамлакатимизда тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантириш, бизнесни маъмурий ва бошқарув жиҳатидан назорат қилишнинг кескин қисқартириш, соф рақобатчилик амалиётини жорий этиш, мулкдорларнинг кенг қатламини шаклланишига шароит яратиш ҳамда монополистик ҳаракатларни чекланишига замин яратиш учун албатта кучли институционал тизимни яратиш зарур бўлади.
Бу эса мамлакатимизда тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан кафолатланишига, молиявий ва иқтисодий жиҳатдан қўллаб-қуввватланишига ҳамда институционал жиҳатдан ривожланишига шароит яратади.
