АҚШ Президенти Дональд Трамп “Озодлик куни”даги нутқида бутун дунёга нисбатан мислсиз баланд тарифлар жорий қилар экан, “иш ўринлари ва заводлар гуллаб-яшнайди” деб фахр билан баёнот берган эди.
Унинг кенг қамровли жаҳон божлари кучга кириши билан, кийим-кечакдан тортиб электрон маҳсулотларгача бўлган товарлар нархи кескин ошиб кетиши мумкин ва бунинг оғир оқибатлари асосан америкалик истеъмолчилар зиммасига тушади. Энди эса, машҳур технология таҳлилчиси Apple компаниясининг iPhone смартфонлари агар АҚШда ишлаб чиқарилса, уларнинг нархи тахминан 3 500 долларга етиши мумкинлигидан огоҳлантирмоқда.
Президент ва унинг иқтисодий маслаҳатчилари эса ҳамон божлар натижасида кўплаб ишлаб чиқариш ишлари АҚШга қайтиши ва миллионлаб америкаликлар иш билан таъминланишини ваъда бермоқда.
Бироқ, Wedbush Securities молиявий хизматлар ширкатида технология тадқиқотлари бўйича глобал раҳбар Дан Айвс CNN телеканалида Эрин Бёрнеттга бу ғоя “эртакдан бошқа нарса эмас” деб таъкидлади.
АҚШда ишлаб чиқарилган iPhone смартфонлари ҳозирги тахминан 1 000 долларлик нархдан уч баробар қимматлашиб кетиши мумкинлигини айтди, чунки бугунги кунда Осиёда мавжуд бўлган юқори даражадаги мураккаб ишлаб чиқариш инфратузилмасини “нолдан” АҚШда яратиш зарур бўлади.
“Бу таъминот занжирини АҚШда, масалан, Ғарбий Виржиния ёки Нью-Жерсидан фабрикалар очиб ташкил этсангиз, iPhone нархи 3 500 доллар бўлади”, – деди у. У “fab” сўзи орқали юқори технологияли чиплар ишлаб чиқариладиган фабрикаларни назарда тутган.
Шунинг ўзи учун ҳам Apple компанияси таъминот занжирининг атиги 10 фоизини АҚШга кўчириш учун 30 миллиард доллар ва уч йил вақт сарфлашига тўғри келади, деди Айвс.
Маълумки, смартфон қисмларини ишлаб чиқариш ва йиғиш иши ўнлаб йиллар олдин Осиёга кўчирилган эди, чунки АҚШ компаниялари асосан дастурий таъминот яратиш ва дизайнга эътибор қаратишар – бу эса катта фойда келтирар эди. Бу жараён Apple’ни дунёдаги энг қимматбаҳо компаниялардан бирига айлантирди ва уни смартфон бозорида етакчига айлантирди.
Трамп 2025 йил бошида президентликка киришганидан буён, Apple акциялари 25 фоизга арзонлашди. Бу АҚШнинг Хитой ва Тайванга боғлиқ бўлган таъминот занжирига нисбатан божлар таъсири туфайли юзага келган хавотирлар билан боғлиқ. Ҳозирги кунда iPhone смартфонларининг тахминан 90 фоизи Хитойда йиғилади.
“Шу боис, Apple акциялари нархининг тушиб кетишини кузатяпсиз, чунки ҳеч бир компания бу ‘бож тўфони’да Купертино ва Apple сингари марказда турмаяпти. Бу иқтисодий апокалипсис, айниқса технология соҳаси учун”, – деган Айвс.
iPhone чиплар асосан Тайванда ишлаб чиқарилади, экран панеллари эса Жанубий Корея компаниялари томонидан етказиб берилади. Бошқа баъзи қисмлар Хитойда ишлаб чиқарилади ва асосий йиғиш жараёни ҳам шу ерда амалга оширилади.
Февраль ойида Apple кейинги тўрт йил ичида АҚШда 500 миллиард доллар сармоя киритишини эълон қилди. Бу Хитойга боғлиқликни камайтириш ва Трампнинг божларидан қочиш мақсадида қилинган ҳаракат эди.
Технология таҳлилчилари, ҳатто таъминот занжири ўзгармай қолса ҳам, iPhone нархи ошишини инкор этмаяпти,. Reuters агентлиги хабар беришича, Rosenblatt Securities инвестицион банки Apple божларни тўлиқ истеъмолчилар зиммасига юкласа, iPhone нархи 43% ошиши мумкинлигини айтган.
Counterpoint Research таҳлил маркази вице-президенти Нейл Шахнинг баҳолашича, iPhone нархи тахминан 30% ошиши мумкин, бу эса уни қаерда ишлаб чиқаришга боғлиқ бўлади.
Apple аввал ҳам ишлаб чиқаришни Хитойдан Ҳиндистон ва Бразилияга диверсификация қилишга ҳаракат қилган ва асосий қисмларни божлар камроқ бўлган давлатларга кўчиришга уринаётган эди. Масалан, Ҳиндистонда божлар 26%, Бразилияда эса 10%. Бироқ, Нейл Шахга кўра, Бразилия Хитойнинг ишлаб чиқариш ҳажмини тўлиқ қоплай олиш салоҳиятига эга эмас.
Абдуллоҳ Саййид
