Психологияда шундай тушунча бор: воз кечилганлар, кераксизлар. Воз кечилганлик дастури киши онгостига ёзилиб қолади ва кейинчалик турли муаммоларга сабаб бўлиши мумкин. Шу ўринда савол туғилади: кераксизлар – улар ким? Бу тоифага кирувчилар қуйидагилардир:
Воз кечилганлар, кераксизлар дастурининг бола ҳаётига таъсири ва уни тузатиш усуллари ҳақида «GIZA» психологик маркази раҳбари – Наргиз САТТОРОВА сўзлаб беради.
Ҳаётий мисол
Бир–бирига кўнгил қўйган йигит ва қиз турмуш қуришди. Кўп ўтмай, оилада ўғил фарзанд дунёга келди. Аммо бахт нашидаси узоқ ҳукм сурмади. Болакай бир ярим ёшга тўлганида ота–она ажрашди. Эркак бошқа аёлга кўнгил қўйгани ва ҳаётини янгитдан бошламоқчи эканини айтиб, пойтахтга йўл олди. Аёл фарзанди билан ёлғиз қолди.
Вақт ўтиб, аёл турмуш қурди. Яна ўғил- қизли бўлди. Тўнғичи улғайиб, пойтахтда ишлашни хоҳлади. Тақдир тақозоси билан у отасининг касбига яқин соҳани танлади. Она қаршилик кўрсатмади. Мустақил ҳаётга қадам қўйган йигит қийинчилик билан оёққа турди, ишга жойлашди, уйли-жойли, машинали бўлди. Ва ҳаётда ўз ўрнини топгач уйланди. Рафиқаси унга ўғил туғиб берди. Фарзанди бир ярим ёшга тўлганида эр–хотин арзимаган сабаблар туфайли ажрашишди. Йигит аёлини вилоятга олиб бориб қўйди. Ўзи эса пойтахтга қайтди. У ҳаётини янгитдан бошлашга қарор қилганди.
Англаганингиздек, ўғил беихтиёр отасининг ҳаётини такрорлади. Шу ўринда савол туғилади: ўгай ота қўлида катта бўлган, қийинчилик кўрган йигит нега бошидан кечирганларини ўз фарзандига раво кўрди? Жавоб битта: болалигида унинг онгостига воз кечилганлик дастури ёзилиб қолган. Бундай кишиларда қуйидаги тушунча шаклланади: «Мендан воз кечишди, мен ҳам воз кечаман». Шу боис, у онгсиз равишда отаси қилган ишни такрорлайди.
Бола катталарнинг ўзаро муаммоси, муносабатлари, оилада эр–хотин вазифаларини ҳали англаб етмаган бўлади. Ота ё она оиладан кетдими, боланинг онгостида «Мен ёмонман, шунинг учун мени ташлаб кетишди»мазмунида маълумот ёзилади. Мана шу аламзадалик, қоралаш ҳисси кейинчалик боланинг ўзи ҳам айни вазиятга тушиб қолишига сабаб бўлади. Биласиз, бирор нимадан қаттиқ норози бўлинганида ўша нарса киши ҳаётига кириб келади.
Отасини ёмонламанг!
Турмуши бўлмаган айрим аёллар ҳиссиётларини назорат қила олишмайди. «Отангни деб шу кўйга тушдим», «Ўшани деб азобланяпман»... каби норозиликлар болада отасига нисбатан нафратникучайтиради.
Воз кечилган болаларда кейинчалик яна бир ҳолат кузатилиши мумкин: улар ўзларини вайрон қилишга мойил бўлишади. Бунинг илдизи болаликда, онг шаклланаётганда ёзилиб қолган тушунчаларга бориб тақалади. «Мен ёмонман» мазмунидаги ахборот кейинчалик «Мен яхши ҳаётга нолойиқман»тарзида ишлай бошлайди. Бу эса ичкиликка берилиш, ёмонларга аралашиб қолиш, зарарли одатларга ружу қўйиш каби оқибатларга олиб келиши мумкин.
Ҳаммаси тескари
Воз кечилганлик «дастури» шаклланаётганда бола ҳар қандай ишнинг тескарисини бажаради. Болага югурма, дейилса, югуради, гап қайтарма, дейилса, аксини қилади, уришма, дейилса баттар жанжал чиқаради. «Мен барибир ёмонман, ахир, мендан воз кечишган» мазмунидаги сигналлар билан руҳиятига таъсир кўрсатади. У ўзини бошқара олмайди.
Чораси бор
Воз кечилганлик ҳолати турли даражаларда бўлиши мумкин. Бундай кишилар билан ишлашда муаммо даражаси аниқланиб, психолог, психотерапевт ёрдамида кучли машқлар бажарилади. Машғулотлар давомида воз кечилганлик ҳисси бошқасига ўзгартирилади.
Ҳеч қачон фарзандингизга қуйидаги сўзларни айта кўрманг: «Сени туғмоқчи эмасдим», «Олдириб ташлаганим яхши эди», «Бемаврид туғилгансан». Булар инсонни бахтсизлик ҳиссини туйишга олиб келади.
Нима бўлишидан қатъи назар, болага отасини ёмонламанг. Бола учун ота–она мавзуси ўта оғриқли саналади ва бу эртами–кечми, ҳаётига таъсир кўрсатмай қолмайди. «Ишқилиб отанг қилган ишни қилмагин-да», «Отангга ўхшамай кет» дея болага қанча кўп гапирилса, у шунчалик отасига ўхшаб бораверади. Унутманг, нимадан норози, аламзада бўлсангиз, беихтиёр уни ҳаётингизга чорлаб қоласиз ва болангизга ҳам шуни ўргатасиз.
Ўзингизни кечиринг
Борди-ю, фарзандингизга унинг отасини қоралаб қўйган бўлсангиз, болангиз қайсар, тажанг бўлиб бораётган бўлса, тўхтанг! Энг аввало, ўзингизни кечиринг. Ўтмишингиздан рози бўлинг. Хаёлан собиқ турмуш ўртоғингизни кечиринг ва қўйиб юборинг. Ана шунда фарзандингиз ҳам ўзгаради. Алам, дард, нафрат, биринчи турмуш оғриқлари сақланиб қолса, улар боланинг юриш-туриши, феъли ва улғайгач ҳам ҳаётида акс этаверади. Бу нимадан далолат? Олам, коинот фарзандингиз орқали сизга дарс бермоқда: кечир ва қўйиб юбор!
Дилдора ЮСУФБЕКОВА
