Davlat konsertlarida fonogrammani cheklash qarori — san’atdagi niqoblarni yechadimi?
Uzoq yillar davomida o‘zini “jonli” deya reklama qilgan, ammo aslida magnitofon bilan “yashagan” sahna edi. Mikrofon ichida ovoz yo‘q, yurakda jasorat kam. Fonogramma — bu nafaqat qulaylik, balki iste’dod va mas’uliyatning ustiga yopilgan qopqoq bo‘ldi. Endi bu qopqoq asta-sekin ochilmoqda. 2025-yil 1-maydan boshlab, davlat mablag‘lari hisobidan o‘tkaziladigan barcha konsertlarda fonogramma bosqichma-bosqich cheklanadi. Bu san’at olamida yangi sahifa ochishi, ijodkorlikda rostgo‘ylik davrining boshlanishi bo‘lishi mumkinmi?
Niqoblar davriga yakun yasovchi qaror
Madaniyat vazirligi tomonidan e’lon qilingan yangi qarorga ko‘ra, davlat mablag‘lari hisobiga o‘tkaziladigan konsertlarda fonogramma ishlatish tartibi qat’iy nazorat ostiga olinadi. Bu, aslida, konsert sohasidagi “uchinchi ovoz” — ya’ni oldindan yozilgan, jonli emas, ammo tomoshabinga jonli deb ko‘rsatilgan chiqishlar zamoniga yakun yasashni ko‘zlaydi.
Ayniqsa, bu qaror reklamalarda “jonli ijro”, “fonogrammali” yoki “fonogrammadan foydalangan holatda” degan yozuvlarning majburiy bo‘lishini belgilagan bo‘lsa, demak, muammo faqat sahnada emas, balki unga olib boradigan yo‘llarda ham bartaraf etiladi.
Sahnadagi adolat: Kim kuchli, kim tayyor emas?
So‘nggi yillarda sahnalarda hayajonli chiqishlar emas, balki mukammal “CD sifatida” eshitiladigan konsertlar ko‘paydi. Tomoshabinni aldash oddiy jarayonga aylandi: ijrochi mikrofonni og‘ziga olib, quloqda naushnik — ammo bu chindan kuylayotgan san’atkor emasdi. Bu borada ko‘pchilik muxlislar va tanqidchilar fonogrammani iste’dodni yashirish vositasi deb tan oldi.
Yangi qaror bu amaliyotga chek qo‘yadi. Demak, endi har bir san’atkor o‘z ovozi, nafas nazorati va sahnadagi barqarorligi bilan ko‘rina boshlaydi. Mukofotlar, faxriy unvonlar — “xalq hofizi”dan tortib “xalq artisti”gacha — faqat tirik ijro ko‘rsatganlarga nasib etadi.
Moliyaviy rag‘bat: Tirik ijroga e’tibor ortadi
Madaniyat vazirligi faqat cheklov bilan cheklanib qolmadi. 2025-yil 1-iyuldan boshlab jonli ijroda o‘tkaziladigan tadbirlar reklamalari uchun O‘zbekiston MTRK tizimidagi kanallarda 30 foizli chegirma beriladi. Bu esa san’atkor va tadbir tashkilotchilariga moliyaviy qulaylik yaratadi.
Yana bir yangilik — agar konsertda jonli ijro va faqat ba’zi qismlarda fonogramma ishlatilsa, bunday dasturlar MTRK tizimidagi telekanallarda badiiy kengash ijobiy baholasa, bepul efirga uzatiladi.
“Jonli ijro haftaligi” — sinov emasmi?
Har chorakda mamlakat bo‘ylab “Jonli ijro haftaligi” o‘tkazilishi rejalashtirilgan. Bu haftaliklar — nafaqat tomoshabinlar uchun musiqiy bayram, balki ijodkorlar uchun professional sinov, o‘ziga bo‘lgan ishonchni ko‘rsatish imkoniyati bo‘ladi.
Ushbu haftaliklarda ko‘plab yosh ijodkorlar paydo bo‘lishi, fonogramma ortida qolgan iqtidorlar yuzaga chiqishi mumkin. Ammo bu jarayon ayrim “tayyor bo‘lmagan” yulduzlar uchun foniy porlash bo‘lishi ham ehtimoldan xoli emas.
Endi sahna haqiqiy ovoz egalari uchunmi? Yoki…
Fonogramma cheklovi ko‘plab savollarni ochadi: bu qaror san’atni yuksaltiradimi yoki ayrim iste’dodlardan ayrilamizmi? Ammo asosiy haqiqat bitta — sahna endi rostgo‘y bo‘ladi. Tomoshabin ko‘rgan va eshitgan narsasi bir xil bo‘ladi. San’at esa nafaqat musiqa, balki halollikdir.
Fonogrammasiz sahna — bu sinov, bu imkon, bu tozalik. Bu — san’atni tomoshabinga, xalqni esa chin iste’dodga yaqinlashtirish yo‘lida tashlangan dadil qadamdir.
