2025 yilning mart oyida O‘zbekiston yana bir bor jahondagi eng ko‘p oltin sotgan davlat sifatida qayd etildi — 11 tonna. Bu mamlakat uchun ketma-ket ikkinchi marta bunday natija. Yanvardan martgacha — uch oyda O‘zbekiston 15 tonna oltin sotdi. Shu bilan birga, Milliy statistika qo‘mitasi ma’lumotiga ko‘ra, birinchi chorakda mamlakat 3,57 mlrd dollarlik oltin eksport qilgan. Bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 34 foiz ko‘p.
Ammo bu kabi rekordlar ortida bir qator muhim savollar ham tug‘iladi. Nima uchun O‘zbekiston miqdor jihatidan eng ko‘p oltin sotmoqda? Bu mamlakat iqtisodiyoti uchun ijobiymi yoki salbiy? Oltin zaxiralarimiz tugab qolmaydimi?
Nima uchun O‘zbekiston oltin sotmoqda?
Birinchidan, bu davlatning tashqi savdo siyosati va valyuta zaxiralarini boshqarish strategiyasi bilan bog‘liq. Markaziy bank oltinni sotish orqali xorijiy valyuta oladi va bu iqtisodiyotda likvidlikni ta’minlashga, tashqi qarzlarni qoplash yoki byudjet tanqisligini yopishga xizmat qilishi mumkin.
Ikkinchidan, jahon bozorida oltin narxlari so‘nggi oylarda sezilarli darajada oshmoqda. Bu esa foydali narxda sotish imkonini yaratdi.
Oltin zaxiralari tugab qolish xavfi bormi?
O‘zbekiston oltin zaxiralariga boy mamlakat hisoblanadi. Geologik zaxiralarimiz katta, Navoiy va Qalmoqir kabi konlar jahon miqyosida mashhur. Biroq, Markaziy bankning zaxiralaridagi oltin miqdori haqida aniq ma’lumotlar ochiq emas.
Agar qisqarish tendensiyasi uzoq davom etsa, bu valyuta va moliyaviy barqarorlikka xavf tug‘dirishi mumkin. Masalan, 2024 yilda oltin-valyuta zaxiralaridagi fizik hajm qisqargan, garchi narx jihatidan o‘sish kuzatilgan bo‘lsa-da.
Oltin zaxiralarining davlat iqtisodiyotidagi ahamiyati
Oltin – strategik aktiv. U davlatning xalqaro moliya institutlaridagi imiji, valyuta barqarorligi va inqirozlarga qarshi tayyorligini belgilaydi. Xalqaro iqtisodiy notinchlik sharoitida oltin ko‘proq "xavfsiz gavan" sifatida qaraladi. Shu sabab, mamlakatlar odatda oltinni sotishga emas, to‘plashga intiladi.
Kimlar eng ko‘p sotib olyapti va nega?
Jahon Oltin Kengashiga ko‘ra, mart oyida Polsha (+16 t), Qozog‘iston (+11 t), Xitoy (+3 t) eng ko‘p oltin sotib olgan davlatlar bo‘ldi. Bu davlatlar geosiyosiy tavakkalchiliklar fonida oltin zaxiralarini oshirmoqda. Masalan, Xitoy va Rossiya dollarga bog‘liqlikni kamaytirish maqsadida oltin sotib olyapti.
O‘zbekistonning oltin sotishi – ehtiyojmi yoki strategiyami?
O‘zbekistonning eng yirik oltin sotuvchisiga aylanishi — bu shunchaki faxrli ko‘rsatkich emas, balki juda sezgir va ehtiyotkorlikni talab qiladigan holat. Bu holat shunday savolni keltirib chiqaradi: mamlakat zaxiralarini to‘ldirish va kelajakdagi xavflarni bartaraf etish uchun qanday choralar ko‘rilmoqda?
Eng muhimi oltinni sotish — tez pul keltiradi, lekin uni to‘plash — kelajak barqarorligini ta’minlaydi. Bu muvozanatni topish esa davlat moliyaviy siyosatining strategik nuqtasi hisoblanadi.
