So‘nggi yillarda Ozarbayjonning tashqi siyosati jiddiy e’tiborni tortmoqda. Boku o‘z manfaatlarini himoya qilishda endilikda na Moskvaga, na G‘arbga suyanmoqda. Ayniqsa, Qorabog‘ masalasida Rossiya yoki xalqaro tashkilotlarsiz harakat qilib, o‘z hududiy yaxlitligini o‘zi tiklashi Kremlda xavotir uyg‘otdi. Aslida esa Rossiyani cho‘chitayotgan narsa — Ilhom Aliyevning siyosati emas, uning tanlagan yo‘li boshqalar uchun ham o‘rnak bo‘lishi mumkinligidir.
“Ozarbayjon ssenariysi” nimani anglatadi?
Bu model uch asosiy ustunga tayanadi: Mustaqil qarorlar— Ozarbayjon tashqi siyosatini faqat milliy manfaatlarga asoslanib qurmoqda. Qorabog‘ bo‘yicha hech bir vositachiga tayanmay, harbiy yo‘l bilan hududlarini qaytarib oldi.
Neytral, lekin faol diplomatiya — Aliyev Rossiya bilan ittifoqchilik haqida bayonotlar beradi, biroq KXSHTga qo‘shilmaydi, G‘arb bilan esa ochiq eshiklar siyosatini olib bormoqda. Turkiya, NATO, Yevropa Ittifoqi va Isroil bilan faol aloqalar ham buning isboti.
Energetik mustaqillik — Ozarbayjon o‘z gaz va neftini G‘arbga yetkazmoqda. Bu bilan Rossiya gaziga muqobil bo‘lib, “Gazprom”ga raqobatchi sifatida qaralayapti.
Kremlning qo‘rquvi
Rossiyada Ozarbayjon tajribasi sobiq SSSR hududidagi boshqa davlatlarga ham ilhom bo‘lishidan cho‘chimoqda. Chunki bu ssenariy shuni ko‘rsatmoqdaki:
— Avtoritar tuzum Rossiyaga tayanmasdan ham yashay oladi.
— Harbiy kuch orqali, Moskvasiz ham hududiy muammolar yechilishi mumkin.
— Mintaqadagi “katta og‘a” — Rossiya roli tobora zaiflashmoqda.
Bunday fon ostida Rossiya va Ozarbayjon o‘rtasidagi ziddiyatlar kuchaymoqda. 2024 yil dekabrida Rossiya havo kuchlari Ozarbayjonga tegishli yo‘lovchi samolyotni urib tushirdi. Boku bunga javoban uzr va tovon so‘radi. Moskva sukut saqladi.
Shundan so‘ng Boku Rossiyaning diplomatik vakillariga bosim o‘tkaza boshladi: Sputnik Ozarbayjon tintuv qilindi, Rossotrudnichestvo yopildi, rossiyaliklar hibsga olindi.
Turkiya – asosiy ittifoqchi
Anqara vaziyatni diqqat bilan kuzatmoqda. Prezident Erdo‘g‘an barcha tomonlarni bosiqlikka chaqirdi, biroq Ozarbayjon bilan strategik ittifoqni alohida ta’kidladi. Ozarbayjonda turk harbiy bazasini joylashtirish masalasi ochiq muhokamada. Bu esa Kremlga ochiqcha siyosiy signal sifatida baholanmoqda.
Aliyevdan Ukraina va mintaqaga signal
Prezident Aliyev yaqinda Ukrainaga murojaat qilib, Rossiya bosqinini tan olmaslik va kurashda davom etishga chaqirdi. U shunday dedi:“Faqat harbiy kuch status-kvoni o‘zgartiradi. Tashqi vositachilarga suyanish pozitsiyani zaiflashtiradi.”
Bu so‘zlar — faqat Kiyevga emas, balki Toshkent, Ostona va Yerevanga ham xabar. Ozarbayjon yo‘li mavjud va u ishlayapti.
Markaziy Osiyo qanday yo‘l tanlaydi?
Qozog‘iston – Turkiya bilan harbiy aloqalarni kengaytirmoqda. O‘zbekiston – Anqara bilan yangi hamkorlik shakllarini izlamoqda, suverenitetga urg‘u bermoqda. Armaniston – Rossiya ittifoqchiligidan hafsalasi pir bo‘lib, G‘arbga qarab yo‘nalmoqda.
Bugun Ozarbayjon dunyoga shuni ko‘rsatmoqda: na Rossiyaga, na G‘arbga to‘liq suyanmasdan, kuchli, suveren va mustaqil siyosat yuritish mumkin. Bu model ayni paytda Markaziy Osiyo davlatlari uchun ham dolzarb tus olmoqda. Eng muhimi — Boku bu yo‘ldan ortga qaytmoqchi emas.
