Hurmatli mehmonlar!
Muhtaram konferensiya ishtirokchilari!
“Orol dengizi mintaqasidagi ekologik ofat oqibatlarini yumshatish bo`yicha hamkorlikni rivojlantirish” xalqaro konferensiyasida ishtirok etayotgan Orolni qutqarish xalqaro jamg`armasiga a`zo davlatlar delegasiyalarini, xalqaro tashkilotlar va moliya institutlari, donor mamlakatlar hukumatlari, ekologiya tashkilotlari, diplomatik korpus vakillarini, taniqli olim va ekspertlarni qutlash menga katta mamnuniyat bag`ishlaydi.
Mazkur forum Markaziy Osiyo mintaqasi uchun eng murakkab muammolardan biri – Orol dengizining ekologik halokati va ushbu ofat oqibatida yuzaga kelgan aholi genofondi va salomatligi, turmush sharoiti va darajasi, Orolbo`yining o`simlik va hayvonot olami bilan bog`liq o`tkir muammolarni ko`rib chiqishga bag`ishlangan.
Yaqin-yaqin vaqtlargacha Orol dengizi Markaziy Osiyo iqtisodiyotini rivojlantirish, oziq-ovqat ishlab chiqarish, aholi bandligini ta`minlash va barqaror ijtimoiy infratuzilmani shakllantirishda muhim o`rin tutar edi. Orolbo`yi suv havzalarida yiliga 35 ming tonnagacha baliq ovlanar, Amudaryo va Sirdaryo deltalaridagi unumdor erlar, yuqori samarali yaylov va suv havzalari millionlab odamlarning chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik va qishloq xo`jaligi sohalarida ish bilan bandligini ta`minlar edi.
Biroq mintaqadagi yirik daryolarda o`ylamasdan ulkan gidrotexnik inshootlar qurilgani, transchegaraviy daryolar hisoblangan Amudaryo va Sirdaryoning tabiiy oqimi noto`g`ri boshqarilishi eng yangi tarixda Er yuzidagi g`oyat og`ir ekologik halokatlardan birini yuzaga keltirdi. Bir paytlar dunyodagi eng noyob, go`zal va yirik yopiq suv havzalaridan biri bo`lgan Orol dengizi bir avlod ko`z o`ngida batamom yo`q bo`lib ketish xavfi ostida turibdi. Bu esa mintaqada misli ko`rilmagan ofatga aylanib, Orolbo`yida yashayotgan aholi hayotiga, bu erdagi ekotizim va bioxilma-xillikka o`nglab bo`lmaydigan darajada zarar etkazmoqda.
Amudaryo va Sirdaryoning Orolga umumiy quyilish hajmi keyingi ellik yil ichida qariyb 5 barobar, Orol dengizining suvi 14 barobardan ko`proq kamaydi, uning sho`rlanish darajasi esa deyarli 25 marta ortdi. Bu Orol dengizida ilgari bo`lgan baliq va boshqa dengiz mavjudotlarining deyarli butkul yo`qolishiga olib keldi.
Yaqin-yaqinlargacha o`zining ulkan bioxilma-xilligi bilan mashhur bo`lgan Orolbo`yi mintaqasida o`simliklar va yovvoyi hayvonlar turi keskin kamayib bormoqda, jumladan, sut emizuvchilarning 12, qushlarning 26 va o`simliklarning 11 turi butkul yo`q bo`lish xavfi ostida turibdi. Orolning qurigan qismi o`rnida hosil bo`lgan 5,5 million gektardan ortiq maydondagi yangi Orolqum sahrosi tobora butun Orolbo`yi mintaqasiga yoyilmoqda. Bu erdan har yili atmosferaga qariyb 100 million tonna chang va zaharli tuzlar ko`tarilib, qum bo`ronlari va kuchli shamollar bilan mazkur hududdan ancha olis bo`lgan mintaqalarga ham tarqalmoqda.
Ammo Orolbo`yida ro`y berayotgan fojia ko`lamini, bu erda yashayotgan millionlab odamlarning dardi va orzu-armonlarini quruq raqamlar bilan ifoda etib bo`lmaydi. O`zbekiston, Qozog`iston va Turkmanistonning Orol fojiasining kuchli ta`siri ostida qolgan mintaqalari aholisi har kuni suv resurslari etishmasligi, ichimlik suvi sifatining pasayishi va tuproq tarkibining buzilishi, iqlim o`zgarishi, aholi, birinchi navbatda, bolalarning turli kasalliklarga chalinishi ko`payib borayotgani bilan bog`liq ijtimoiy-iqtisodiy va demografik muammolarni boshdan kechirmoqda.
Orol dengizining qurishi butun Markaziy Osiyoda keskin iqlim o`zgarishiga olib keldi, suv resurslari taqchilligi, mavsumiy qurg`oqchilikning kuchayishi, qahraton qishning uzoq davom etishi, Pomir va Tyan-Shan tog`lari muzliklari erishining tezlashishi va mintaqa mamlakatlarida qishloq xo`jaligi ishlari bilan shug`ullanish sharoitlarining yomonlashishiga sabab bo`ldi.
Ming afsuski, bugungi kunda Orol dengizini to`liq qayta tiklash imkoni yo`qligi tobora ayon bo`lib bormoqda.
Orol inqirozining atrof-muhit va bu erda yashayotgan millionlab aholi hayotiga halokatli ta`sirini, xususan, puxta o`ylangan, aniq manzilli va tegishli moliyalashtirish manbalari bilan ta`minlangan loyihalarni amalga oshirish orqali kamaytirish bugungi kunning eng muhim vazifasidir.
Bizningcha, bu borada asosiy zaxiralar mavjud bo`lgan quyidagi yo`nalishlarda tegishli tadbirlarni amalga oshirish zarur:
birinchidan – bugungi kunda Orolbo`yida yuzaga kelgan omonat ekologik muvozanatni mustahkamlash, cho`llanishga qarshi kurashish, suv resurslarini boshqarish tizimini takomillashtirish, ulardan tejab-tergab, oqilona foydalanish;
ikkinchidan – Orolbo`yi aholisining genofondi va salomatligini saqlash va ta`minlash uchun sharoit yaratish, ijtimoiy infratuzilmani, tibbiyot va ta`lim muassasalari tarmog`ini keng rivojlantirish;
uchinchidan – aholi hayot darajasi va sifatini oshirish uchun zarur ijtimoiy va iqtisodiy mexanizmlar va rag`batlantiruvchi omillarni yaratish, asosiy infratuzilma va kommunikasiyalarni rivojlantirish. Bu erda yashayotgan aholida tushkunlik kayfiyatining yuzaga kelishiga yo`l qo`yishga bizning haqqimiz yo`q va ularga munosib hayot kechirishi, o`z biznesini rivojlantirishi, ularni yangi ish o`rinlari va daromad manbalari bilan ta`minlash uchun barcha imkoniyatlarni yaratib berish zarur, desam, o`ylaymanki, bu fikrga barchangiz qo`shilasiz;
to`rtinchidan – hayvonot va o`simlik olami bioxilma-xilligini, jumladan, kichik suv havzalari yaratish orqali saqlash va qayta tiklash, mintaqaning noyob flora va faunasini asrab-avaylash darkor.