Bobur Mirzo haqida gap ketganda O`zbekiston va Qoraqalpog`iston xalq artisti, Xalqaro Bobur mukofoti sovrindori Muhammadali Abduqunduzovning «Bobur» videofilmida yaratgan siymosi ko`z o`ngimizda gavdalanadi. 14 fevral — Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun munosabati bilan shoh va shoir timsolini yorqin va ishonchli talqin qila olgan aktyorning qalb kechinmalari, videofilm xususidagi fikrlari.
Choyxonada tug`ilgan orzu
Farg`ona viloyati O`zbekiston tumanining Yaypan qishlog`ida tug`ilganman. Bobom choyxonachi edi. Men ham 6 yoshimdan choyxona ishlariga jalb qilindim. San`atga muhabbatim shu erda paydo bo`ldi. Chunki choyxonada mutolaalar, muhokamalar bo`lardi, mashhur hofiz va askiyachilarning chiqishlari namoyish etilardi. Bino devorlarida esa Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Ogahiy kabi buyuk mutafakkir ajdodlarimiz portretlari osig`liq turardi. Meni o`sha paytlardayoq Bobur surati o`ziga rom etdi. Suratga uzoq termilib qolardim. Ana shu suratdagi insondek kiyinish, shunday bo`lishni orzu qilardim. Endi o`ylab qarasam, oradan o`ttiz yil o`tib, shu buyuk siymo, shoh va shoir obrazini yaratishimni bola qalbim sezgan ekan.
San`at institutini tamomlaganimdan so`ng Surxondaryo viloyati Termiz shahridagi musiqali drama teatrida ijodni boshladim. Yoz oylari edi. Hakim at-Termiziy ziyoratgohida bir hamkasbim bilan Pirimqul Qodirovning «Yulduzli tunlar» asari asosidagi videofilm uchun aktyorlar sinovdan o`tayotgani haqida gaplashib qoldik. Do`stim Bobur roliga mos ekanimni aytib, «Avliyo inson ziyoratgohida turibmiz. Alloh barcha orzularingizni amalga oshirsin!», deya duo qildi. Biroq o`sha kunlarda bu obraz uchun aktyor tasdiqlab bo`lingan, ba`zi sabablarga ko`ragina, videofilmning tasvirga olish ishlari to`xtab turgandi.
1987 yili O`zbek milliy akademik drama teatrida ishlayotgan paytlarim. «Bobur» videofilmi uchun qaytadan sinov boshlandi. O`shanda Izzat Sultonning «Kunduzsiz kechalar» spektaklida ikki shaxs — Abdulla Qodiriy hamda Otabek obrazini talqin qilayotgan edim. Rejissyorning tavsiyasi bilan videofilmda suratga tushish uchun sinovga bordim. Buni qarangki, Badiiy kengash mening nomzodimni tasdiqladi. To`g`risi, avvaliga bunday mas`uliyatdan qattiq qo`rqqanman. Chunki asarni xalqimiz o`qib chiqqan va ularning tasavvurida qahramon gavdalanib bo`lgan edi. Men esa o`sha obrazni qayta jonlantirishim kerak. Shukrki, yuzim yorug` bo`ldi.
O`shanda o`zimdagi bor mahoratni ishga solganman. Hayotim davomidagi amalga oshgan eng ezgu ishim, davlatimiz, xalqimiz tomonidan ardoqlanganim, Xalq artisti unvoniga loyiq ko`rilganim — barchasi Boburdek bir zotning obrazini yaratganim bilan bog`liq. Mana, yigirma to`qqiz yildan buyon Zahiriddin Muhammad Boburning eng yaxshi fazilatlarini hayotda o`zim uchun o`rnak deb bilaman. Qolaversa, farzandlarimning komil inson bo`lib shakllanishida bergan otalik tarbiyamda ham Bobur siymosidagi mardlik, bir so`zlik, atrofidagi insonlar fikrini hurmat qilish, sabrli va kechirimli, el-yurtiga sodiq va mehribon inson bo`lish kabi xislatlarini qo`llayman. Nafaqat aktyor, balki har bir inson buyuk ajdodlarimiz ma`naviy merosini chuqur o`rganishi ularga munosib voris bo`lishi lozim deb o`ylayman.
Boburdan o`rnak olib yashashga intilaman
«Bobur» videofilmida suratga tushgan ijodkorlarning hammasi bugun xalqimiz va davlatimiz e`zozida. Bunda ham o`ziga xos ma`no bor. Videofilm ekran yuzini ko`rgach, xalq uni yaxshi qabul qildi. Ko`plab xatlar — minglab dil izhorlari, ayniqsa, shu filmdan keyin chaqaloqlarga tarixiy ismlar qo`yilishi ko`paydi. Zahiriddin, Bobur, Humoyun, Oysha Sulton Begim, Gulbadanbegim kabi deyarli unutilayozgan go`zal ismlar yana qaytdi. Bu esa filmning xalq yuragiga kirib bora olganidan dalolat.
Men umr bo`yi Boburdan o`rnak olib yashashga, unga munosib bo`lishga intilaman. Zero, xalqimiz mening timsolimda Mirzo Boburni ko`rishga o`rgangan. Bobur esa bag`rikeng, mehribon, mulohazali va bir so`zli inson. U boshqacha bo`lishi mumkin emas. Ammo Mirzoga munosib bo`lishdek og`ir mas`uliyatni ko`tarib yurish ham oson emas. Agarda biror-bir qiyinchilikka duch kelsam, Bobur hazratlari bundan ham og`ir vaziyatlar, turli ziddiyat va to`sqinliklarga qaramasdan bardoshli bo`lganini o`ylab, u kishi chekkan zahmatlar oldida meniki hech narsa emasligini his qilaman.
Charxning men ko`rmagan jabru
jafosi qoldimu?!
Xasta ko`nglim chekmagan dardu
balosi qoldimu?!
...Ey ko`ngul, gar Bobur ul
olamni istar, qilma ayb,
Tengri uchun de, bu olamning
safosi qoldimu?!
«Bobur» filmi tugaganida yig`laganman...
«Bobur» filmini suratga olish ishlari o`n to`rt oy davom etgan. Sahnalar qadimiy shaharlarimizda, bundan tashqari, Qirg`izistonning O`shida, Tojikiston, Qozog`iston, Hindiston davlatlarida olindi. Biroq hindlar suratga olish ishlari uchun juda katta pul talab qilishdi...
Aktyor biror-bir shaxsning obrazini yaratish uchun ko`p qiyinchilikni boshidan kechiradi. Biroq u olamga kirganidan so`ng obrazdan chiqib ketishi qiyin kechadi. Menda ham shunday bo`lgan. O`shanda filmni yillab olish mumkin edi. Chunki barchamiz obrazga kirib olgan edik. Biroq mablag` va ssenariy atigi o`nta seriyaga mo`ljallangandi. Haligacha eslayman. So`nggi qismni chorbog`dagi sharshara oldida suratga olganmiz. O`sha erda Bobur lashkariga mardlik va jasoratli bo`lishga da`vat qilib, qo`lidagi qadahni sindiradi. Xullas, shu bilan film tugaydi. Suratga olish ishlari nihoyasiga etgach, ko`zlarimga yosh kelgan. «Nahotki, hammasi tugagan bo`lsa?! Endi bu liboslaru sallani qaytib kiymayman», deganman. Ochig`i, alam qilgandi. Chunki o`n to`rt oy davomida o`sha odam siymosida yashaganman. «Bobur» filmi suratga olinganiga 29 yil to`lgan bo`lsa, haligacha u zot ruhi bilan yashayman. Yana bir gap. Agar sen buyuk shaxsning siymosini gavdalantirgan bo`lsang, o`sha insonga loyiq bo`lishing kerak. Bu degani mas`uliyatli bo`lishga chorlaydi. Chunki qaerga bormay shu film haqida so`z ketadi yoki Boburning monologidan o`qishimni aytishadi. Ko`cha-ko`yda yursang ham odamlar senga ana shu obraz tomonidan qaraydi. Shu bois nomunosib xatti-harakat qilishga haqqing yo`q. Ba`zan davralarda «siz salbiy rol o`ynamang. Sizni Bobur obrazida saqlab qolishni istaymiz», deyishadi.
Duo ijobat bo`lgan ekan...
Samarqandga kelib, suratga olinadigan birinchi kun hammamiz Go`ri Amirga kirib fotiha o`qidik. Keyin men o`zim yolg`iz qolib, alohida Qur`on tilovat qildim. Sohibqiron qabri oldida Xudoga iltijo qildim. «Mana bu erda abadiy qaror topgan ulug` bir bandang — Amir Temurning avlodlaridan birining hayotini elga ko`rsatib berishga kirishganman. O`zing qo`lla va mendan marhamatingni ayama», deya O`zidan so`radim. Ish boshlanib ketdi. Ko`pincha filmga olish ishlarida, albatta, nimadir bahona bilan suratga olish jarayonlari to`xtab qolishi mumkin. Lekin ishonsangiz, Samarqandda yuzdan ortiq epizodlar, shuningdek, o`n to`rt oy davomida suratga olish ishlari davom etgan bo`lsa-da, biron marta tasvirga olish to`xtab qolmadi, aksincha, ish jarayonlari o`z-o`zidan yurishib ketardi. Hattoki, Buxoro shahrida otlar bilan bog`liq jang sahnasini tasvirga olish ishlarida mening va Mahmud Ismoilovning otlari to`qnashib ketdi va bizni Alloh o`z panohida asradi. Barcha suratga olish jarayonlari omadli kechdi.
Shohrux Mirzodek zotning oldida san`atimiz qarzdor
Aktyor sifatida qalbimda bir kemtik bor. Bilasiz, ko`plab ajdodlarimizning obrazlarini gavdalantirishga harakat qilib kelmoqdamiz. Ba`zan maqsadga etyapmiz, ba`zan esa yo`q. Biroq Shohruh Mirzodek zotning oldida san`atimiz qarzdor. Chunki uning timsoli film yoki spektaklda gavdalantirilmayapti. Holbuki, u ham xalqning tinch-totuv yashashi uchun ko`p harakat qilgan. Qachonlardir shu shaxsning obrazini yaratishni o`z oldimga maqsad qilib qo`yganman.
«Mahalla» gazetasidan olindi
