Tolibon hukumati shaxmatni taqiqladi. E’lon qilinishicha, bu qaror shaxmat o‘yinni islomga zid deb bilgani tufayli qabul qilingan.
Afg‘onistonda hokimlikni qo‘lga olgan Tolibon harakati mamlakatda shaxmat o‘ynashni va turnirlar o‘tkazishni man’ qildi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, bu qaror shaxmatning "islom qonunlariga zid" va "tavakkalchilik va qimor o‘yini" sifatida qaralgani bilan bog‘liq.
Afg‘oniston Shaxmat Federatsiyasining ifodasicha, shaxmatni taqiqlash mamlakatdagi barcha shaxmat klublarining yopilishi va musobaqalarning to‘xtashiga olib keldi. Federatsiya rahbarlari: "Bu qaror minglab shaxmatchilar, jumladan bolalar va ayollar, o‘zlarining sevimli o‘yinidan mahrum qildi", – deb e’tiroz bildirdi.
Tolibonning ma’naviy va ma’rifiy ishlar bo‘yicha vaziri Muhammad Xalid Xandaniya: "Shaxmat va boshqa aql o‘yinlari insonlarning vaqtini behuda sarflaydi, irodasini sustiradi va islomta’limotga ziddir", – deb izoh berdi. U shuningdek, bu qadam "jamiyatni imoniy va ma’naviy jihatdan tozalash" uchun ko‘rilganini ta’kidladi.
Xalqaro shaxmat jamoatchiligi esa bu qarorni keskin tanqid qildi. Xalqaro Shaxmat Federatsiyasi (FIDE) Afg‘onistondagi vaziyatni "insoniy huquqlarning jiddiy buzilishi" deb baholadi. FIDE prezidenti Arkadiy Dvorkovich: "Shaxmat – bu tinchlik va aql o‘yinidir. Uni taqiqlash dunyoning hech qayerga mos kelmaydi", – dedi.
Eslatib o‘tamiz, Tolibon 2021 yilda hokimiyatni qo‘lga olgandan so‘ng mamlakatda musiqa, sport turlari (ayollar uchun) va san’atning ko‘p shakllarini xam man’ qilgan. Shaxmatning tarixiy jarayoniga qaraganda, Afg‘onistonda bu o‘yin asrlar davomida mashhur bo‘lib kelgan, ayniqsa Kobul va Hirot shaharlarida keng tarqalgan.
Hozirgi paytda Afg‘onistonlik shaxmatchilarning xalqaro musobaqalarda ishtirok etishi xam xavf ostida. FIDE ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatning 50 dan ortik professional shaxmatchisi xalqaro reytinglarda faol bo‘lib, ularning ishtirokisiz turnirlarning sifati pasayishi mumkin.
Afg‘onistondagi shaxmat havaskorlari bu taqiqni bekor qilish uchun imzo to‘plash va norozilik bildirish kabi qonunniy imkoniyatlarni izlashmokda. Biroq Tolibon hukumatining qattiq kurolli nazorati sharoitida bu ishlarning samarasiga ishonch past.
Abdulloh Sayyid
