Yuliy Yusupov: "Soliq Qo`mitasining taklifi Afandining ko`z yoshi uchun soliq solish g`oyasiga o`xshaydi"

Iqtisodchi Yuliy Yusupov so`nggi vaqtlarda tadbirkorlarning ishiga ochiq-oydin zarar etkazayotgan mantiqsiz soliqlar haqida o`z fikrini bildirdi. 

Unga ko`ra hozirgi soliq siyosati tadbirkorlikni zaiflashtiradi va tadbirkorlarning davlatga bo`lgan ishonchini yo`qqa chiqaradi.

Siz tadbirkorsiz. Mahsulotingizni xorijlik hamkoringizga sotdingiz. Ammo hamkor pulni to`lashda kechikdi yoki umuman sizni aldadi, etkazib berilgan mahsulot uchun to`lov qilmadi. Yoki boshqa bir holat: siz xorijdan mahsulot sotib oldingiz, unga pul to`ladingiz, etkazib beruvchi esa mahsulotni jo`natishni cho`zib yubordi, yoki umuman jo`natmadi. Bunday vaziyatda kim aybdor? Sizmi, yoki hamrohingizmi? Sog`lom aql hamkoringiz aybdor ekanligini ko`rsatib turibdi. Siz esa aynan jabrlanuvchi tomonsiz.

Biroq amaldorlarimizning mantig`i umuman boshqacha: chetga mahsulot chiqaryapsanmi – saxiy bo`l, valyutani oldindan ko`rsat; mahsulot olib kirish uchun valyuta chiqaryapsanmi – unda mahsulotni oldindan ko`rsat. Agar sizga eksport qilgan mahsulotingiz uchun pul to`lashmasa, yoki pulingizga yarasha mahsulot etkazib berishmasa, u holda faqat siz aybdor bo`lasiz. Garchi olingan majburiyatni siz emas, hamkoringiz buzgan bo`lsa ham. Yana sizga buning uchun jarima ham solishadi.

Mantiqning ajoyibligini qarang! Vaholanki, davlatning bu – o`z vaqtida olinmagan yoki yo`qotilgan pul, yoxud mahsulotga hech qanday aloqasi yo`q. Siz davlatnikini emas, o`zingizning shaxsiy mahsulotingizni sotdingiz. Yoki chetdan keltirayotgan mahsulotingiz (import) uchun davlatning emas, o`zingizning pulingizni to`layapsiz. Lekin davlatimiz qandaydir yo`l bilan bu erga aralashib qolyapti.

Bu umuman sovetcha mantiq: sovet davrida hamma narsa davlatniki bo`lgan – kimdir xorijga mahsulot chiqarib, buning uchun valyuta olmasa, demak u xalq mulkini o`margan, deb hisoblangan. Import uchun sarflangan pul ham xuddi shunday – “davlatniki” bo`lgan.

Ammo yuqorida sanalgan holatlarning birontasida mahsulot ham, pul ham davlatniki emas! Agar davlat eksport va import shartnomalaridan kamroq soliq olganida bu erdagi mantiqni tushungan bo`lardim. Shunda u: “Ha, biz soliqdan bo`yin tovlashga qarshi kurashyapmiz”, deyishi mumkin edi. Lekin bunday emas: siz har qanday holatda – hatto eksport qilingan mahsulot uchun pul to`lashmasa, yoki puli to`langan import mahsulotni umuman etkazib berishmasa ham soliq to`layverasiz.

Unda nega va qaysi qonunga ko`ra davlat jabrlanuvchi tomonni jarimaga tortyapti?

Yana Soliq qo`mitasidagi amaldorlarga bu mantiqsiz, absurd jarimalar ham kam ko`ringan shekilli, endi jarima miqdorini oshirish tashabbusi bilan chiqishibdi.

Davlat Soliq Qo`mitasining taklifi Xo`ja Nasriddin Afandining ko`z yoshi uchun soliq solish g`oyasiga o`xshaydi: “Ko`z yoshi uchun soliq yangi ko`z yoshilarga sabab bo`ladi, yangi ko`z yoshilar esa yangi soliqqa”.

“Ko`z yoshi uchun soliq”ning yana bir turi – “ijobiy kurs farqi” deb nomlanadi, u korxonaning foydasiga qo`shiladi, bundan esa soliq to`lash kerak bo`ladi. Negadir qonunchiligimiz milliy valyuta qadrsizlanishini boyish manbai, deb qabul qiladi. So`m dollarga nisbatan 20%ga tushib ketsa, buning ortidan qo`lida dollar bor odamlar 20%ga boyib qolgan, deb hisoblanadi. Qiziq mantiq. Lekin nima uchun bu vaqtda narxlar so`mda qanchaga oshgani (inflyasiya bo`lgani) hisobga olinmaydi? Balki narxlar 20%dan ham ko`proq oshgandir? Shunda hech qanday “boyish” sodir bo`lmadi-ku! Unda nega faqat “ijobiy kurs farqi” hisoblanyapti? Agar farq salbiy bo`lsa, uni zarar deb bilib, soliqlar ro`yxatidan chiqarib tashlash kerak emasmi? Yo`q, mumkin emas ekan.

Milliy valyuta qadrsizlanar ekan, eng avvalo bu davlatning aybidir – samarasiz pul-moliya va byudjet siyosati tufayli. Biroq milliy valyuta qadrsizlanishiga mas`ul bo`lgan davlat buning uchun o`zini emas, ishlab topgan pulini qandaydir yo`llar bilan inflyasiyadan himoya qilishga urinayotganlarni jazolayapti. “Biz sizni inflyasiya vositasida tunaymiz, bu talonchilikka qarshilik qila ko`rmang!” – deb aytmoqchi bo`lyapti bizga amaldorlar.

Bu xuddi eksport qilingan mahsulotga o`z vaqtida pul olinmagani uchun jarima belgilangani kabi buzuq mantiq. Ya`ni, “juda kuchli” mantiq: “Men shunday bo`lishini xohladimmi, demak, shunday bo`ladi!” Kechirasiz-u, bu jamiyat nazoratidagi davlatning emas, hech kimni nazar-pisand qilmaydigan talonchining mantig`i.

Xo`p, qachon bunday talonchilarga xos mantiqdan voz kechamiz? Hech bo`lmasa mana shu ikki narsa – yuqorida aytilgan jarima va “kurs farqi”ga soliq solish qachon bekor qilinadi? Hozircha yangi Soliq kodeksi qabul qilinmagan ekan, parlament va hukumat bu haqda o`ylab ko`rishining ayni vaqti.

Aks holda, ko`z yoshiga soliq solish qoldi, xolos.