The Guardian nashrining xabar berishicha, bugun Angliya milliy terma jamoasi sobiq himoyachisi Jek Charlton 85 yoshida og`ir xastalikdan vafot etdi. Futbol tarixida o`zidan yorqin iz qoldirgan insonning faoliyati barchaga qiziq va ibratli.
U 1935 yilning 8 mayida Angliyaning Ashington shahrida futbolchilar oilasida dunyoga kelgan. Yoshligidan futbolga mehr qo`ygan. Uning naq beshta amakisi turli yillarda «Lids Yunayted», «Chesterfayld», «Bredford» hamda «Nyukasl» jamoalarida faoliyat olib borgan. Lekin Charltonlar avlodi eslanganda ko`proq uning o`zi va amakilari emas, balki o`sha mashhur ukasi Bobbi yodimizga keladi.
U tug`ilgan shahar Angliyaning yirik ko`mir industriyasiga aylangan bazasi hisoblanar va oiladagi hammaning ishi shu soha bilan bog`langan edi. Shuning uchun ham bo`lsa kerak, yosh Charlton oilaning katta farzandi sifatida ro`zg`or yumushlariga ancha erta o`zini ura boshlaydi. Lekin o`sha paytlari moliyaviy jihatdan qancha qiynalmasin, mashhur klublar o`rtasidagi bahslarni tribunadan turib kuzatib borishni kanda qilmasdi. Oilada uning bu qiziqishini faqat onasi Sissiegina ilg`ay olgan.
Onasi hatto, birmuncha vaqt davomida o`sha paytlardagi mahalliy maktab jamoalariga murabbiylik ham qilgan. Nisbatan futbolni tushungan va uning ichida faoliyat yuritgan ayol o`z farzandlarining ushbu sport turiga bo`lgan qiziqishiga befarq qaramagan va ularning tarbiyasiga asosan o`zi mas`ul bo`lgan. Sissie dam olish kunlari o`tkaziladigan o`yinlarga farzandlarini olib borgan. Keyinchalik ham Jek Charlton o`z intervyularida yoshlik davrlaridagi «Nyukasl»ning o`yinlari yorqin va chiroyli bo`lgani hamda ularning birortasini o`tkazib yubormaganligini birma-bir xotirlaydi. Balki, hayoti davomida butun umr muxlislik qilgan klubiga nisbatan uyg`ongan mehr mana shu davrlarda shakllangan bo`lsa ajab emas.
Jek Charltonning futbolchilik faoliyati 15 yoshida boshlangan. Mahalliy «Lids» jamoasidan tushgan taklifga dastlab, otasi sabab rozilik bildira olmaydi. Eski joyi, ko`mir shaxtasida bir qancha muddat ishlab yurishga majbur bo`ladi. Lekin baribir u o`z kelajagi — futboldan uzoqqa ketolmas edi. Bundan tashqari «Lids»da to`p tepayotgan amakisi Jimning qistovi sabab, nihoyat, uzoq kutilgan transfer amalga oshadi. 1950 yili Jek Charlton «Lids Yunayted» akademiyasiga qabul qilinadi. Oradan ikki yil o`tgach Rich Karter qo`l ostidagi klubning asosiy tarkibiga kelib qo`shilad. Shu yildan boshlab endi Jek uchun katta futbol karerasi boshlanadi. O`zining debyut o`yinini 1953 yilning 25 aprelida «Donkaster Rovers» klubiga qarshi o`tkazgan hamda uchrashuv 1:1 hisobida yakunlangan.
«O`sha payti asosan markazda o`ynar edim va buning effekti o`zimga ham unchalik sezilmasdi, keyin meni Karter yoniga chaqirib, qaerda o`ynashimni tayinlagan: »Sening asosiy vazifang — raqib hujumchilarini kuchsizlantirish«, — deya uqtirgan. Shundan beri markaziy himoyada o`ynab kelmoqdaman», — degan edi Charlton bir intervyusida.
Tabiatan mehnatkash va intiluvchan bo`lgan bu yigit mashg`ulotlardan sira qochmas va o`zining ustida tinimsiz ishlar edi. Lekin jamoasida u kabi o`yinchilar ancha kamligi sabab klub miqyosida u aytarli sovrinlarga erisha olmaydi. Bir necha yillar davomida «Lids Yunayted»ning Angliya ikkinchi divizionida zo`rg`a jon saqlab yurishi hamda qolgan futbolchilar bilan yuzaga kelgan ba`zi kelishmovchiliklar Jekning hayotiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. U klubi uchun borini berib o`ynardi va ba`zida murabbiyga ham o`z so`zini o`tkaza olgan. Bu esa trenerlarga yoqmaydi.
Keyinchalik u tez-tez tungi klublarga boradigan, mashg`ulotlarga kechikib qatnashadigan odat chiqardi. Bu esa rahbariyatga ma`qul kelmas, endi u juda ko`p muddat zaxira o`rindig`ida qolib ketardi. O`yin amaliyoti etarlicha bo`lavermagach, ichkilikka berilib, qisqa vaqt mobaynida Jekning hayoti izdan chiqdi.
Lekin tez orada yaqinlari ko`magida yana eski formasiga qayta boshladi, o`z oldiga jiddiy maqsadlar qo`ydi. Bunda, ayniqsa, eski murabbiyi Rich Karterning xizmatlari katta edi. «Rich menga har bir o`yin oldidan o`zimga bo`lgan motivasiyam oshishiga yordam berardi», — deb eslaydi futbolchi. Charlton mahoratini yildan yilga o`stirib borgani sayin mehnatining mahsullari ham uzoq cho`zilmadi. Nihoyat 1955-56 yilgi mavsumda klubi «Lids» bilan uzoq yillik tanaffusdan so`ng birinchi divizionga chiqa oldi. Bu natija o`sha paytlar uchun juda katta yutuq edi. Shundan keyin milliy terma jamoaga ham muntazam jalb etiladigan bo`ldi. Lekin 1958 yili jamoani uzoq boshqargan murabbiy Rich Karter iste`foga chiqqach, «Lids» uchun alg`ov-dalg`ovli yillar boshlanadi. Klub ikkinchi divizionga tushib ketadi va bir necha marta murabbiy almashish hodisasi kuzatiladi.
Charlton sermahsul himoyachi bo`lgani sababli uni hatto, markaziy hujumda ham o`ynatib ko`rishadi. Bu kabi omillar borgan sari jamoa tizimiga salbiy ta`sir ko`rsatar edi. Lekin shunga qaramay bir necha yildan so`ng kelgan yangi rahbariyat klubda yangi era boshlanishiga sabab bo`ldi — 1962 yili jamoa boshqaruviga Don Revi keladi va katta burilish yasashga urinib ko`radi. U va Charlton boshchiligida «Lids» yana birinchi divizionga ko`tariladi.
Umuman, 1962 — 1966 yillar klub uchun ancha omadli o`tdi. Bu orada jamoa elitada «Manchester Yunayted»ga raqobatbardosh bo`lib shakllandi, chempionlik poygasida qatnashdi, ketma-ket 25 martalik mag`lubiyatsiz seriyani yaratdi, bir marta Angliya kubogi finaliga ham chiqdi. Evrokuboklarda garchi uzoqqa bora olmasa-da, yorqin o`yini bilan «Lids» muxlislar qalbidan joy oldi. Bu kabi yirik natijalarda, shubhasiz, Jek Charltonning xizmatlari beqiyos. Bu orada u himoyadagi ajabtovur o`yinlari evaziga grand klublar qiziqishiga ham tushdi. «Liverpul» ustozi Bil Shenkli tomonidan o`sha paytdagi super summa — 30 ming funt sterling taklif etildi, MYu bosh murabbiyi Meyt Byusbi hatto, futbolchining o`zi bilan ham uchrashib ko`rdi. Lekin Jekka bu kabi takliflar yoqmas edi. U qadriyatlarga suyanardi, sobiq jamoasiga sodiqlik namoyish etib, barchaga rad javobini berardi. Shuning uchun ham klubi ramziga aylandi.
Yuqorida ta`kidlaganimizdek, o`zi uchun «oltin davr» hisoblangan yillarda terma jamoa miqyosida ham ulkan zafarlarga erishdi. Angliya har doim dunyo futboli gigantlari safida qayd etib kelingan.
Charlton bu erda havas qilarli o`ynadi. Muntazam mundiallarda qatnashib bordi,1966 yili bosh sovrinni qo`lga kiritdi. Finalda GFR mag`lub etildi. Ikki yil o`tib, u va jamoadoshlari Evropa chempionatida kuchli uchlikdan joy olishdi. 1967 yilda yil o`yinchisiga nomzodlar qatoriga kiritildi.
Bu kabi muvaffaqiyatlar Jek Charltonning murabbiylik faoliyatidagi ulkan tajribasiga ham tamal toshi bo`lib xizmat qildi, desak, yangilishmaymiz. Murabbiylikka o`tgach, turli yillarda «Middslbro», «Sheffild» va «Nyukasl» klublarini boshqardi. «Middlsbro» uning qo`l ostida ikkinchi ligada 1973-1974 yilgi mavsum g`olibiga aylandi. «Sheffild»ni esa qiyin damlarida uchinchi diviziondan yuqoriga olib chiqa oldi. 1986 yili Irlandiya termasi bosh murabbiyligiga tayinlandi hamda 1990 yilda olamshumul natija — shogirdlarini chorak final yo`ligacha olib bordi. Aynan ushbu natija Irlandiya futboli tarixida o`chmas iz qoldirdi. Bundan tashqari, «Evro — 88 va »JCh — 90"larda ham uning qo`l ostida Irlandiya yorqin o`yin ko`rsatdi. Nihoyat, 1996 yili iste`foga chiqdi. Ko`rinib turibdiki, murabbiylik sohasida ham maqtashga loyiq natijalar ko`rsatgan. Futbolchilik faoliyatida esa kamdan kam holat — 23 yil davomida bir klub safida o`ynagan.
Binobarin, Jek Charltondek fidoyi, irodali, mehnatkash va iqtidorli futbolchi siymosi muxlisu mutaxassislar tomonidan uzoq yillar davomida yodga olinishi, to`p surgan hamda ustozlik qilgan jamoalari tarixida abadiy muhrlanib qolishi shubhasiz.
