Diniy erkinlik yoki vijdon erkinligi jamiyatdagi sog`lom muhit uchun zaruriy bo`lgan eng katta ehtiyojlardan biridir. Bu ehtiyoj ma`lum bir hududda turli millat va irq vakillari, bir-biridan farq qiluvchi dunyoqarashga ega insonlarning istiqomat qilishi asnosida paydo bo`lgan. Tarixda diniy cheklov va vijdon erkinligiga taqiq o`rnatgan davlatlar ham hukmdorlar ham ko`p bo`lgan. Bugungi globallashuv davri esa mamlakatlardan demokratik boshqaruv va inson erkinligi kafolatlangan boshqaruvni talab qilmoqda.
Xalqaro huquqqa ko`ra davlatlar inson huquqlari va asosiy erkinliklarini hurmat qilishga hamda ularning hamma uchun birdek, biron-bir kamsitishlarsiz, amal qilishini ta`minlashga mas`ul hisoblanadi. Xalqaro-huquqiy hujjatlarda aks etgan normalar davlatlarning inson huquqlari sohasida o`z milliy qonunchiligini ishlab chiqishi va qabul qilishida namuna vazifasini o`taydi. Inson huquqlari umumjahon deklarasiyasining 18-moddasida «Har bir inson fikr, vijdon va din erkinligi huquqiga ega», deb qayd etilgan.
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risidagi xalqaro paktning 18-moddasida ta`kidlanganidek, «Ushbu huquq o`z ixtiyori bilan o`ziga ma`qul dinni qabul qilish va e`tiqod qilish erkini, yakka holda, shuningdek boshqalar bilan birgalikda, oshkora yoki xususiy tartibda sig`inishga borish, diniy va boshqa urf-odatlarni va marosimni bajarish erkini ham o`z ichiga oladi».
BMTning asosiy xalqaro-huquqiy hujjatlarida inson huquqlari va erkinliklarini irqiy, jinsiy, lisoniy, milliy, diniy mansubligi yoxud sog`lig`i holatidan qat`i nazar barcha uchun rivojlantirish, inson qadr-qimmati va hurmatini ta`minlash hamda bu yo`ldagi murosasizlik ko`rinishlariga qarshi kurashishga doir vazifa va majburiyatlar bayon etilgan. Inson huquqlari bo`yicha xalqaro-huquqiy hujjatlar jahon hamjamiyatining har bir a`zosini inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini qaror toptirish, demokratiya va huquq tantanasi uchun bag`rikenglik bilan harakat qilishga da`vat etadi.
YuNESKO tomonidan 1995 yil 16 noyabrda e`lon qilingan Bag`rikenglik tamoyillari deklarasiyasida bayon etilganidek, «Bag`rikenglikni namoyon qilish inson huquqlariga ehtirom bilan hamohang, u ijtimoiy adolatsizlikka nisbatan sabr-toqatli munosabatda bo`lishni, o`z iymon e`tiqodidan voz kechish yoxud boshqalarning e`tiqodiga yon berishni anglatmaydi. U shuni anglatadiki, har kim o`z e`tiqodiga amal qilishda erkindir va har kim bu huquqqa boshqalar ham ega ekanligini tan olmog`i lozim».
Ta`kidlash joizki, turli e`tiqodga ega bo`lgan insonlar birga yashashi mumkin bo`lgan jamiyatning imkoniyati diniy cheklovlarga ega mamlakatnikidan yuqori bo`lishi ko`p jabhalarda o`z isbotini ko`rsatgan. Bu erkinlik jismoniy, ijtimoiy va huquqiy jihatdan demokratiyaning muhim asosi hisoblanib, odamlar va guruhlarga erkin tanlov huquqini taqdim etadi.
So`nggi yillarda diniy erkinlikning ijtimoiy foydasini miqdoriy jihatdan aniqlash uchun turli-tuman tadqiqotlar o`tkazilmoqda. Bu kabi tahlillarga ko`ra, e`tiqodiy erkinlik plyuralistik jamiyatdagi barqarorlikka yordam beradi, vijdon erkinligiga taqiq qo`yilgan jamiyatda esa zo`ravonlik, diniy va ijtimoiy mojarolarning kuchayishi yuzaga keladi.
Shuningdek, diniy erkinlik yuqori bo`lgan joyda iqtisodiy farovonlik, salomatlik yaxshilanadi, daromadlar tengsizligi pasayadi va demokratiya muhiti tom ma`noda shakllanadi.
E`tiqod erkinligi odamlarga o`zaro farqlarga qaramasdan tinch-totuv, adolatli va erkin jamiyat yaratish imkonini beradi. Bu omil barchani bir xilda teng ko`rilishiga kafolat demakdir.
Bundan tashqari, e`tiqod erkinligi jamiyatda biznes imkoniyatlarini kengaytiradi. Davlatlararo sherikchilik tijoratini barpo etishda ham bu huquqning o`rni katta. Shuningdek, bu omil madaniyatlar almashinuvi va o`zaro hurmat asosidagi hamkorlik aloqalarini va xalqaro munosabatlarni mustahkamlashga yo`l ochadi.
Diniy erkinlik odamlarning tinch va omma oldida o`z e`tiqodlariga ko`ra yashash, gapirish va harakat qilish huquqini himoya qiladi. Bu turli din vakillarining ishda, jamoat joylarida va ijtimoiy faoliyatda o`zini erkin tutish qobiliyatini himoyalash demakdir.
Vijdon insonning eng muqaddas huquqi hisoblanadi. Bu huquq barcha guruhlar va shaxslarning, jumladan, eng zaif qatlamlarning, diniy yoki dinsiz bo`lishidan qat`i nazar teng ekanini anglatadi.
Diniy erkinlik erkin, gullab-yashnayotgan jamiyatlarni qo`llab-quvvatlaydi va turli madaniy institutlar, qadriyatlar uchun rivojlanish muhitiga ega joy yaratadi.
Birgina misol, turistlar ham diniy erkinlik, e`tiqod uchun qulay muhit yaratilgan manzillarni qidiradilar va shunday davlatlarda turizm ko`rsatkichi ham yuqori bo`ladi.
Xususan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari umumjahon deklarasiyasida fikr va e`tiqod erkinligi eng asosiy huquqlardan ikkitasi ekanligi ta`kidlangan.
Diniy erkinlik korrupsiyani kamaytiradi, bu yaxshi boshqaruv va sezgir institutlarning kalitidir. Dunyodagi eng korrupsiyalashgan o`nta davlatdan sakkiztasida diniy erkinlik qattiq cheklovlarga ega ekani ham fikrimizning isboti bo`la oladi. Hukumatning dinga aralashish darajasi yuqori bo`lgan mamlakatlar siyosiy beqarorlik, byurokratik samarasizlik va tartibga soluvchi zararlardan aziyat chekmoqda.
Diniy e`tiqod erkinligini ta`minlash insoniyat taraqqiyotida millatlarning o`rni va ahamiyatini to`g`ri tushunish, Er yuzining har bir burchagida mavjud millatlarni tili, turmush tarzi, irqi, tashqi qiyofasi, urf-odatlari, dini, madaniyatining o`ziga xos tomonlaridan qat`i nazar, hurmat qilish, ularning ozodligi, tengligi, gullab-yashnashi uchun shart-sharoitlar yaratib berish tarafdori bo`lish demakdir.
Xulosa o`rnida ta`kidlash joiz, e`tiqod erkinligi davlatlar o`rtasidagi hamkorlikka, irqiy va milliy kamsitishlarga qarshi tura olishga, bag`rikenglik muhitini shakllantirishga, turli e`tiqod vakillarining bir maqsad yo`lida birlasha olishiga imkon yaratadi. Darhaqiqat, insoniyat o`rtasidagi diniy kurashlarning barham berilishi ham zamonaviy jamiyatga xos xususiyat — vijdon erkinligining mahsulidir.
Risolat MAXSIMOVA tayyorladi
