Afsonaviy Qiz minorasi, eng mitti kitoblar muzeyi, mashhur “Brilliant qo`l” filmi... Bokuning Icheri Sheheri sayyohlarni nimasi bilan o`ziga jalb etmoqda? (fotosayohat)

Avval xabar qilganimizdek, O`zbekiston Turizm va madaniy meros vazirligi hamda Ozarbayjon davlat turizm agentligi hamkorligida tashkil etilgan info-tur munosabati bilan bir guruh o`zbekistonlik jurnalistlar Ozarbayjonning madaniyati, tarixiy va madaniy obyektlari, qolaversa, urf-odati, an`analari bilan yaqindan tanishish maqsadida mazkur davlatda bo`lishdi. 

Bizning navbatdagi eng muhim manzilimiz shaharning tarixiy qismi — Icheri Sheher bo`ldi. Xalq orasida ko`pincha Gala (qal`a) deb ataladigan bu maskan Bokuning yuragi hisoblanadi. 

Qal`a devorlari bilan o`ralgan hududda VIII—XI asrlarda savdo-sotiq, hunarmandchilik, madaniyat yaxshi rivojlangan. XV asrda Shirvonshoh o`z qarorgohini Shemaxidan Bokuga ko`chirib o`tgach, Icheri Sheher yanada markazlashdi. 1747-yildan 1806-yilgacha asosan Icheri Sheherda joylashgan Boku Boku xonligining poytaxti bo`lgan. Bokuni ruslar egallab olganidan so`ng 1806-yilda va ayniqsa, neft qazish avjiga olganidan keyin XIX asr o`rtalarida va XX asr boshlarida Boku shiddatli ravishda kengaya boshladi va Icheri Sheher qal`a devorlaridan tashqarisiga chiqdi. 221 ming kvadrat metrni tashkil qilgan, atrofi qal`a devorlari bilan qurshab olingan qadimiy bu maskanda ayni damda mingdan ortiq oila istiqomat qiladi.

Qal`a ichini aylanar ekansiz, ko`chalarining ba`zi joylari keng, o`rtacha, ba`zilari esa juda tor va past-baland ko`rinishda ekanini ko`rasiz. Ko`chalar bo`ylab joylashgan do`konlarda Ozarbayjonning xilma-xil milliy hunarmandchilik mahsulotlari sayyohlar va mahalliy aholi e`tiborini jalb qilib keladi. Agar siz ilk bor borayotgan bo`lsangiz, biror yo`lboshchi bilan aylanmasangiz adashib qolishingiz hech gap emas. 

Maydoni 22 gektardan iborat Icheri Sheher hududida yuzlab tarixiy yodgorliklar mavjud. Ulardan 28 tasi davlat darajasidagi, 3 tasi dunyo miqyosidagi ahamiyatga ega. 

AFSONAVIY QIZ MINORASI

Dunyoda minoralar ko`p va ular haqida turli afsonalar ham mavjud. Parijda Eyfel minorasi, Londonda Big Ben, Hindistonda Toj Mahal, Afinada Akropol, Buxoroda Minorai Kolon bo`lsa, Bokuda esa Qiz minorasi bor. Qiz minorasi haqida tarixiy manbalarda juda ko`p afsonalar mavjud. Keltirilgan manbalarga ko`ra, minora shunday qurilganki, monarxlar va ularning mulozimlari minora darvozalarini qulflab, uni uzoq vaqt himoya qilishlari mumkin bo`lgan. Qiz minorasidan Shirvonshohlar saroyiga yashirin yerosti yo`lagi mudofaa nazariyasiga qo`shimcha ahamiyat beradi. 

Ba`zi olimlarning fikriga ko`ra, bu nom qadimgi qabilalarning diniy e`tiqodlari bilan ham bog`liq. Deva (qiz) atamasi zardushtiylarning “Avesto” kitobida nomini olgan suv ma`budasi Anaxitaning belgisidir. Islom davrida bu ibodatxonalar diniy ahamiyatini yo`qotib, shunchaki mudofaa istehkomlariga aylandi. Biroq uning nima uchun nima maqsadda qurilgani haqida haligacha aniq to`xtamga kelingani yo`q. Qiz minorasiga havodan qarasangiz, uning buta shakliga ega ekanligini ko`rishingiz mumkin, bu minorani Bokuning milliy ramziga aylantirgan.

“CHYORT POBERI”...

Mashhur "Brilliant qo`l" filmining ko`plab epizodlari Icheri Sheher ko`chalarida olingan. Hozirda birgina shu sabab bilan sayyohlar bu joyni atay qidirib kelib, filmdagi kabi suratga tushib ketishadi. Ayni paytda film olingan joyda kinoning o`sha lavhalari aks etgan surat qo`yilgan, kinoda aks etgan xona esa sayyohlar uchun do`kon vazifasini bajarmoqda. 

ENG MITTI KITOBLAR...

Icheri Sheherning har bir ko`chasi sayyohlar uchun qiziq. Qal`a ichining tor ko`chalaridan o`tib borar ekansiz Miniatyura kitob muzeyiga ko`zingiz tushadi. Muzeyning o`ziga xosligi shundaki, unda dunyoning eng kichik hajmdagi kitoblari yig`ilgan. Bu erda hatto hajmi 1 mm. ham chiqmaydigan nanokitoblar bor ekan. Ma`lumotlarga ko`ra, ayni paytda muzeyda 83 davlatdan 6 mingga yaqin kitoblar jamlangan. 26-javonda esa aynan O`zbekistonga tegishli bo`lgan o`zbekcha kitoblarni uchratasiz. Alisher Navoiy, Zulfiya, Furqat va boshqalar ijodlari, O`zbekiston davlati va mustaqilligi haqida va  Birinchi Prezident I.A.Karimov kitobi ham o`rin olgan. Muzey mitti kitoblarining ko`pligi xususiyatiga ko`ra Ginnes rekordlari kitobiga kiritilgan. 

Xullas, Siz Icheri Sheherda vaqtingiz qanday o`tganini bilmay qolasiz. Qal`ani bir kun aylansangiz ham zerikmaysiz. Darhaqiqat, uning o`ziga xosligi xalqaro e`tiroflarga ham sazovor bo`lgan. 1977-yilda Icheri Sheher majmuasi tarixiy-me`moriy qo`riqxona maqomini oldi, 2000-yil dekabr oyida esa Qiz minorasi Shirvashohlar saroyi bilan birgalikda YUNESKOning Butunjahon madaniy merosi ro`yxatiga kiritilgan. 

Farida Egamberdieva,
Toshkent-Boku-Toshkent