Jahon sog`liqni saqlash tashkilotining ma`lumotiga ko`ra har yili dunyo bo`yicha 5 millionga yaqin kishi tamaki chekish asoratida kelib chiqqan kasalliklar tufayli vafot etadi. Tamaki deganda faqat sigaret turlarini tasavvur qilish noto`g`ri. Zero tarkibida tamaki moddalari bo`lgan vositalar, masalan, nos ham psixotrop ta`sirga ega ekanligi bilan qayd etiladi. Ehtimol, nos haqida so`z borishi siz uchun erish tuyulayotgandir. Ammo nos chekuvchilar orasida nafaqat katta yoshli erkaklar balki yoshlarning ham borligi, mavzuning naqadar dolzarb ekanligidan darakdir. Buning ustiga asr vabosi nomini olgan saratonning og`iz bo`shlig`i va tilda uchraydigan turlari ham aynan nos chekish asoratida kelib chiqishi ayni haqiqat. Ushbu psixotrop vositaning ruhiyat va aqliy salohiyatga ta`siri haqida ham unutmaslik kerak. Vaziyat shu qadar qaltis ekan, demak zararli odatdan darhol voz kechish lozim! Biroq qanday qilib? Jismoniy va ruhiy qaramlikni engish oson bo`lmasa kerak? Bu haqida shifokor narkolog Guloyim JUMAShEVA ma`lumot beradi.
Tarkibi qanday bo`ladi?
Surishtiruvimizga ko`ra, nos tayyorlanishida turli usullardan foydalaniladi. Mahsulotning asosini nos tamakisi tashkil etsada, og`iz shilliq qavatida yaxshiroq so`rilishi uchun kul, so`ndirilgan ohak, o`simlik yog`lari, turli xil ta`m beruvchi qo`shimchalar, tovuq tezagi va tuya go`ngi aralashtirilishi mumkin. Botqoq rangini eslatuvchi to`q yashil tusdagi nos yumaloq shaklda, ingichka cho`pcha yoki kukun ko`rinishida savdoga chiqariladi.
Ta`siri nimada?
Tamaki chekayotgan kishini uzoqdan payqay olasiz. Hech bo`lmaganda ust-boshiga o`rnashib qolgan tamaki tutunining hidi qarshingizda kashanda turganidan darak beradi. Biroq nos bunday sifatlardan xoli. O`tkir hidga ega bo`lsa-da, uni faqat nos chekuvchigina bila oladi. Professional noschilar uchun esa og`izdagi massani yashirish cho`t emas. Til osti, lab lunji yoki og`izning bir tarafiga joylangan nos tarkibidagi nikotin moddasi ishga kirishgach, 5-7 daqiqalik lazzatlanish onlari boshlanadi. Avvaliga tana engil bo`shashadi, so`ng bosh aylanishi, ko`ngil behuzur bo`lishi, qayt qilish holatlari ham kuzatilishi mumkin. Ayniqsa, birinchi marta nos chekib ko`rganlarning aft-angori odatdagidan sezilarli darajada farq qiladi. Ba`zilar nos tarkibidagi engllashtiruvchi moddalar hisobidan tanadagi og`riqqa echim izlashadi. Bilishmaydiki, shu tariqa organizmda nosga nisbatan moyillik paydo bo`ladi.
2-3 martadan keyin...
Nos chekilganida nikotin moddasining og`iz shilliq qavati orqali qonga singishi yuz beradi. Qisqa fursatli engillikdan lazzatlangan organizm keyin ham shu holatni xumor qiladi. Oz-ozdan boshlangan qiziqish qarabsizki, odat tusiga aylanadi. Kashandalikka ruju qo`yayotgan kishi o`z–o`zidan jizzaki, asabiy bo`lib qoladi, sal narsaga tutoqib ketadi, tanadagi og`irlikdan qiynaladi. Muammoning chorasi esa nos... Xo`sh, nega shunday bo`ladi? Agar buni chindan ham organizmga bog`liq jarayon deb o`ylasangiz adashasiz, barchasi psixotrop moddalarning miyaga ta`sir ko`rsatishi natijasidir. Psixotrop moddalar miyani zaharlab, turli bezovtaliklarning kelib chiqishiga zamin yaratadi. Ong ostida paydo bo`lgan nosga moyillik esa go`yoki barcha azob-uqubatning chorasidek tuyula boshlaydi. Bu nos chekishga bo`lgan moyillikning zo`rayib borishi va tamakiga qaramlikning boshlanishidir.
Sog`liq kerakmi yoki...
Muntazam nos chekish avvalambor butun organizmni zaharlaydi. So`ng ichki a`zolar faoliyatiga doir buzilishlar kelib chiqadi. Xususan:
Qaramlikdan qutulish mumkin!
Nos chekishni tashlash xuddi tamakidan xalos bo`lish singari alohida yondashuvni talab qiladi. Bu ishni mustaqil bajarish ham mumkin, ammo hamisha ham kutilgan natijaga erishilavermaydi. Yaxshisi, mutaxassis ko`magidan foydalangan ma`qul. Qolaversa, bugunga kelib, nos tamakisi qaramligiga qarshi turli usullar qo`llanilayapti. Muolajani boshlashdan avval mutaxassis bemor bilan suhbatlashib, sog`ligidagi bezovtaliklar, ruhiyati bilan tanishadi. Bordi-yu bemor ham jismonan, ham ruhan nos chekishdan shikastlangan bo`lsa, davo choralari psixologik usullar va zarur dori preparatlari yordamida olib boriladi.
Organizm nikotin ta`siridan tozalangach, vitamin terapiyasi, psixoterapiyaga murojaat etiladi.
Qaramlikning o`ta og`ir darajalarida gipnoz (ong ostiga ta`sir ko`rsatish) va kodlash usullari o`tkaziladi. Bir martalik muolaja kor qiladimi degan savol tabiiyki qiziqtirayotgan bo`lsa kerak. Zarur hollarda yuqoridagi usullar takroran amalga oshirilishi ham mumkin.
Davolash jarayonida nos chekish asoratida kelib chiqqan kasalliklarga ham e`tibor qaratiladi. Misol uchun, yurak xastaliklari yoki me`da faoliyatidagi o`zgarishlar ham o`z navbatida muolaja qilinadi.
Nos chekishga qarshi kurashishning ilk kunlarida bemor uyqusizlik, ishtahasizlik, qon bosimining sakrashi, kayfiyat o`zgaruvchanligidan azoblanishi mumkin. Bu holat bir necha hafta davom etishi ham hech gap emas. Ayni shu pallada bemorga har qachongidan ham e`tiborliroq bo`lib, imkon qadar unga dalda berishga va hayotga bo`lgan ishtiyoqini oshirishga harakat qilish lozim.
Dildora YuSUFBEKOVA tayyorladi.
Manba: «Sug’diyona» gazetasi
