Yoxud Hofiz Xorazmiy qalamiga mansub bu g`azalning shimoliy muzliklarga nima aloqasi bor?
Albatta, Jahongir Otajonovning mazkur qo`shig`i so`zlarining muallifi haqida unga jo`r bo`lib kuylayotgan tinglovchilarning o`ndan biri ham etarlicha ma`lumotga ega bo`lmasa kerak. Chunki, internet tarmoqlarida tarqalib ketgan videolavhalarda ham klip ijodkorlari haqida ma`lumotlar bo`lsa-da, she`r muallifi esga olinmagan.
...1870 yilda Hindistonning Haydarobod shahri Salarjang muzeyidan antiqa qo`lyozma – XV asrga mansub devon topiladi. Undagi she`rlar turkiy tilda bitilgan bo`lib, ularda Hofiz taxallusi qo`llangan edi. Mutaxassislarning uzoq yillik izlanishlari natijasida 34 mingdan ortiq she`riy baytlarni o`z ichiga olgan devonXIV-XV asrlarda yashab o`tgan o`zbek shoiri Hofiz Xorazmiyga tegishli ekani ma`lum bo`ldi.
Izlanishlarga ko`ra, bu shoir aslida Xorazmda tug`ilgan, keyinchalik temuriylar hukmronligi ostida bo`lgan Sherozga ko`chib o`tgan, umrining oxirigacha shu erda yashagan.
U fors adabiyotining buyuk namoyandasi Hofiz Sheroziy she`riyatiga katta ixlos qo`ygan, shu bois, o`ziga ham shu taxallusni tanlagan edi.
Hofizni ko`rung ushbu zamon turk tilida,
Gar keldi esa, Forsda ul Hofizi Sheroz
- misralari ham shoirning turkiy tilda Hofiz Sheroziy darajasida ijod qilishni o`z oldiga maqsad qilgani ko`rinadi.
G`azal nima haqda?
Keyiling endi mashhur xit-qo`shiqqa asos bo`lgan g`azalning baytlarini sharhlashga kuchimiz va idrokimiz etgancha urinib ko`raylik:
Qadi sarvi uza zulfi kamande
Chu soldi, bo`ldi jong`a poybande.
Ma`shuqa (yor) ning sarvdan tik qomati ustidagi sochi – zulfi kamand (ovchilar ishlatadigan uzun arqon) solganida, jonim xuddi oyog`idan to`rga ilingan o`ljadek asir bo`ldi.
Etishmas xoki posig`a aning sarv,
Agarchi chekdi bas qaddi balande.
Hatto sarv bo`yi har qancha baland bo`lsa-da, uning xoki poyiga – oyog`i ostidagi tuproqqa ham eta olmaydi.
Yuzi ustindagi ul donai xol,
Yonar o`t uzra erur chun sipande.
Cho`g`dek lovullab turgan yuzi ustidagi qora xoli xuddi olov ustiga tashlangan sipand (hazorsipand, adrasmon ham deyiladi) – isiriq tuxumiga o`xshaydi.
Shakar guftorlar bordur, valekin,
Aningtek yo`qturur bir no`shxande.
Shakardek shirin gapiradiganlar ko`p, lekin xuddi Uningdek kulgusi jonga orom beradigani yo`q.
So`ziyu ko`ziyu shirin dudog`i,
Erur shakkar, taqi bodomu qande.
So`zi, ko`zi va labi shakar, bodom va qandga o`xshaydi. Bu o`rinda mumtoz adabiyotdagi laff va nashr (yig`ish va yoyish) badiiy san`ati qo`llangan. Ya`ni birinchi misrada Yorning so`zi, ko`zi va dudog`i tilga olingan bo`lsa, ikkinchisida ularga o`xshatilgan shakar, bodom va qand tashbehlari keltiriladi.
G`arib ermas, pisand etmasa meni,
Chun andog` yo`q jahonda xudpisande.
Agar u meni pisand qilmasa, buni ajablanadigan joyi yo`q. chunki, jahonda hech kimuningdek takabbur emas.
Eshiginda bu Hofizdek ko`runmas,
G`aribe, xasta miskin dardmande.
Uning eshigida bu Hofiz (ya`ni muallif)dek g`arib, faqir va dardmand odam bo`lmasa kerak. E`tibor qilinsa, bundan oldingi misradan g`arib so`zi ajablanarli ma`nosida kelgan bo`lsa, keyingi misrada g`arib, bechora singari ma`nolarni beradi.
G`azal bir qarashda oshiqona mazmunga ega bo`lib ko`rinsa-da, unda ikkilamchi tasavvufiy ma`no, ya`ni bandaning Yaratganga bo`lgan ilohiy ishqi ham aks etadi.
Qo`shiq qanday kuylangan?
Xonanda Jahongi ijrosidagi “Qaddai baland” qo`shig`i ko`pchilik muxlislarni mumtoz adabiyotimizning ko`pchilik umrida eshitmagan g`azal bilan qisman bo`lsa-da tanishtira oldi. Shu o`rinda savol tug`iladi: , qo`shiq ijrosi, unga ishlangan klip g`azal mazmuniga to`g`ri kelarmikin? Ammo, qo`shiq ijrosi, unga ishlangan klip g`azal mazmuni qanchalik moq tushadi?
Avvalo, mazkur qo`shiqda Hofiz g`azalining faqat uch bayti ishlatilgan xolos. Xonanda “zulfi kamande” so`zini talaffuz qilarkan, negadir klipda o`q-yoy tasviri namoyon bo`ladi. Holbuki, kamon va kamand mutlaqo boshqa-boshqa narsalar. Qolarversa, badiiy adabiyotda yorning zulfi emas, qoshlari kamonga o`xshatiladi.
Ochig`ini aytganda, klipdagi manzaralar – “lirik qahramon”ningArktikamuzliklari oralab kemada suzishi, qimmatbaho avtomashinalardagi sayohati, katta yo`lning qoq o`rtasida to`xtab, raqs tushishi, diskotekadagi ko`ngilxushliklar bilan Hofiz Xorazmiy g`azali mazmunini bog`lash oson bo`lmasa kerak. Shuningdek, qo`shiqdagi “chuv-chuv”, “voy-bo`”, “shov-shuv” so`zlari ham g`azalning tarkibiyu mohiyatiga begona.
To`g`ri, ushbu qo`shiqning yoshlarning qalbiga etib bora oladigan ohangda, uslubda kuylanishini uning yutug`i deyish mumkin. Har qalay umrida mumtoz adabiyotni qo`liga olmagan yigit-qizlar ikki-uch misra bo`lsa-da, buyuk shoirimiz Hofiz Xorazmiyning ijodidan yod oldi-ku? (Uning ma`nosini tushunib etish – bu endi boshqa masala!) . Lekin, baribir buyuk bobolarimizdan meros qolgan badiiy adabiyot durdonalariga ko`proq mas`uliyat va chuqurroq hurmat bilan yondashilsa, nur ustiga a`lo nur bo`lardi.
