Dunyoning bugungi halovatsiz avzosini kuzatib, Shayx Sa`diy taxminan 750 yil oldin yozgan va BMTning qarorgohida doimiy shior sifatida bitilgan quyidagi misralarini eslash o`rinli deb hisoblaymiz. Buyuk mutafakkir aytgan ediki:
Bani Odam a`zoi yakdigarand,
Ki dar ofarinish zi yak gavharand.
Chu uzve ba dard ovarad ro`zgor,
Digar uzvhoro namonad qaror.
Ya`ni: Inson zoti (Bani bashar) aslida zotan bir gavhardan paydo bo`lib, agar hayot, turmush uning badaniga biror a`zosini (uzvi) og`ritsa, butun boshqa a`zoi badanini beqaror qiladi (dardga mubtalo etadi).
Koronavirus infeksiyasi minglab odamlar hayotiga zomin bo`lyapti, albatta har bir inson umri juda azizdir. Ayni paytda bu “baloi azim” hayotning barcha sohalarini izdan chiqarishga ulgurib bo`ldi. Dunyodagi global hayot barcha davlatlar iqtisodiy hayoti naqadar bir-biriga bog`liq, iqtisodiy buhronlar chegara bilmasligini yana bir karra tasdiqlandi. Iqtisodiy tahlilchilarga ko`ra, koronavirus infeksiyasi tufayli boshlangan iqtisodiy tanglik 2008-2009 yillarda ro`y bergan krizisdan ham og`ir bo`lishi mumkin.
Koronavirus infeksiyasi boshlanishidan avval dunyo iqtisodiyoti 2020 yil davomida uch foiz o`sishi haqida iqtisodchilar taxminlari bor. Endi esa ular iqtisodiyotda boshlangan resessiya (lotincha recessus — orqaga chekinish), ya`ni yangi iqtisodiy krizisning boshlang`ich davri haqida qayg`urib gapirmoqdalar. Bu borada ayniqsa iqtisodiyoti eng rivojlangan mamlakatlar, jumladan AQSh, Germaniya davlatlar talvosaga tushmoqdalar. Zero taxminlarga ko`ra yozga borib,AQShda mana shu krizis tufayli qariyb 14 million kishi ishsiz qolishi mumkin. (Xalqaro mehnat tashkiloti hisob-kitobi bo`yicha bu ko`rsatkich dunyoda yilning oxirigacha qariyb 25 million kishini tashkil etishi mumkin). Yoki Rossiyada ham keskin choralar ko`rilmasa, 3 million nafar tadbirkor, kichik va o`rta biznes vakillari nochor, bankrot holatiga tushib qolishi hech gap emas. Evropa Ittifoqiga a`zo davlatlar 25 yildan buyon amalda bo`lgan Shengen vizasini ham esdan chiqarib, har bir mamlakat o`z chegarasini qo`shnilar oqimidan himoya qilishga, “mudofaa”ga o`tdilar.
Zero, tasavvur qiling, koronavirus infeksiyasi yagona iqtisodiy tizimga ega bo`lgan Evropani ko`p narsadan mahrum etmoqda. Birinchi navbatda bu buhron sayyohlik, aviakompaniyalar katta ziyon ko`rmoqdalar. Birgina Xitoy bu infeksiya tufayli aviaqatnovni qisqartirib, yonilg`i importini cheklangani tufayli Rossiya milliardlab dollar zarar ko`rdi. Agar dunyoda vaziyat barqaror bo`lolmasa, yilning oxirida jahon iqtisodiyoti 4 trillion dollardan mahrum bo`lib qolishi mumkin, bu Germaniya—Evropaning eng yirik iqtisodiyoti hisoblanmish Germaniyaning YaIMdan ham ko`p degani. Xitoy, Evropa va Rossiyada korxonalar ishini to`xtatgani tufayli neft va neft mahsulotlariga talab pasayib ketdi. Bu ham asosan energiya zaxiralari, tabiiy boyligi tufayli bujetini shakllantiriyatgan Rossiya uchun katta zarba hisoblanadi
Xo`sh, bunday sharoitda O`zbekiston rahbariyati qanday choralar ko`rilayotgani haqida xabaringiz bor. Jumladan, Prezidentimiz “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta`sirini yumshatish bo`yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to`g`risida”gi Farmonni imzoladi, ushbu farmonga binoan 10 trln so`m miqdoridagi Inqirozga qarshi kurashish jamg`armasi tashkil etildi.
Evroparlament epidemiyaning oqibatlarini yumshatish maqsadida 37 milliard dollarlik investisiya jamg`armasi tashkil qilish haqida qaror qabul qildi. Donald Tramp AQSh tarixida hali bo`lmagan qadamni qo`ydi, mamlakat iqtsodiyotini epidemiyadan qutqarish uchun 2 trln dollar ajratish bo`yicha hujjatni imzoladi.
Aynan shu paytda 26 mart kuni G 20 (ya`ni dunyoning 20 ta etakchi davlatlari) rahbarlarining ilk marotaba “onlayn” rejimidagi sammiti bo`lib o`tdi. Sammitda ikkita masala muhokama qilindi: birinchisi, koronavirus epidemiyasiga qarshi birgalikda kurashish, ikkinchisi, iqtisodiy hayotni uning oqibatlaridan qutqarish. Sammit nihoyasida davlatlari rahbarlari bayonot qabul qildilar. Ular koronavirus pandemiyasiga qarshi yagona front bo`lib kurashish, uning oqibatlarini bartaraf qilish maqsadida dunyo iqtisodiyotiga 5 trln yo`naltirish, erkin va barqaror xalqaro savdoni qo`llab-quvvatlash bo`yicha faoliyatni muvofiqlashtirish, bu maqsadlarni bajarish ishlariga Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Xalqaro sog`liqni saqlash tashkiloti bilan hamkorlik ish ko`rish haqida kelishib olishdi.
Darhaqiqat, vaziyat jahon iqtisodiyotida oddiy emas. Yigirtmata yirik davlatlar rahbarlari qarorlar qabul qilishdi. Ammo ular bu bayonotni ijro etish yo`lida birgalikda, siyosiy da`volardan voz kechib, jahon iqtisodiyotni bu xavfdan qutqara oladilarmi, buni vaqt ko`rsatadi.
Shoqahhor Salimov
