Shu yilning 25 aprelida Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portaliga Adliya vazirligi tomonidan "O`zbekiston Respublikasining Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksining 42-moddasiga qo`shimcha kiritish to`g`risida"gi qonun loyihasi e`lon qilingan edi.
Ushbu qonun loyihasiga davlat organlari va tashkilotlarida ish yuritishda davlat tili haqidagi qonun hujjatlari talablariga rioya etmaslik – mansabdor shaxslarga bazaviy hisoblash miqdorining ikki baravaridan besh baravarigacha (446 ming so`mdan 1 mln 115 ming so`mgacha) jarima solishga sabab bo`lishi haqida yangi qoida kiritilgan.
Shundan so`ng, rus propaganda saytlari provokasiya qilishni boshlab yuborgani, masalan O`zbekistonda faoliyat yuritadigan "Vesti.uz" sayti "O`zbekistonda Pushkin tili uchun jarima qo`llashmoqchi" deb jar solgani haqida faol bloger va jurnalistlar bong urdi.
Ammo bu propaganda hali tinchimabdi shekilli, yana "bo`y ko`rsata boshladi". Gap shundaki, joriy yilning 14 may kuni Rossiya Tashqi ishlar vazirligining vakili Mariya Zaxarova brifingda minbardan turib, ushbu qonun loyihamizning tarafdorlari kamchiligini, rus tilini ko`pchilik o`zbeklar xohlayotganini aytdi. Jumladan u shunday dedi:
"Shunday taassurot uyg`onyaptiki, ushbu qonun loyihasi tarafdorlari hozircha yaqqol ozchilikni tashkil etadi. Bildirilayotgan fikrlarning aksariyati rus tilining rasmiy muloqotda saqlanib qolishi munosabatlarimizning tarixiy ruhi va zamonaviy sifatiga, eng asosiysi — ko`pincha Rossiyada o`qish yoki ishlash uchun tanlov qilayotgan ko`p sonli O`zbekiston fuqarolari manfaatlariga to`la mos kelishini ko`rsatmoqda".
Bu esa o`zbekistonlik faollar, deputatlar, jurnalistlar, blogerlar - umuman jamoatchilikning katta e`tiroziga sabab bo`ldi. Quyida mazkur masalada bildirilgan fikrlarni jamladik.
Akmal Burhonov, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati, "Yuksalish" Umummilliy harakati raisi:
- Rossiya Tashqi ishlar vazirligi rasmiy vakili M.Zaxarova O`zbekistonda davlat tilida ish yuritishni ta`minlamaganlik uchun mansabdor shaxslarga javobgarlik belgilovchi qonun loyihasi bo`yicha munosabat bildiribdi.
1. Suveren davlat hududida til masalasi tartibga solinishi uning ichki siyosati masalalariga kiradi.
2. Rus tili bo`yicha Rossiya bilan hamkorlikda dasturlarning amalga oshirilishi bu yurtimizda boshqa millat vakillariga bo`lgan hurmatimiz darajasini bildiradi. Lekin O`zbekistonda davlat tili o`zbek tili hisoblanadi va davlat organlarida ish davlat tilida yuritilishi qonunning talabidir.
3. Zaxarova qaysi asosga ko`ra qonun loyihasining tarafdorlari kamchilikni tashkil qilishi va rasmiy ish yurituvida rus tili to`liq saqlanib qolgan, degan xulosaga keldi?
4. Davlat idoralarida o`zbek tilida ish yuritish O`zbekiston va Rossiya o`rtasidagi aloqalarimiz dinamikasiga hech qanday ta`sir ko`rsatmasligi kerak. Rossiya rasmiy vakili bu masalaning O`zbekiston fuqarolari manfaatlariga zid yoki zid emasligi bo`yicha fikr bildirishga haqlimi?
Rasul Kusherbaev, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati:
- O`zbekistonda davlat tili o`zbek tili. Biroq shunga qaramay ta`lim muassasalarida o`qitish 7 tilda olib boriladi, shu jumladan rus tilida. Kamida 11 tilda gazeta va jurnallar chop etiladi.
Mamlakatda o`zbek tili davlat tili sifatida qonuniy hisoblangani uchun rasmiy ishda unga rioya etishda mas`uliyatni oshirish suveren O`zbekistonning mustaqil ishi. Hech bo`lmasa rasmiy idorada davlat tilida ish yuritilmasa davlat tilining maqomi qoladimi?
O`zbekiston rasmiy davlat tiliga ega suveren mamlakat. Qolganlar ham shu suverenlikni hurmat qilishi shart.
Aziza Umarova, "Aziza Umar kundaligi" telegram kanali:
- Til haqidagi masala yana keskin ko`tarildi. Shu paytgacha indamay kelgandim. Lekin Mariya Zaxarova bizning davlat tilimiz bo`yicha qonun loyihamiz haqida bayonot bilan chiqdi.
To`g`ri, hamma hujjatlarni o`zbek tiliga tarjima qilish qiyin bo`ladi. Ko`pgina atamalarning hali tarjimalari yo`q, ish yuritish tilimiz zamon talablariga mos qadam tashlamayapti. BMT Konvensiyalarini tarjima qildirganimizda butun boshli mamlakatda atigi 3-4 nafar mutaxassis bu ishni sifatli bajara olgan.
Deyarli barcha davlat organlarida rahbarlarga hujjatlarni yozib beradigan “miya”lar borligi va ularning aksariyati o`sha hujjatlarni rus tilida tayyorlashi hech kimga sir bo`lmasa kerak. Vazirlar Mahkamasidayam, Xavfsizlik Kengashidayam, Prezident Adminstrasiyasidayam yaqin-yaqingacha hujjatlar faqat rus tilida tayyorlanib kelingan. Bu narsa qator faktorlar, jumladan, rus tilida sifatli ta`lim berilishining oqibati.
Lekin hokimliklar va hududiy tuzilmalar allaqachon o`zbek tiliga o`tgan, bu esa juda katta anglashilmovchiliklarga sabab bo`lmoqda. Chunki hududlarda aksariyat hollarda Toshkentning kattakon idoralaridan nima yuborilganini tushunmay o`tirganlar ham bor.
Shu bois, o`zbek tilini mansabdorlarning ish yuritishida rasmiy til sifatida tasdiqlash borasidagi qarorni to`liq qo`llab-quvvatlayman. Albatta, normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarning rus tilidagi tarjimasini ilova qilish zarur bo`ladi. Lekin asosiy til o`zbek tili bo`lishi shart! Yana bir gap. Bu masalani Mariya Zaxarova ommaviy, ko`pchilikning oldida muhokama qilayotgani juda g`alati.
Axir bu davlatimizning ichki ishi emasmi?
Xushnud Xudoyberdiev, huquqshunos, bloger:
- Bunaqa propagandachilarga qarata: "Ey, menga qara, sen kimsan o`zi bizning ichki ishlarimizga burningni tiqasan, qonun loyihalarimizga aralashasan, bor toshingni ter" deging keladi.
Bular qanaqa uyatsizki, rasmiy minbarlardan turib yolg`on gapirishdan ham tap tortmaydi. Qayoqdan bila qolding, bu qonun loyihasi tarafdorlari yaqqol kamchilikni tashkil etishini? Qo`lingda qanaqa ma`lumotlar, dalillar bor? Hech qanday! Na qo`lingda daliling bor, na bizning qonun loyihalarimizni muhokama qilishga haqqing bor...
Muhrim A`zamxo`jaev, jurnalist, bloger:
- Biz "millatchilik bo`lib qoladi", "hurmatsizlik bo`ladi", deb ming ikkilanib, hijolat bo`lib fikr bildiramiz, andishaning oti qo`rqoqqa chiqadi. Ular bo`lsa yuqori minbarlardan turib "rus tilining rasmiy so`zlashuvda qolishi o`zbekistonliklar manfaatlariga mos" deydi, ochiq-oydin. Mana shunaqa qilganidan keyin Latviya, Litva, Ukraina tajribasi o`rinli ko`rinadi.
O`zbekiston va Rossiya munosabatlarining zamonaviy sifati umuman til masalasi bilan o`lchanmasligi lozim. Rossiya avvalo o`z muammolarini bilsin, O`zbekistondagi til muhokamalariga umuman burnini suqmasin...
Nozim Safarov, bloger:
- Zaxarova O`zbekistonda davlat tili ustuvorligini belgilovchi qonunning tarafdorlari juda kam degan holda ochiqdan ochiq yolg`on gapirmoqda. Rossiya strategiya institutlari o`zbek axborot maydonini sinchkovlik bilan kuzatishadi. Rus tili mavqei butun dunyodagi kabi O`zbekistonda ham tushib borayotganini ular yaxshi bilishadi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, bu bayonot navbatdagi bosim...
Alisher Ro`zioxunov, jurnalist:
- O`zbekiston Tashqi ishlar vazirligi RF rasmiy vakilining gapiga munosabat qilmadi.
"O`zbekiston Respublikasining davlat tili haqida»gi qonuning yangi tahriri 1995 yili 21 dekabrda qabul qilingan. Amaldagi qonunga muvofiq, mamlakatda davlat tili — o`zbek tili. Qonunning 10-moddasiga muvofiq, "korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va jamoat birlashmalarida ish yuritish, hisob-kitob, statistika va moliya hujjatlari davlat tilida yuritiladi, ishlovchilarining ko`pchiligi o`zbek tilini bilmaydigan jamoalarda davlat tili bilan bir qatorda boshqa tillarda ham amalga oshirilishi mumkin".
Ruslarni yana nima qoniqtirmayapti? Ushbu munosabatni ichki ishimizga aralashish, deb bilsak bo`ladimi?
