Шу йилнинг 25 апрелида Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси порталига Адлия вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган "Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 42-моддасига қўшимча киритиш тўғрисида"ги қонун лойиҳаси жойлаштирилган эди.
Ушбу қонун лойиҳасига давлат органлари ва ташкилотларида иш юритишда давлат тили ҳақидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя этмаслик – мансабдор шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг икки бараваридан беш бараваригача (446 минг сўмдан 1 млн 115 минг сўмгача) жарима солишга сабаб бўлиши ҳақида янги қоида киритилган.
Шундан сўнг, рус пропаганда сайтлари провокация қилишни бошлаб юборгани, масалан Ўзбекистонда фаолият юритадиган "Вести.уз" сайти "Ўзбекистонда Пушкин тили учун жарима қўллашмоқчи" деб жар солгани ҳақида фаол блогер ва журналистлар бонг урди.
Аммо бу пропаганда ҳали тинчимабди шекилли, яна "бўй кўрсата бошлади". Гап шундаки, жорий йилнинг 14 май куни Россия Ташқи ишлар вазирлигининг вакили Мария Захарова брифингда минбардан туриб, ушбу қонун лойиҳамизнинг тарафдорлари камчилигини, рус тилини кўпчилик ўзбеклар хоҳлаётганини айтди. Жумладан у шундай деди:
"Шундай таассурот уйғоняптики, ушбу қонун лойиҳаси тарафдорлари ҳозирча яққол озчиликни ташкил этади. Билдирилаётган фикрларнинг аксарияти рус тилининг расмий мулоқотда сақланиб қолиши муносабатларимизнинг тарихий руҳи ва замонавий сифатига, энг асосийси — кўпинча Россияда ўқиш ёки ишлаш учун танлов қилаётган кўп сонли Ўзбекистон фуқаролари манфаатларига тўла мос келишини кўрсатмоқда".
Бу эса ўзбекистонлик фаоллар, депутатлар, журналистлар, блогерлар - умуман жамоатчиликнинг катта эътирозига сабаб бўлди. Қуйида мазкур масалада билдирилган фикрларни жамладик.
Акмал Бурҳонов, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати, "Юксалиш" Умуммиллий ҳаракати раиси:
- Россия Ташқи ишлар вазирлиги расмий вакили М.Захарова Ўзбекистонда давлат тилида иш юритишни таъминламаганлик учун мансабдор шахсларга жавобгарлик белгиловчи қонун лойиҳаси бўйича муносабат билдирибди.
1. Суверен давлат ҳудудида тил масаласи тартибга солиниши унинг ички сиёсати масалаларига киради.
2. Рус тили бўйича Россия билан ҳамкорликда дастурларнинг амалга оширилиши бу юртимизда бошқа миллат вакилларига бўлган ҳурматимиз даражасини билдиради. Лекин Ўзбекистонда давлат тили ўзбек тили ҳисобланади ва давлат органларида иш давлат тилида юритилиши қонуннинг талабидир.
3. Захарова қайси асосга кўра қонун лойиҳасининг тарафдорлари камчиликни ташкил қилиши ва расмий иш юритувида рус тили тўлиқ сақланиб қолган, деган хулосага келди?
4. Давлат идораларида ўзбек тилида иш юритиш Ўзбекистон ва Россия ўртасидаги алоқаларимиз динамикасига ҳеч қандай таъсир кўрсатмаслиги керак. Россия расмий вакили бу масаланинг Ўзбекистон фуқаролари манфаатларига зид ёки зид эмаслиги бўйича фикр билдиришга ҳақлими?
Расул Кушербаев, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати:
- Ўзбекистонда давлат тили ўзбек тили. Бироқ шунга қарамай таълим муассасаларида ўқитиш 7 тилда олиб борилади, шу жумладан рус тилида. Камида 11 тилда газета ва журналлар чоп этилади.
Мамлакатда ўзбек тили давлат тили сифатида қонуний ҳисоблангани учун расмий ишда унга риоя этишда масъулиятни ошириш суверен Ўзбекистоннинг мустақил иши. Ҳеч бўлмаса расмий идорада давлат тилида иш юритилмаса давлат тилининг мақоми қоладими?
Ўзбекистон расмий давлат тилига эга суверен мамлакат. Қолганлар ҳам шу суверенликни ҳурмат қилиши шарт.
Азиза Умарова, "Азиза Умар кундалиги" телеграм канали:
- Тил ҳақидаги масала яна кескин кўтарилди. Шу пайтгача индамай келгандим. Лекин Мария Захарова бизнинг давлат тилимиз бўйича қонун лойиҳамиз ҳақида баёнот билан чиқди.
Тўғри, ҳамма ҳужжатларни ўзбек тилига таржима қилиш қийин бўлади. Кўпгина атамаларнинг ҳали таржималари йўқ, иш юритиш тилимиз замон талабларига мос қадам ташламаяпти. БМТ Конвенцияларини таржима қилдирганимизда бутун бошли мамлакатда атиги 3-4 нафар мутахассис бу ишни сифатли бажара олган.
Деярли барча давлат органларида раҳбарларга ҳужжатларни ёзиб берадиган “мия”лар борлиги ва уларнинг аксарияти ўша ҳужжатларни рус тилида тайёрлаши ҳеч кимга сир бўлмаса керак. Вазирлар Маҳкамасидаям, Хавфсизлик Кенгашидаям, Президент Админстрациясидаям яқин-яқингача ҳужжатлар фақат рус тилида тайёрланиб келинган. Бу нарса қатор факторлар, жумладан, рус тилида сифатли таълим берилишининг оқибати.
Лекин ҳокимликлар ва ҳудудий тузилмалар аллақачон ўзбек тилига ўтган, бу эса жуда катта англашилмовчиликларга сабаб бўлмоқда. Чунки ҳудудларда аксарият ҳолларда Тошкентнинг каттакон идораларидан нима юборилганини тушунмай ўтирганлар ҳам бор.
Шу боис, ўзбек тилини мансабдорларнинг иш юритишида расмий тил сифатида тасдиқлаш борасидаги қарорни тўлиқ қўллаб-қувватлайман. Албатта, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларнинг рус тилидаги таржимасини илова қилиш зарур бўлади. Лекин асосий тил ўзбек тили бўлиши шарт! Яна бир гап. Бу масалани Мария Захарова оммавий, кўпчиликнинг олдида муҳокама қилаётгани жуда ғалати.
Ахир бу давлатимизнинг ички иши эмасми?
Хушнуд Худойбердиев, ҳуқуқшунос, блогер:
- Бунақа пропагандачиларга қарата: "Эй, менга қара, сен кимсан ўзи бизнинг ички ишларимизга бурнингни тиқасан, қонун лойиҳаларимизга аралашасан, бор тошингни тер" дегинг келади.
Булар қанақа уятсизки, расмий минбарлардан туриб ёлғон гапиришдан ҳам тап тортмайди. Қаёқдан била қолдинг, бу қонун лойиҳаси тарафдорлари яққол камчиликни ташкил этишини? Қўлингда қанақа маълумотлар, далиллар бор? Ҳеч қандай! На қўлингда далилинг бор, на бизнинг қонун лойиҳаларимизни муҳокама қилишга ҳаққинг бор...
Муҳрим Аъзамхўжаев, журналист, блогер:
- Биз "миллатчилик бўлиб қолади", "ҳурматсизлик бўлади", деб минг иккиланиб, ҳижолат бўлиб фикр билдирамиз, андишанинг оти қўрқоққа чиқади. Улар бўлса юқори минбарлардан туриб "рус тилининг расмий сўзлашувда қолиши ўзбекистонликлар манфаатларига мос" дейди, очиқ-ойдин. Мана шунақа қилганидан кейин Латвия, Литва, Украина тажрибаси ўринли кўринади.
Ўзбекистон ва Россия муносабатларининг замонавий сифати умуман тил масаласи билан ўлчанмаслиги лозим. Россия аввало ўз муаммоларини билсин, Ўзбекистондаги тил муҳокамаларига умуман бурнини суқмасин...
Нозим Сафаров, блогер:
- Захарова Ўзбекистонда давлат тили устуворлигини белгиловчи қонуннинг тарафдорлари жуда кам деган ҳолда очиқдан очиқ ёлғон гапирмоқда. Россия стратегия институтлари ўзбек ахборот майдонини синчковлик билан кузатишади. Рус тили мавқеи бутун дунёдаги каби Ўзбекистонда ҳам тушиб бораётганини улар яхши билишади. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, бу баёнот навбатдаги босим...
Алишер Рўзиохунов, журналист:
- Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлиги РФ расмий вакилининг гапига муносабат қилмади.
"Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ҳақида»ги қонунинг янги таҳрири 1995 йили 21 декабрда қабул қилинган. Амалдаги қонунга мувофиқ, мамлакатда давлат тили — ўзбек тили. Қонуннинг 10-моддасига мувофиқ, "корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва жамоат бирлашмаларида иш юритиш, ҳисоб-китоб, статистика ва молия ҳужжатлари давлат тилида юритилади, ишловчиларининг кўпчилиги ўзбек тилини билмайдиган жамоаларда давлат тили билан бир қаторда бошқа тилларда ҳам амалга оширилиши мумкин".
Русларни яна нима қониқтирмаяпти? Ушбу муносабатни ички ишимизга аралашиш, деб билсак бўладими?
