Ayolning joni qirqta, ammo qismati bittami? Yoxud zo`ravonlik va tazyiq qurbonlari… (video)

So`nggi vaqtlarda ijtimoiy tarmoqlarda xotin-qizlarning tahqirlanishi, ayovsiz kaltaklanish holatlari aks etgan xabar va voqealar haqidagi chiqishlar keskin ortib ketdi. Ammo bu kabi vaziyatlar kechagina sodir bo`lgani yo`q, balki bu bir necha yillardan buyon o`zbek ayollarining og`riqli nuqtasi bo`lib qolmoqda. Faqat bugungi kun OAVning rivoji tufayli quyidagi voqealar alam tuynugidan asta-sekin qalqib chiqmoqda. “Chiroqchida kaltaklangan ayol”, “Andijonda nomusi toptalgan qiz”, “Surxondaryoda kaltaklangan ayol”,  bundan bir muddat avval esa, “Samarqandda ayoliga o`t qo`ygan  erkak” va yana “Samarqandda turmush o`rtog`i tomonidan vahshiylarcha do`pposlangan kelin” haqidagi xabarlarga guvoh bo`lgandik. Aholi orasida ildiz otib ketayotgan bu kabi jinoyatlarga o`zi kim va nimalar sabab?

SABABLAR VA “ERKAKLAR JAMIYaTI” TUZIShNING ZARURATI…

Jamila ShERMUHAMMEDOVA,  

Respublika ma`naviyat va ma`rifat markazi qoshidagi «Ma`rifat» targ`ibotchilar jamiyati a`zosi, falsafa fanlari doktori, «Mehnat-shuhrati» ordeni sohibasi:

–  Bugungi kunda shunday oilalar borki, o`qimayapti va uqmayapti ham. Yuqoridagi kabi qator jinoyatlarning kelib chiqishining yagona sababi ham shu. Bola 4 yoshgacha – bola, 7 yoshgacha–donishmand, 7   yoshdan keyin esa shaxs sifatida shakllanadi. Biz shu vaqtda ular biror savol bersa yoki fikr bildirsa, jim o`tirishini talab qilish, urish yo chimchilash orqali faqatgina o`zimizga dushman orttiramiz.  

Umuman olganda, bolalarni 3–7 yoshga qadar  she`rlarni yodlatishimiz, tillarni o`rgatishimiz mumkin. Vaholanki, ba`zi ota-onalar  farzandlari kitob olib kelsa, yig`ishtirib qo`y deya iddao qilishadi. Bu nima degan gap, Al-Buxoriy necha yoshda hadislarni yod bilardi, Mirzo Ulug`bek  necha yoshda  davlatni boshqargan? Barchalari 7–9 yosh atrofida shunday yutuqqa erishishgan.  

  Aslida, ota-ona bo`lish kursida o`tirish degani emas.  Bu vijdon va insof oldidagi javobgarlikdir. Ana shu javobgarlik so`nggi paytlarda ota-onalar oldida yo`qolib bormoqda. Bugungi kunda ma`rifatli bo`lish faqat adabiyotshunoslarga daxldor emas, hattoki bank xodimlari ham ma`rifatparvar bo`lishlari kerak. Shunday ekan, oiladagi har bir  harakat bolaning ertaga kim bo`lishini anglatadi. Arpa ekib bug`doy olmaysiz axir. Ba`zi ota-onalar oilalariga mehr o`rniga – g`amni va shunday noshukurlikni ekayapti. Bu mudhish holatlar kelib chiqishining tub ildizini ham mana shunda deb bilaman.

Bundan bir muddat avval FACEBOOK  ijtimoiy tarmog`ida “ERKAKLAR JAMIYaTI” ni tuzish haqida butun xalqqa yo`llangan murojaatim bejiz emasdi.  Biz yillar davomida  qiz farzand tarbiyasi haqida bosh qotirdik. Ularni kelinlikka obdon tayyorladik. Ammo oilada asosiy tarbiyachi erkaklar bo`lishini unutdik. “O`g`il bolaga har narsa yarashaverdi, ammo qizlarga uyat” – Bu erda adolat bormi? Aynan shu munosabat bilan o`g`il bolalarni  kelajakda o`z  farzandlari oldida “Haqiqiy qahramon ota” rolida shakllantirish va bunda mahallaning   o`rnini oshirishi oldimizda turgan eng katta maqsadimiz bo`lishi kerak. Faqat uylantirish va  qo`llariga o`zlari istamagan sohaning diplomini  olib berish bilan hech nimaga  erishib bo`lmaydi. Sen falon kasb egasi  bo`lasan,  deb emas, bir kun sen ham  oila boshlig`i bo`lasan,  degan fikrni uqtirishimiz kerak aslida. Shuningdek, diniy va dunyoviy bilimlarni  hamnafaslikda  o`rgatilsa, maqsadga muvofiq bo`lardi...

TURMUShNING “MUShT”IGA  ChIDASh JOIZ-MI,  

OILADAGI NIZOLARNI QANDAY BARTARAF ETISh MUMKIN?

Abdug`ofur NIYoZQULOV,

O`zbekiston musulmonlar idorasi fatvo bo`limi mutaxassisi:

–  Dinimiz oilada sodir bo`layotgan janjallar va turli kelishmovchiliklarga har doim ham ayol kishi sababchi, degan fikrda emas. Bugungi kunda bunday vaziyatlarda ko`pincha erkaklar xatoga yo`l qo`yayotganligiga guvoh bo`lishimiz ham mumkin.  Buning turlicha sabablari mavjud, asosiylarini, mast qiluvchi ichkiliklar va erning zimmasidagi vojib nafaqani ado etmasliklarida ko`rishimiz mumkin. Albatta, har bir inson xoh u erkak bo`lsin, xoh ayol, tinch-totuv, xotirjam hayot kechirish huquqiga ega. Lekin shunday paytlar bo`ladiki, ayol uchun erining zulmidan oilaviy hayotni davom ettirish imkoni qolmaydi. Mana shu vaziyatda ayol nima qilishi kerak? U erining zulmiga chidab, sabr bilan yashashi kerakmi yoki dinimizda uning boshqa bir yo`li bormi?  

Islom shariatida quyidagi holatlarda ayolga ajrashishni talab qilish huquqi beriladi: Er zarar etkazaversa (doimiy ursa, so`ksa, yoki xotinining eb-ichish va kiyinish ehtiyojlarini qondirmasa), oilasini nafaqa bilan ta`minlamasa, uzoq vaqt yo`q bo`lib ketsa va hokazo. Shunda ayol  qoziga murojaat qilib, ajrashtirishni so`raydi. Qozi ishni o`rganib, ularni yarashtirishning imkoni bo`lmasa, ajrashtiradi. Agar ayol ko`rsatayotgan sabablar arzimas ko`rinsa, ayolning talabi inobatga olinmaydi.

Xotin erini yoqtirmasa yoki eri unga yomon munosabatda bo`lsa, Islom ayolga boshqa imkoniyat beradi. Bu imkoniyat xulu`dir. Xulu` – xotin o`zining talog`ini olish uchun eriga pul taklif qilish yoki mahrdan bir qismini qaytarib berish evaziga taloq so`rashidir. Buning dalili, Alloh taoloning: “Agar ularning Alloh buyruqlarini bajara olmasliklaridan qo`rqsangiz (eridan taloq olish niyatida) evaz berishida (va erning shu evazni olishida) er-xotin uchun gunoh yo`q” (Baqara surasi, 229-oyat), degan oyatidir.  

Ma`lum bo`lmoqdaki, er ayoliga zulm qilsa, uni haqlarini poymol qilib tahqirlasa, bu o`rinda ayol eridan ajrashishi, undan talog`ini so`rashi mumkin bo`ladi. Nima bo`lganda ham chidash kerak, har qanday holatda ham ayol eridan taloq so`rashi mumkin emas, degan gaplar mutlaqo noto`g`ri. 

O`rni kelganda erkaklarga shuni alohida ta`kidlash kerakki, agar ayolining haqqida shariat buyurgan haqlarni bajara olmasa, mas`uliyatsizlik qilsa, ayollarga zulm qilib ortiqcha qiynamasdan ularning yo`lini ochib qo`yish kerak bo`ladi. Payg`ambarimiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam  hadislaridan birida “Rifqon bil qavarir” – “Ayollar nozik shisha kabidirlar” deganlar. “Qavarir” degani bu nozik, sal tegsa sinib ketadigan shishachalar bo`lib, u zot bu joyda ayollarni shishaga o`xshatib, “Ayollarga nisbatan juda muloyim munosabatda bo`ling, sal tegib ketsa, sinib ketishi mumkin” – degan ma`noda go`zal muomalada bo`lishni tavsiya qilganlar.

Oisha onamizdan rivoyat qilingan hadisda shunday deyiladi: “Payg`ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hech qachon qo`llari bilan ayol kishini urmaganlar. U zot: «Sizlarning yaxshilaringiz ayoliga yaxshilik qiladiganingizdir», deganlar, shunday ekan,  har bir o`zini musulmon hisoblagan kishi boshqa masalalarda bo`lganidek, ayollar borasida ham Payg`ambarimizning ko`rsatmalariga ergashishlari lozim bo`ladi.

Chunki, Payg`ambarimiz (s.a.v.) “Ey Allohim (Seni guvohligingda), men ikki zaifning – etim va ayol kishining haqqini (zoe qilishdan) qattiq ogohlantiraman” deganlar. (Imom Hokim va Imom Nasoiy rivoyati). Demak, ojiza va zaifalarga tajovuz qilish, ularning haqlarini poymol etish ojizlik va notavonlikdan boshqa narsa emas.

TAZYIQ VA ZO`RAVONLIKKA UChRAGAN XOTIN-QIZLAR HIMOYaSIDA QANDAY ENGILLIKLAR BOR?

Adliya vazirligi axborot xizmati rahbari xabar berishicha, zo`rlik ishlatishdan jabr ko`rgan xotin-qizlarni tazyiq va zo`ravonlikdan himoya qilish, ularning huquq va imkoniyatlarini kafolatlash hamda ayollar va erkaklarning gender tengligini ta`minlashga qaratilgan bir qator qonun hujjatlari qabul qilindi.

Sevara O`RINBOEVA, Adliya vazirligi axborot xizmati rahbari:

–  "Xotin-qizlarni tazyiq va zo`ravonlikdan himoya qilish to`g`risida"gi Qonunga ko`ra, tazyiq va zo`ravonlikdan jabrlanuvchilar:

•  tegishli organlarga yoxud sudga murojaat etish;  

•  bepul huquqiy maslahat, ijtimoiy, psixologik, tibbiy va boshqa yordam olish huquqiga ega.

Shuni alohida ta`kidlash kerakki, tazyiq va zo`ravonlikka uchragan xotin-qizlar ariza bilan sudga murojaat etganida DAVLAT BOJI TO`LAShDAN OZOD QILINGAN.

Xotin-qizlarni ijtimoiy himoya qilish tartibi qanday?

–Ijtimoiy yordamga yoki tibbiy himoyaga muhtoj bo`lgan, boquvchisini yo`qotgan xotin-qizlar “Ayollar daftari”ga kiritilmoqda. Ushbu daftarga  kiritilgan va tadbirkorlik bilan shug`ullanish istagida bo`lgan xotin-qizlarga 6 oygacha imtiyozli davr bilan 3 yildan ko`p bo`lmagan muddatda kreditlar ajratiladi. Bundan tashqari “Ayollar daftari”ga kiritilgan xotin-qizlarga turar joy ijara kompensasiyasi to`lab beriladi.  

Endilikda Prezident qarori bilan «Ayollarni reabilitasiya qilish va moslashtirish» respublika markazlari tashkil etildi. Bundan tashqari, ruhiy, psixoterapevtik, huquqiy yordam berish uchun 24 soat uzluksiz ishlovchi ishonch telefoni raqami yo`lga qo`yiladi. Himoya doirasidagi qarorlar, turli markazlar faoliyat yuritishi yaxshi albatta, biroq jamiyatdagi har bir mahalla oila bilan mos ravishda faoliyat olib bormasa, atrofdagilar tomonidan bu kabi masalalarga befarqlik bildirilib, ayollarning o`zi ham turmushlaridagi doimiy mushtlarni mentalitet degan vajlar ortiga berkitaversa, hech bir qonun ayol va qiz muammolariga malham bo`la olmaydi, yoinki zavol bo`lgan umrning haqqini hech kim ado etib berolmaydi.

Dilbar ABDUNABIEVA tayyorladi.