Bugun "Boburiylar" saltanatiga asos solgan davlat arbobi va taniqli shoir Zahiriddin Muhammad Bobur tavallud topgan kun. U mazkur sulolaning bunyodkorlik va ma`rifatparvarlik ishlarini olib borgani tarixdan yaxshi ma`lum.
Zahiriddin Muhammad Bobur 1483 yil 14 fevralda Andijon shahrida tug`ilgan. Otasi, Amir Temurning pannevarasi Umarshayx Mirzo Fargona viloyati hokimi bulgan va onasi Qutlug Nigor xonim Toshkent xonlari avlodidan bo`lgan. 1494 yili Umarshayx Mirzo vafot etgach, 12 yoshli Zahiriddin taxtga o`tirib, Fargona hokimi bo`lgan. Ammo taxtga o`girgandan keyingi 11 yil davomida O`rta Osiyoda ro`y bergan turli siyosiy o`zgarishlar uni qarindoshlari va 250 tacha piyoda askarlari bilan avval Badaxshon, so`ng Kobulga ketishga majbur etgan.
Bobur Hindistonda yirik davlat tuzishga muvaffaq bo`lgan va poytaxt sifatida Jamna (Yamuna) daryosi bo`yidagi Agra shahrini tanlagan. U 1530 yil 26 dekabrda vafot etgan. Dastlab Agra shahridagi muvaqqat maqbaraga dafn etilgan, keyinchalik xoki Afgoniston poytaxti Kobulga ko`chirilgan va hozirda shoirning maqbarasi Kobuldagi Bog`i Boburda joylashgan.
Zahiriddin yoshligidanoq turli sayohatlarni yaxshi ko`rgani haqida ma`lumotlar bor. Bunday safarlarda chiniqqan ham. Yosh bo`lishiga qaramay, o`lkamizning geografik qiyofasini tasavvur qila olgan. Olim 15-16 yasharligida Farg`ona, Samarqand va Toshkent oralig`ini bir necha marta kezib chiqqan. 19 yoshga to`lgan yili Hisor tarafidan toqqa ko`tarilib, Fondaryo va Iskandarko`l orqali Zarafshon vodiysiga o`tib, Samarqandga kelgan. U bu haqda shunday yozadi:
"Qamrud darasiga kirib, yuqori tomonga qarab ketdik. Tor va uchma yo`llarda, baland va tik dovonlarda ko`p ot va tuya qoldi. Uch-turt manzil qo`nib, Siratog` dovoniga etdik. Dovonmisan-dovon. Hech qachon bunday baland va uchma yo`llar bilan yurmagan edik. Ko`p tashvish va mashaqqatlar bilan xatarli tor va uchmalardan o`tib, yuz azobu zahmatlar bilan halokatli balandliklar, tor dovonlardan oshib, Fon tumaniga keldik. Fon tog`larining orasida bir katta ko`l bor, uning muhiti - sathi taxminan bir sha`riy keladi, ajab ko`ldir, g`aroyibotdan holi emas..."
Boburning mazkur safari bundan 480 yilcha ilgari amalga oshirilganligini inobatga olsak, uning sarguzashtlarga qanchalik ishqiboz bo`lganiga amin bo`lish mumkin.
Olimning yaratgan badiiy asarlari bilan bir qatorda O`rta Osiyo, Afg`oniston va Hindiston davlatlarining geografiyasi, tarixi, ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, tabiati, etnografiyasi va tibbiyotiga oid muhim ma`lumotlarni o`zida aks ettirgan "Boburnoma" alohida o`rin tutadi. "Boburnoma" Zahiriddin Muhammad Boburning Farg`onadagi yoshlik chog`laridan to Hindistonda podshoh bo`lganigacha boshdan o`tkazganlarining mufassal ta`rifidir.
Shunisi e`tiborliki, istalgan fan yoki kasb vakili mazkur kitobdan o`zi uchun kerakli ma`lumotni topa oladi. "Boburnoma" eski o`zbek tilida yozilgan bo`lib, zamonaviy o`zbek tiliga o`girilgan.
Boburning qoldirgan ilmiy merosi muhim tarixiy-geografik manba sifatida hozirgi vaqtda ham olimlar tomonidan keng o`rganilmoqda. Ushbu shoh asar arab, fors, hind, ingliz, nemis, fransuz, golland va turk tillariga tarjima qilingan bo`lib, ko`plab nusxalari jahonning nufuzli kutubxonalarida saqlanmoqda. Markaziy Osiyoni o`rgangan vengriyalik sayyoh A.Vamberining fikricha, Boburning "Boburnoma"si Yuliy Sezarning "Kommentariya"lari kabi jahon adabiyotida katta o`rin egallaydi.
