Jek Richi taxallusi bilan detektiv janrida ijod qilgan amerikalik yozuvchi Jon Jorj Richining umri davomida yaratgan roman va hikoyalari muallifga olamshumul mashhurlik keltirgan. “Qotil kerak”, “Odam o`g`rilari”, “Emili vafot etgach”, “Yashil yurak”, “Chikka yoki pukka”, “Ijara haqi”, “Durang holati” kabi hikoyalari dunyo matbuotida qayta-qayta chop etilgan.
Sakkizinchi qurbon
(Hikoya)
Men mashinani soatiga sakson kilometr tezlikda eldirib borardim, biroq tekis yo`lga chiqib olgach, tezlik ikki barobar kamdek tuyuldi. Avtomobil radiosidan yangiliklarni tinglayotgan mallasoch yigitning ko`zlarida yovvoyilarcha o`t chaqnadi. Yangiliklar tugagach, yigitcha radioning ovozini o`chirdi.
— Hozircha uning ettita qurbonini topishibdi, — dedi yigit engagini silab.
— Eshitdim, — dedim bosh irg`ab.
Bir qo`limni ruldan bo`shatib, asabimni tinchlantirish uchun ensamni siladim.
Hamrohim menga qarab ayyorona kulimsiradi:
— Nega asabiylashyapsan?
Unga bir qarab oldim.
— Yo`g`-e, nega asabiylasharkanman?
Ammo u tirjayib o`tiraverdi.
— Polisiya Edmont atrofida ellik milya doirasidagi barcha yo`llarni to`sib qo`yibdi.
— Buniyam eshitdim.
Yigitcha hiringladi.
— U pixini yorganlardan.
Men uning tizzasida yotgan zanjirli sumkasiga nazar soldim.
— Uzoqqa ketyapsanmi?
U elka qisdi.
— Bilmasam.
Yigitcha pakanaroq, qiltiriqdan kelgandi. Tashqi qiyofasidan o`n etti yashar o`spirinni eslatar, ammo bundan besh yosh katta bo`lishi ham mumkin.
Yigitcha qo`lini ishtoniga artdi.
— Hech o`ylab ko`rdingmi, bu ishlarni qilishga uni nima majbur qilyapti ekan?
Men nigohimni yo`ldan uzmadim.
— Yo`q, o`ylab ko`rmagan ekanman.
U lablarini yalab oldi.
— Balkim butun umr kimdir unga jabr-zulm o`tkazgandir, nima qilish kerag-u, nimaga qo`l urmaslikni uning o`rniga hal qilishgandir? Vaqti kelib bu bosimga dosh berolmay qolgan.
Yigitcha yo`lga tikilib qoldi.
—Uning sabr-kosasi to`lib, portlagan. Axir hamma narsaning ham chegarasi bor.
Men oyog`imni tepkidan bo`shatdim. Yigitcha menga qaradi.
— Nimaga tezlikni pasaytiryapsan?
— Benzinim kam. Birinchi yoqilg`i quyish shahobchasigacha qirq milya bor. Keyinsiga, ehtimolki, tag`in qirq milya bordir.
Mashinani chetga burib, tizilib turgan uchta benzokolonkalar yonida to`xtadim. Yoshi o`tib qolgan kishi mashinani aylanib, men o`tirgan tomonga o`tdi.
— Bakni to`ldirib, moyni tekshirib qo`ysangiz, iltimos, — dedim.
Yigitcha atrofni ko`zdan kechirdi. Bu bug`doy dalasidagi yagona pastakkina bino edi. Oynalarni chang bosgan. Ichkaridagi devorga ilingan telefon arang ko`zga tashlanadi. Yigitcha norozi bo`lib, oyog`ini likillatdi.
— Chol uzoq timirskilandi-da. Kutishni yomon ko`raman.
U qariyaning kapotni ko`tarib, moyni tekshirayotganiga razm solib turdi.
— Nimaga sharti ketib, parti qolgan chollar yanayam uzoq umr ko`rgisi keladi-a? Undan ko`ra o`lib qutulishgani yaxshi emasmi?
Men sigareta tutatdim.
— Chol sening bu gapingga qo`shilmagan bo`lardi.
Yigit nigohini choldan uzib, ishshaydi.
— Anavi erda telefon bor ekan. Balki bitta-yarimtaga qo`ng`iroq qilishni istarsan?
Men og`zimdan pag`a-pag`a tutun pufladim.
— Yo`q.
Qariya xizmat joyiga qaytgach, yigitcha oynadan mo`raladi.
— Janob, radiongiz bormi?
— Yo`q. Shovqinni yoqtirmayman, — dedi qariya bosh chayqab.
— Gapingizda jon bor, janob. Osoyishtalik bo`lsa, umringiz uzayadi, — deb irshaydi yigitcha.
Yo`lga chiqqach, tezlikni yana saksongacha oshirdim. Yigitcha bir muddat mum tishlab o`tirdi, so`ng tag`in tilga kirdi:
— Etti kishini asfalasofilinga jo`natish uchun ozmuncha iroda-yu, matonat kerakmi?! Sen biron marta qo`lingga to`pponcha ushlaganmisan?
— Menimcha, har bir odam ushlagan bo`lsa kerak.
U tishining oqini ko`rsatdi.
— Birontasiga qurol o`qtalganmisan?
Men uning o`z so`zlaridan ilhomlanib, chaqnayotgan ko`zlariga boqdim.
— Odamlarni dahshatga solish zap ish-da, — dedi u. — Agar qo`lingda qurol bo`lsa, katta odamga aylanasan.
— Ha, sen endi pakana emassan.
Yigit sal-pal qizardi.
— Sendan boshqasining qo`lida qurol yo`q ekan, demak, sen dunyodagi eng qudratli odamsan.
— Kimnidir o`ldirish uchun kuchli asab kerak, — dedi yigitcha. — Ko`pchilik buni bilmaydi.
— Qurbonlarning bittasi besh yoshli bolakay ekan, — dedim. — Bunga nima deysan?
Yigit lablarini yaladi.
— Balki bu tasodifdir?
Men boshimni sarak-sarak qildim.
— Boshqalar bunday deb o`ylamaydi-da.
Yigit bir lahzaga kalovlanib qoldi.
— Nimaga u norasida go`dakni o`ldira oladi, deb o`ylayapsan?
Kiftimni uchirdim.
— Biron nima deyish qiyin. Bir marta qotillikka qo`l urdingmi, u yog`iga o`rgangan ko`ngil o`rtansa qo`ymaydi. Balki qaysidir lahzalarda unga qurbonlarining jinsi, yoshi ahamiyatsiz bo`lgandir. Ular bor-yo`g`i qurbonlar.
Yigitcha bosh irg`adi.
— Balki odam o`ldirishdan lazzatlanar? Asosiysi — birinchi qadam, u yog`i silliq kechaveradi.
U besh daqiqacha jim ketdi.
— Polisiya uni hech qachon ushlolmaydi. Chunki u ilonning yog`ini yalagan.
Bir zumga ko`zimni yo`ldan uzdim.
— Hamma uni bilsa, butun mamlakat uni tanisa, bunisiga nima deysan?
Yigitcha ozg`in elkasini qisdi.
— Balki bu narsa uni tashvishga solmas. U o`zini to`xtatolmagan. Endi u odamlarning nazdida zo`r odamga aylandi.
Bir milcha jim ketdik, keyin yigitcha:
— Radiodan uning tashqi qiyofasiga berilgan ta`rifni eshitdingmi? — deb so`radi.
— Albatta. Bir haftadan beri shu haqda tinmay javrashyapti.
U menga jiddiy qiyofada tikildi.
— Meni mashinangga o`tqizishdan cho`chimadingmi?
— Yo`q.
U makkorona tirjayishda davom etdi.
—Nima balo, asablaring temirdanmi?
Bosh chayqadim.
— Yo`q. Biror bahonai-sabab bo`lmasa, qo`rqmayman.
— Men o`sha ta`rif-u tavsiflarga juda mos kelaman-da.
— Bu turgan gap.
Yo`lning chek-chegarasi ko`rinmaydi, atrof biyday dala, kimsasiz. Yigitcha hiringladi.
— Men quyib qo`yganek o`sha qotilga o`xshayman. Hamma mendan cho`chiydi. Bu esa menga moydek yoqadi.
— Menimcha, sen ermak qilgansan.
— Oxirgi ikki kun ichida polisiyachilar meni shu yo`lda uch marta ushlab, olib ketishdi. Xuddi qotil kabi men ham mashhur bo`ldim.
— Bilaman, — dedim. — Hali sen bundanam mashhur bo`lasan. Seni shu yo`lda topaman, deb taxmin qilgandim.
Tezlikni pasaytirdim.
— Nima deb o`ylaysan, men ular ta`riflagan qotilga o`xshaymanmi?
Yigit nafratomuz kulimsiradi.
— Yo`q. Sening sochlaring qo`ng`ir. U esa men kabi mallasoch.
Men jilmaydim.
— Ammo-lekin sochlarimni bo`yashim mumkin-ku.
Yigitcha nima voqea ro`y berishini anglab, ko`zlari kosasidan chiqquday olayib ketdi.
…Yigitcha sakkizinchi qurbon bo`ladi.
Rus tilidan Saidjalol Saidmurodov tarjimasi
