Ta`lim maskanlaridagi oshxona va bufetlar faoliyatiga "Darakchi" gazetasi muxbiri nazar soldi.
Ertalab farzandingiz maktabga otlanayotganda avvalo uyda pishirilgan, tarkibi aynimaydigan eguliklardan sumkasiga solishga harakat qilasiz. Vaziyat taqozosi bilan bunga imkoniyat bo`lmay qolganda qo`liga pul berib, maktab oshxonasidan biror nima olib eyishini maslahat berasiz. Shunda hech o`ylab ko`rganmisiz: maktab oshxonasida sotilayogan mahsulotlar belgilangan talablarga javob beradimi? Farzandingiz salomatligi uchun uning zarari yo`qmikan? Maktab oshxonalarida bolalarimizning to`g`ri ovqatlanishini tashkil etish talab darajasidami? Yaqinda Xalq ta`limi vazirligi va “Nestle-O`zbekiston” kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan “Sog`lom bolalar dasturi” doirasida “To`g`ri ovqatlanish darslari”ning mamlakatimiz ta`lim muassasalarining aynan boshlang`ich sinf o`quvchilari uchun joriy etilishi haqidagi ma`lumotlar berilganidan so`ng, ushbu savollarga javob topishga harakat qildik.
Xo`sh, tegishli dastur doirasida maxsus darslar joriyetilishidan maqsad nima? Avvalo Xalq ta`limi vazirligi Ta`lim muassasalari faoliyatini tashkil etish Bosh boshqarmasi etakchi nazoratchisi Abdurashid Sodiqovdan ana shu savolga oydinlik kiritib olsak.
— “To`g`ri ovqatlanish darslari”. Ayni shu mazmundagi darslar shu kunga qadar ham o`tilayotgandi-ku, shunday emasmi?
— Ha, mavjud edi. Ta`lim muassasalarida inson organizmi uchun zararli moddalar bo`lgan oziq-ovqat mahsulotlarini iste`mol qilishning salbiy oqibatlari haqida o`quvchilarga saboq beruvchi “Salomatlik saboqlari”, “Sog`lom avlod asoslari” darslari joriy etilgan. Hatto mazkur yo`nalishda ota-onalar yig`ilishlarida tushuntirish ishlarini olib borish ham yo`lga qo`yilgandi.
—Unda ayni shu turdagi yangi yana bir yangi darsning tatbiq etilishidan ko`zlangan maqsad nima?
— Boshlang`ich ta`lim – umumiy ta`limning jiddiy tarkibiy qismi – dastlabki bilimlar, ko`nikmalar, malakalar shakllantiriladigan bosqich. Bolaning kelgusida har tomonlama rivojlanishi uchun ta`limning ilk bosqichlaridan boshlab unda sog`lom hayot tarzi va ovqatlanish madaniyati asoslari to`g`risidagi tushunchalarni shakllantirish jiddiy ahamiyatga ega. Tegishli vazirlik va Nestle O`zbekiston kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan “Sog`lom bolalar dasturi” doirasida ”To`g`ri ovqatlanish darslari”ni joriy etilishi ana shu maqsadlarni amalga oshirish uchun yordam berishga qaratilgan.
—Xabarimiz bor, ta`lim muassasalarida sog`lom ovqatlanishni tashkil etish tizimini yaxshilash borasida 2010 yilda O`zbekistonRespublikasi Vazirlar Mahkamasining tegishli qarori qabul qilingandi. Aslida farzandlarimizning sog`lom ovqatlanishini tashkil etish uchun ana shu qaror ijrosi ta`minlanishiga ko`proq e`tibor qaratilishi kerak. Xo`sh, bu borada Xalq ta`limi vazirligi tomonidan qanday chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqilgan va amalda tatbiq etilgan?
— O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 20 avgustdagi “Ta`lim muassasalarida sog`lom ovqatlanish shart-sharoitlarini yaxshilash chora-tadbirlari to`g`risida”gi qaroriga ko`ra Ta`lim muassasalarida sog`lom ovqatlanishni tashkil etish tizimini yaxshilash chora-tadbirlari rejasi va “Ta`lim muassasalarida sog`lom ovqatlanishni tashkil etish to`g`risida”gi Nizom tasdiqlangan. Nomi qayd etilgan qaror ijrosini ta`minlash doirasida umumiy o`rta ta`lim, o`rta maxsus va oliy ta`lim muassasalari ta`lim oluvchilarining gigienik talablar asosida xavfsiz ovqatlanishini ta`minlash to`g`risida joriy yilning sentyabr oyida O`zbekiston Respublikasi Davlat sanitariya bosh vrachining ham tegishli qarori qabul qilindi. Xalq ta`limi vazirligining chora-tadbirlar rejasi tasdiqlandi. Hududlarda ushbu masala bilan shug`ullanuvchi xodimlar belgilandi. “Ta`lim muassasalarida sog`lom ovqatlanishni tashkil etish hamda muassasa rahbarlarining shaxsiy mas`uliyatini belgilash” yuzasidan idoraviy hujjatlar qabul qilish bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligining 2010 yil 4 sentyabrdagi 214-sonli buyrug`i qabul qilinib, joylarga ijro uchun yuborildi. Hududlarda muntazam ravishda “Ta`lim muassasalarida sog`lom ovqatlanishni tashkil etish” mavzusida amaliy seminarlar o`tkazib borilmoqda. Jumladan, 2013 yil davomida vazirlik mutaxassislari tomonidan hududlarga chiqilib 8 ta seminar tashkil qilindi.
Guvohi bo`lganingizdek, tizimga oid me`yoriy hujjatlar joyida. Qaror qabul qilingan, Nizomlar bor, chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqilgan. Ammo ta`lim muassasalarida bu me`yoriy hujjatlarning ijrosi qay darajada ta`minlanyapti? Bu borada Respublika Davlat sanitariya epidemiologiya nazorati markazi sanitariya vrachi, tibbiyot fanlari nomzodi R.Qosimovdan ma`lumotlar olishga qaror qildik.
— O`zbekiston Respublikasi Bosh davlat sanitariya bosh vrachining “Respublika umumta`lim maktablari, akademik lisey va kasb-hunar kollejlari o`quvchilarining xavfsiz ovqatlanishi to`g`risida” 2010 yil 18 sentyabrdagi 8-sonli qarori bilan umumta`lim muassasalarining o`quvchilari uchun ta`qiqlangan mahsulotlar ro`yxati belgilangan. Jumladan:
· Bulochkaga solingan gamburger, chizburger, xot-dog,sosiska va kolbasa mahsulotlari;
· Chipslar, kirieshki va xrustyashkilar;
· Gazlangan salqin ichimliklar, koka-kola, fanta;
· Qizdirilgan yog`da tayyorlangan xamirli mahsulotlar;
· O`ralmagan, tarozida tortiladigan karamel,“chupa-chups”;
· Saqich va boshqa shu kabi mahsulotlar.
Biroq qarorning chiqishiga ikki yil o`tganligiga qaramasdan hanuzgacha ayrim o`quv muassasalarining oshxona va bufetlarida ta`qiqlangan mahsulotlarning sotilishi aniqlanyapti.
NEGA TA`QIQLANADI?
— Masalan, farzandingiz iste`mol qiladigan chipslarga sun`iy ta`m, maza, hid va rang beruvchi vositalar qo`shiladi, — deya izoh berdi R.Qosimov. —Tayyorlanishida saraton (rak) kasalligini chaqiruvchi kanserogen vositalari ko`p uchraydi. Mahsulot yuqori haroratda qovurilganda yog`ning tarkibida ularning miqdori oshadi. Bundan tashqari chipslar ishlanishida uchraydigan gidrogen yog`lari inson organizmida xolesterin miqdori ko`tarilishiga sabab bo`ladi. Bu esa o`z-o`zidan insult va infarkt xastaligini chaqirishi mumkin. Turli rangli va hidli gazli ichimliklar misolida gapiradigan bo`lsak, mazkur ichimliklar tarkibiga aspartam nomli shakar o`rnini bosuvchi sintetik vosita qo`shiladi. Bu vosita tarkibida aniqlangan felataninning inson asabiga salbiy ta`sir ko`rsatadi, depressiya chaqiradi, jahl chiqaradi va hattoki boshqa insonlarga nisbatan zo`ravonlik harakatlariga sabab bo`lishi mumkin. Eng ajablanarlisi, aspartam qo`shilgan gazli ichimliklar chanqovni bosmaydi. Odamlarning so`lagi og`izdagi tam beruvchi vositalarini eritmaydi, shuning uchun uni yana qayta ichish istagi ustun keladi.
BUNGA SABAB NIMA?
Sanitariya vrachining ma`lumotlariga tayanib aytish mumkinki, aynan umumta`lim muassasalarining o`quvchilari iste`mol qilishi ta`qiqlangan mahsulotlar ro`yxati bejiz ishlab chiqilmagan. Demak, Xalq ta`limi vazirligi mutaxasssislari ta`biri bilan aytganda, davlat ta`lim standartlarini o`zlashtirish bolalardan aqliy faollikni talab etadigan davrda ularning ovqat rasionini shakllantirish uchun chuqur yondoshish lozim. Axir jiddiy aqliy mehnat, ayniqsa boshlang`ich sinf o`quvchilaridan anchagina energetik quvvatni sarflashni talab etadi. Shunday ekan, umumta`lim muassasalarining oshxona va bufetlari faoliyatini talab darajasida tashkil etish uchun nima qilmoq kerak?
MAS`ULIYaTNI OShIRISh KERAK!
Chindan ham, tegishli normalar mavjudligiga qaramasdan, nega bu kabi qonunbuzarlik holatlari kuzatilyapti? Bizningcha, “Salomatlik saboqlari”, “Sog`lom avlod asoslari” “To`g`ri ovqatlanish darslari” kabi dars soatlarini joriy etilishi bilan birga ta`lim muassasalaridagi oshxona va bufetlarning to`g`ri faoliyat yuritishini nazorat qilishni vakolatli organlar yanada kuchaytirishi maqsadga muvofiq. Shuningdek, bunga nafaqat mas`ul vakolatli tashkilotlarning, balki aholining, ayniqsa ota-onalarning ham mas`uliyatini oshirish kerak. Ya`ni farzandi tahsil olayotgan ta`lim muassasasi oshxonasi yoki bufetida qanday mahsulotlar sotilayotgani, farzandi qay birini xarid qilayotgani va uning belgilangan talablarga mutanosibligini nazorat qila olishi lozim. Axir mamlakatimizda farzandlarimizning sog`lom voyaga etishi uchun katta e`tibor qaratilayotgan, tizimli chora-tadbirlar belgilanib, amaliy harakatlar olib borilayotgan bir paytda ota-onalar ham o`z hissasini qo`shishi kerak emasmi? Bunday tartibga zid holatlarga ana shu farzandni dunyoga keltirgan ota-ona ham o`z mas`uliyatini ado etib, vakolatli organlarning bunday tartib buzarliklarga qarshi kurashida ko`mak ko`rsatsa, maqsadga muvofiq bo`lardi.
ESINGIZDA TUTING!
Respublika Davlat sanitariya epidemiologiya nazorati markazi sanitariya vrachi, tibbiyot fanlari nomzodi R.Qosimov tavsiyasiga ko`ra, tabiiy ozuqalar sog`likning garovidir. Qancha ko`p iste`mol qilinsa, shuncha foydasi ko`p bo`ladi. Kimyoviy vositalarning esa avvalo tarkibi bilan tanishing va uni iste`mol qilish mumkinligini o`ylab ko`ring.
TAHRIRIYaT: ushbu mavzu yuzasidan savollar yoki mulohazalar bo`lsahar haftaning dushanba-seshanba kunlarida soat 10.00 dan 12.00 ga qadar tahririyatga qo`ng`iroq qiling. Telefon raqamlarimiz: 8 371 215-51-01, 215-51-93, (+99890) 370-63-65. Qo`ng`iroq qiling, tizimga oid tartibga zid holatlarga barham berilishi uchun hech istiholasiz ilk qadamni tashlang.
[right]"Darakchi" gazetasi 3-son[/right]
