9 февраль – Алишер Навоий таваллуд топган кун
Алишер Навоий бундан беш аср олдин тилларнинг ўзаро чоғиштирма тадқиқига асосланган “Mуҳокамату-л-луғатайн” (“Икки тил муҳокамаси”) монографияси билан дунё тилшунослигида мутлақо янги илмий йўналиш – компративистикага асос солган эди. Шу боис Навоий илмий тафаккурининг гултожи ҳисобланган ушбу тадқиқот ўзбек фани тарихида ҳам тенгсиз мақомга эга. Ушбу асар бизгача етиб келган илмий ишлар орасида ўзбек тилида яратилган биринчи соф лингвистик илмий-тадқиқотдир.
“Mуҳокамату-л-луғатайн” асарининг тўртта қўлёзмаси бизгача етиб келган бўлиб, унинг биринчи нусхаси Истанбулдаги Тўпқопи саройи музейи Реван кутубхонасида сақланади. Тахминларга кўра, у мавжуд нусхаларнинг энг эскисидир. Асарнинг яна бир нусхаси Истанбулдаги Сулаймония кутубхонасининг Фотиҳ бўлимидаги Навоий куллиётидан ўрин олган. 1526 – 1527 йилларда кўчирилган Париж нусхаси у ердаги Миллий кутубхонада ва тўртинчиси эса Будапештда сақланмоқда.
– Яқинда ана шу асарнинг янги нашри туркий тиллар тарихининг билимдонларидан бири Қосимжон Содиқов таҳлили, табдили ва талқини остида чоп этилди, – дейди филология фанлари доктори Қудратулла Омонов. – “Академнашр”да чоп этилган мазкур китобда асарга бағишланган тадқиқот, “Mуҳокамату-л-луғатайн”нинг илмий транскрипцияси, ҳозирги ўзбек тилига соддалаштирилган ўгирмаси, асарда ишлатилган илмий атамалар сўзлиги берилган. Илова сифатида Париж ва Тўпқопи нусхаларининг факсимили ҳам келтирилган. Туркологиядаги энг сўнгги илмий қарашларга таянилган китобда сўзларнинг ўқилиши, талаффуз шаклларида ўзгаришлар киритилган. Асар матни лотин алифбоси асосидаги халқаро илмий транскрипцияда берилган бўлиб, бу Навоий асарлари биринчи бор ана шу транскрипцияда илмий татбиқ этилиши муҳим аҳамиятга эга.
Насиба Зиёдуллаева, ЎзА
