Баъзан ўзбек фильмлари ҳақида гап кетганда, “Маиший мавзулардан ортмай қолди, шуни ҳам эплаб ишласа-ку, майли эди-я”, деган фикрларга дуч келамиз. Шубҳасиз, ўзбек киносаноатининг аксари маиший мавзулардан иборат. Лекин ҳозирда айрим камчиликлардан холи бўлмаса-да, айнан мулоҳазакор томошабинлар дидига муносиб фильмлар ҳам яратилаётгани барчамизни қувонтиради. Хусусан бу борада “Ўзбекфильм” киностудияси томонидан яратилаётган кўплаб фильмларни мисол келтириш мумкин. Келинг, шу ўринда мазкур киностудия томонидан 2015 йил маҳсули бўлган “Тоға” фильми ҳақида сўз юритсак.
МАЪЛУМОТ
Фильм жанри: комидия, мелодрама.
Сценарийси муаллифи ва постановкачи режиссёри: Рашид Маликов.
Ролларда: Бобур Йўлдошев, Борис Ғофуров, Зарина Низомиддинова, Раъно Шодиева, Нигора Каримбоева, Феруза Собитова, Али Чориев ва бошқалар...
Факт: Фильмда “Андижон полкаси” ва поляк композитори Михаил Огинскийнинг “Огинский полонези” мусиқасидан миллий чолғу асбоблари ёрдамида фойдаланилган.
“Тоға етти ота ўрнида”
Халқимизда “Тоға – ярим пир” деган ибратли нақл бор. Мазкур нақлни ўзгача ҳаётий қарашлар билан исботлашга уринган фильм ижодкорлари қайсидир маънода буни эплай олган. Шу ўринда “Тоға” фильмининг қисқача мазмунини ёдингизга солсак.
Воқеалар Санжар исмли шахматчи йирик мусобақа олдидан уюштирган матбуот анжуманидан бошланади. Унда бир мухбир қиз шахматчидан Жумаш исмли киши ҳақида сўрайди. Журналистнинг саволига жавобан Санжар анжумандан сўнг бошидан ўтказган воқеаларни ҳикоя қилиб беради. Ҳикоядаги воқеалар ўтган асрнинг саксонинчи йиллари охирида Бухорода бўлиб ўтади.
Санжар ўшанда тўққиз яшар болакай эди. Ота-онаси ажрашиб кетган. У ёзги таътил пайтида Жумаш тоғасиникига меҳмонга бориб, у ерда бир муддат яшайди. Тоғаси гарчи қувноқ, ҳазилкаш одам бўлса-да, юрагининг бир чеккаси кемтик, фарзанди йўқ эди. Шу боис Жумаш жиянини ҳар доим ўзи билан бирга етаклаб юради. У баъзан ножоиз ишларга ҳам қўл уради. Лекин охир-оқибат ўз хатоларини тушуниб етадими-йўқми, фильмни томоша қилиш асносида билиб олиш мумкин.
Ҳаёт ўйинлари шахматга кўчади
Фильм воқеаларини қисқача баён этган бўлсак-да, унинг моҳият ва мазмуни борасида яна анчагина фикрларни айтиш мумкин. Санжар тоғаси Жумаш билан юриб, ҳаётнинг турли паст-баландларига гувоҳ бўлади. Тоғасининг ички изтиробларга, қимордаги ғолиблик ва мағлубликка бўлган муносабатини кузатади. Бир қарашда Жумашнинг жиянига кўрсатаётган йўлини қоралашингиз мумкин. Мисол учун, жияни билан чўмилишга борган Жумаш уни чуқурроққа сузиб боршига ундайди. Бу билан тоғанинг жиянини чинакам, жасур йигит бўлиб ўсишга, ҳар жиҳатдан чиниқишга ундайди.
Эпизодда Жумашнинг қувончли ва ғамгин ҳолатлари ҳамиша у билан эргашиб юрадиган уч созанда томонидан чалинадиган шўх ёки маҳзун мусиқалар орқали ифода этилади.
Жумаш баъзи гаров ўйинларда ғирромлик билан қатнашиб, ҳеч нарсага эришолмаганини жияни Санжарга сабоқ сифатида кўрсатгандек бўлади. Воқеалар якунига яқин Жумаш “Энди шахмат ўйнайман, унда ғирромлик қилиб бўлмас экан”, деб айтади ва бу билан жиянининг ҳаётдаги илк устози бўлиб қолади.
“Тоға”нинг ҳам хатолари бор
Мазкур фильмнинг ютуқлари унинг баъзи камчиликларига кўз юмуш керак дегани эмас. Ахир бугунга қадар ишланаётган фильмларимизнинг камчиликлардан холи бўлиб боришига айнан танқидлар сабаб эмасми? Фильмда Санжар журналист қизнинг тоғаси ҳақидаги саволи юзасидан мушоҳада юритиб, “Бу қиз Жумаш ҳақида қаердан билди экан?” дейди. Шу ўринда ҳурмат юзасидан “Жумаш тоғам” деб ишлатиши мумкин эдику!
“Тоға” фильмининг кейинги воқеалари саксонинчи йиллар манзараларини акс эттиради. Меҳмонга келаётган тўққиз ёшли йигитча ва онасини кутиб олган тоғаси уларни ўз уйига олиб кетади. Уйда эса тоғасининг шим кийган хотини кутиб олади. Аммо 80-йилларда ўзбек қишлоқларида шим кийиб юрган келин бўлганмикан? Наҳотки, замонлар тафовутини шу ўринда англаш қийин бўлган?! Ҳозир ҳам қишлоқлардаги хонадонларда аёллар камдан-кам ҳолатларда шим кийишади.
Жумашнинг ўзи билан дон олишиб юрган савдогар аёлнинг уйига жияни билан бориши, жияни унинг ножўя ишларидан хабардор бўлиши ҳам томошабинга хийла эриш туюлади. Мана шу каби жузъй камчиликлар фильмнинг томошабин олдидаги даражасини бироз туширгандек чамамда.
Нима бўлганда ҳам фильм томошабинлар ҳукмига ҳавола этилди, демак, унинг даражасига ҳукмни ҳам томошабинлар бераверади.
Абдулазиз РУСТАМОВ
