Bir pandemiya tugamay, ikkinchisi boshlanyapti(mi?)
Zamon.uz' nashri maymunchechakning qanday paylo bo`lgani, danyodagi bugungi vaziyat, qolaversa, O`zbekistonga ushbu kasallikning ta`siri qanday bo`lishi yuzasidan ma`lumotlarni ulashdi.
Qayd etilishicha, xastalik kecha yoki bugun paydo bo`lgani yo`q. Ya`ni ilk bor u bundan 52 yil avval Kongoda aniqlangan.
Koronavirus hali to`liq arimasidan, dunyoda maymunchechak nomli epidemiya tarqala boshladi. JSST dunyo mamlakatlarini maymunchechak kasalligini nazorat qilishni kuchaytirishga chaqirdi. Shuningdek, Zamon.uz' nashri maymunchechakning qanday paylo bo`lgani, danyodagi bugungi vaziyat, qolaversa, O`zbekistonga ushbu kasallikning ta`siri qanday bo`lishi yuzasidan ma`lumotlarni ulashdi.
Vaziyat qaltismi?
Aslida, bu xastalik kecha yoki bugun paydo bo`lmagan. Ya`ni ilk bor u bundan 52 yil avval Kongoda aniqlangan. Kasallikning alohida holatlari Markaziy va G`arbiy Afrika mamlakatlarida kuzatilgan.
Dunyo bo`ylab kasallikning qayta avj olishi 7 may sanasidan boshlandi. Shu kuni Buyuk Britaniyaga Nigeriyadan qaytgan sayyohda mazkur infeksiya aniqlandi. Unda kasallik belgilari terida toshmalar toshishi bilan namoyon bo`lgan. Shundan so`ng ushbu mamlakatda o`nga yaqin bemorlar maymun chechagiga chalingani ma`lum bo`ldi.
JSST ma`lumotlariga ko`ra, kasallik hozirgacha 14 ta davlatda qayd etilgan. Xususan, infeksiyani yuqtirganlar soni 90 nafarga yaqinlashgani aytilyapti. Qolaversa, qariyb 30 kishi kasallikka chalinganlikda gumonlanmoqda. Qolaversa, shu kungacha o`lim holatlari ro`yxatga olinmadi.
Tashkilotning katta epidemiologi Mariya Van Kerkxov kasallik holatlari 20 dan ortiq endemik bo`lmagan mamlakatlarda aniqlangani va bu raqamlar ko`payishini ta`kidlagan.
"Biz kasallik holatlari ko`payishini kutmoqdamiz. Dunyo mamlakatlaridan nazoratni kuchaytirishni so`raymiz. Jarayon qiyin bo`ladi, ammo bu endemik bo`lmagan mamlakatlarda vaziyatni to`xtatishga hissa qo`shadi", — degan u.
Kutilmagan “mehmon” tashrifi — maymunchechak qanday paydo bo`lgan?
Maymunchechak kabi viruslar oilasining a`zosi bo`lgan maymunchechak virusi kasallikka sabab bo`ladi. Garchi u biroz og`ir oqibatlarga olib kelsada va mutaxassislarning ta`kidlashicha, infeksiya ehtimoli past.U, asosan, markaziy va g`arbiy Afrika davlatlarining chekka hududlarida, tropik o`rmonlar yaqinida uchraydi.
Virusning ikkita asosiy shtammi mavjud — G`arbiy Afrika va Markaziy Afrika.
Buyuk Britaniya Sog`liqni saqlash xavfsizligi agentligining ta`kidlashicha, infeksiyani yuqtirishdan xavotirda bo`lgan har bir kishi tibbiy mutaxassisga murojaat qilishi kerak. Ammo tashrif buyurishdan oldin klinika yoki jarrohlik bilan bog`lanish darkor.
Maymunchechak qaysi davlatlarda tarqalishi mumkin?
Mutaxassislar tadqiqotida Portugaliyada bo`lib qaytgan 30 yoshli erkakni o`rgangan, u 13 may kuni poliklinikaga papulalar va kattalashgan limfa tugunlari shikoyati bilan borgan. Uning sherigida ham shunga o`xshash alomatlar kuzatilgan.
Dastlab ulardan olingan namunada testlar gerpes va sifilisni qo`zg`atuvchi virusga salbiy chiqqan. Biroq Evropada maymunchechak holatlari haqida ogohlantirishlardan so`ng, bemorda ushbu kasallikning qo`zg`atuvchisi uchun test o`tkazilgan, natija esa ijobiy bo`lgan. Olimlar virus genomining 98,9 foizini qayta tiklashga muvaffaq bo`lgan.
"Dastlabki filogenetik tahlil shuni ko`rsatadiki, olingan genom G`arbiy Afrikaning maymunchechak guruhiga tegishli va yaqinda Portugaliyada kasallikning tarqalishiga sabab bo`lgan genom bilan chambarchas bog`liq. U xastalikning Evropada sezilarli darajada tarqalishiga hissa qo`shgan", — degan tadqiqotchilar.
"Hech qanday epidemiya haqida gap bo`lishi mumkin emas”
Evropada hozirda kuzatilayotgan maymun chechagi kasalligi yaqin orada o`chadi va epidemiyaga aylana olmaydi. Bu fikrni I.I.Mechnikov nomidagi Vaksinalar va zardoblar ilmiy tadqiqot instituti ilmiy rahbari Vitaliy Zverev ma`lum qildi.
"Hech qanday epidemiya haqida gap bo`lishi mumkin emas. U (maymun chechagi) variola virusiga qaraganda ancha engilroq kasallikni keltirib chiqaradi. O`ylaymanki, yaqin kelajakda ular buni aniqlab, bu kasallikni yo`q qiladi", — dedi u.
Maymun chechagi kam uchraydigan virusli kasallik bo`lib, asosan yovvoyi hayvonlardan (kemiruvchilar, primatlar) odamlarga yuqadi. Kasallikning belgilari isitma, bosh og`rig`i, mushak og`rig`i, bel og`rig`i, shishgan limfa tugunlari, titroq va charchoqni o`z ichiga oladi. Teri toshmasi yuz va tananing boshqa qismlarida ham paydo bo`lishi mumkin. Butunjahon sog`liqni saqlash tashkiloti ma`lumotlariga ko`ra, maymun chechagi infeksiyasi uchun o`lim darajasi odatda 1% dan 10% gacha, o`limning aksariyati yosh guruhlarda sodir bo`ladi.
Maymun chechagi odamdan odamga yaxshiroq tarqala boshladi
"So`nggi paytlarda shifokorlar butun dunyo bo`ylab maymunchechakning o`nlab holatlarini aniqladilar, bu virus odamdan odamga faolroq yuqayotganini ko`rsatmoqda, — deydi tibbiyot fanlari nomzodi, immunolog Nikolay Kryuchkov. — Muammo shundaki, virusni yuqtirgan odamlarning hammasi Afrikadan virus olib kelishi mumkin bo`lgan odamlar bilan aloqada bo`lmagan. Ma`lum bo`lishicha, maymunchechakning yuqishi Afrikadan tashqarida ham aholi ichida kuchaygan. Bu tashvishli, virus bor degan shubhaga asos bor. Odamdan odamga yaxshiroq tarqala boshladi”.
Mutaxassisning fikricha, Evropada o`lim bo`lishi mumkin, ammo sezilarli darajada past bo`ladi. Kryuchkov shuningdek, infeksiya bilan kurashish uchun maqsadli karantin choralari etarli bo`lsa-da, yangi pandemiya haqida gap yo`qligini qo`shimcha qildi.
O`zbekistonda vaziyat qanday?
Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmati boshlig`i o`rinbosari Nurmat Otabekovning qayd etishicha, O`zbekistonda hozirga qadar maymunchechak kasalligi qayd etilmagan. Ayni paytda JSST tavsiyalaridan kelib chiqib bu infeksiyaning mamlakatga kirib kelmasligi uchun zarur choralar ko`rilmoqda.
