Ёз эндигина бошланди ва иссиқ тўлқин аллақачон жаҳон рекордларини янгилаб, Канададан Хитойгача шимолий ярим шарда юзлаб одамларни ўлдирмоқда. Бу ҳақда БиБиСига таяниб "centralasia" ёзмоқда.
Маълум қилинишича, июнь ойи фалокатларга жуда бой бўлди, олимлар иқлим ўзгаришига инсонларни айблашади.
Иссиқ қиш ва қуруқ баҳордан кейин ёз ҳеч қандай енгиллик келтирмади. Ва бу Тинч океанида пайдо бўладиган Эл-Нинё ҳодисасининг тўлиқ намоён бўлишидан олдин, бу келгуси бир ёки икки йил ичида сайёрадаги ҳароратни бутунлай оширади. Анъанага кўра, иссиқлик, ёнғин ва қурғоқчилик шимолий ярим шарга ёзнинг иккинчи ярмида, август ойига яқинроқ келади. Умуман олганда, глобал исиш сайёрамизда февраль-март ойларида энг кўп кузатилади.
Аммо бу йил бошқача.
Июнь Европа, Америка ва Осиёда ғайриоддий қизғин бўлди. Ва якуний натижалар ҳали сарҳисоб қилинмаган бўлсада, дастлабки натижалар олимларнинг 2023 йил ҳарорат рекордларини янгилаш ва тарихдаги энг иссиқ бўлган сўнгги 8 йилдаги қайғули анъаналарни давом эттириш хавфини тасдиқлайди.
Ер сайёрасининг исиши муносабати билан табиий офатлар тез-тез учраб туради ва уларнинг сабабларига қарши курашиш ва янги турмуш шароитларига мослашишга сарфланадиган маблағлар билан бирга уларнинг зарари ортиб бормоқда. Иссиқлик одамларни ўлдиради, энергия ва миграция инқирозини кучайтиради.
Ҳатто табиат ҳам ўзгармоқда. Аллақачон Европанинг 13 давлатида данге иситмаси ва чикунгунья вирусини ташувчи чивинлар илдиз отган. Европа Иттифоқининг юқумли касалликларнинг олдини олиш маркази томонидан яқинда ўтказилган тадқиқотга кўра, ўн йил аввал шундай мамлакатлар бор-йўғи саккизта бўлган.
“Европа исиш тенденциясида иссиқлик тўлқинлари ва тошқинлар тез-тез ва кучлироқ бўлиб, ёз узоқроқ ва иссиқроқ бўлади. Бу эса вирус ташувчи чивин турлари учун қулай шароит яратади”, - дея огоҳлантирди олимлар.
Вақтдан бир ярим даража олдин
Иссиқликни секинлаштириш учун дунёнинг деярли барча давлатлари атмосферага иссиқхона газлари чиқиндиларини камайтиришга келишиб олдилар. 2015 йилда имзоланган Париж келишувининг мақсади сайёрамизни саноатдан олдинги даражага қадар 2 ° С дан, ҳатто ундан ҳам яхшироқ - 1,5 ° С ичида исишининг олдини олишдир.
Сайёрадаги ўртача йиллик ҳарорат аллақачон 1,2 ° С юқори ва июнь ойида у бир ярим градуслик эзгу мақсадни бузди. Бу аввал ҳам содир бўлган ва бундай тебранишлар иқлимдан кўра кўпроқ об-ҳаво билан боғлиқ.
Гап шундаки, аввалги барча вақтларда бир ярим даража Европа қишини - 2016 йил февраль ва март ойларида (тарихдаги энг иссиқ) ва 2015 йил декабрида Парижда иқлим бўйича муҳим келишув имзоланган. Ёзда бир ярим даражали чегара анъанавий равишда бутунлай хавфсиз эди.
Европа Иттифоқининг Коперник марказида иқлим ўзгаришини кузатувчи олимлар “2023 йил июнь ойининг иссиқ бошланиши бу қоидадан истисно”, деб хавотирда.
“2023 йил июнь ойининг биринчи кунларидаги глобал ўртача ҳаво ҳарорати кузатув рекордини сезиларли фарқ билан янгилади. Бу эса мисли кўрилмаган иссиқ майдан кейин”, деб ёзади улар.
Май ойи рекордлар бўйича иккинчи энг иссиқ бўлди, у энг юқори нуқтадан атиги 0,1 ° С паст. Ва бу Европада баҳор совуқ ва ёмғирли бўлганига қарамай, ҳатто энг иссиқ ўнталикка кирмаган ва Австралия ва Осиёда Ҳиндистондан Сибиргача одатдагидан анча салқинроқ эди. Аммо Америка, Африка ва Жануби-Шарқий Осиёда кутилмаган жазирама тўлқини келди.
Муаммолар фақат қуруқликда эмас. Иккала қутбдаги муз қоплами эриб бормоқда ва июнь ойида дунё океанининг юзаси йилнинг шу даври учун одатдагидан 0,2 даражага иссиқроқ бўлиб чиқди.
Канада ёнғинлари, Пекин иссиқлиги ва Европа қурғоқчилиги
2023 йил июнь ойи шимолий ярим шарнинг барча қитъалари аҳолиси томонидан эсда қолади.
Канада ҳар йили глобал исиш билан боғлиқ табиий офатларга дуч келади. Ўтган йили Британия Колумбияси провинциясини сув босган ва довул босиб кетган, бир йил аввал эса рекорд даражадаги иссиқлик тўлқини юзлаб одамларнинг ҳаётига зомин бўлган эди.
Бу йил ҳам бундан мустасно эмас. Ёз ҳали бошланмаган ва Канада аллақачон тарихдаги энг ёмон ёнғин мавсумини бошдан кечирмоқда.
АҚШ шимолида одамларга уйда қолиш ва тутунли ҳаводан нафас олмаслик тавсия этилади.
Жанубда эса, Аризонадан Техасгача Флоридагача, ўнлаб миллионлаб одамлар иссиқлик гумбази деб аталадиган иссиқда сиқилаяпти. У бир неча ҳафта олдин минтақани қамраб олган ва об-ҳаво маълумотларига кўра, 4 июль Мустақиллик кунига қадар тарқалмайди.
Расмийларга кўра, жазирама туфайли камида 13 киши ҳалок бўлган.
Мексикада вазият бундан ҳам ёмонроқ. У ерда қурбонлар сони юздан ошди. Мамлакат апрель ойидан бери учинчи иссиқ тўлқинни бошдан кечирмоқда ва расмийлар тўртинчиси ҳар куни содир бўлишидан огоҳлантирмоқда.
Испаниянинг жанубида қурғоқчилик бор, Севиля ва Кордовадаги ҳарорат июнь ойининг охирига келиб + 44 ° С га кўтарилди. Метеорологларнинг таъкидлашича, 2011 йилгача бўлган 35 йил ичида Испанияда июнь ойида атиги бешта экстремал иссиқлик тўлқинлари кузатилган. Ўтган 12 йил ичида эса олтита шундай июнь ойи бўлган.
Ҳаж-2023 ҳам иссиқ июнга тўғри келди. Саудия Арабистонида кун давомида ҳаво +48°С бўлган муқаддас жойларга юз минглаб мусулмонлар келди. Юзлаб одамлар у ерда абадий қолишди: 2000 дан ортиқ одам жазирамадан жабрланди, камида 230 киши ҳалок бўлди, дейди расмийлар.
Бутунжаҳон метеорология ташкилоти ҳисоб-китобларига кўра, ўтган йилнинг ўзида иқлим катаклизмлари Европага 2 миллиард доллар ва 16 минг кишининг ҳаётига зомин бўлган.
