Тарихий ҳужжатлар орасида айрим экспонатлар борки, улар нафақат иқтисодий айирбошлаш воситаси, балки замонасининг сиёсий, маданий ва эстетик қарашларини ҳам ўз ичига олган буюк ҳужжат сифатида қадрланади. Шулардан бири — 1920 йилда Хоразм Халқ Совет Республикаси томонидан нашр этилган 5000 манат номиналидаги ипак бона бўлиб, у бугунги кунда Татаристон Республикаси Миллий музейи тўпламидаги ғоят муҳим ва ноёб экспонатлардан бири ҳисобланади.
Купюрада қуйидагилар келтирилган:
"Ушбу коғаз танга ҳукуматнинг пул белгиси илан таъмин этилгандур. Хоразм Шўролар жумҳуриятининг коғаз тангаси. Ушбу тангани сохта қилғон киши инқилоб маҳкамасиға топширулур".
Бу бона 1982 йили музей тўпламига Г.М. Добросмыслов коллекцияси орқали келиб тушган бўлиб, шу билан музейнинг бонлар тўплами сезиларли даражада бойиди. Ушбу тўплам орқали Хива ва Хоразмдан келиб чиққан қоғоз ва ипак пуллар музейга қўшилди. Бу пуллар нафақат айирбошлаш воситаси, балки 1918–1922 йиллардаги Ўрта Осиёдаги сиёсий воқеалар, иқтисодий жараёнлар ва маънавий ҳаёт ҳақида ҳужжатли манба сифатида катта аҳамиятга эга. Бона ипак матода тайёрланган бўлиб, унинг ўлчами — 102 × 148 мм. Унда сирқироқ, осмонранг ва кўк рангдаги ипаклардан фойдаланилган. Матн ва тасвирлар эса қизил, яшил, кўк ва қора бўёқларда чоп этилган. Бу нафислик ва ранговорлик бонани дунёдаги энг оригинал ва эстетик жиҳатдан чиройли пуллардан бирига айлантиради.
Ушбу бонанинг яна бир ўзига хос жиҳати — ундаги ёзувлар каллиграфик услубдадир. Ундаги номинал ва чиқарилган сана каби маълумотлар ўзбек тилида (араб ва кирилл алифбосида), ҳамда рус тилида нозик ва турфа шрифтларда битилган. Улар махсус орнаментал чордоқ ва картушлар ичида жойлаштирилган бўлиб, мусулмон безак санъатига хос услуб ва элементлар билан бойитилган. Тасвирларда меъморий иншоотлар, яъни мадраса ва масжидлар каби ислом архитектурасининг турли шакллари акс этган.
1920–1921 йилларда Хоразм Халқ Совет Республикаси томонидан чиқарилган бундай ипак банкнотлар нафақат иқтисодий айланма воситаси, балки халқнинг маънавий юзи, санъати ва миллий ўзлигини намоён этувчи маданий ҳужжат бўлиб хизмат қилган.
Бу бона — Ислом дунёсидаги иқтисодий тартиб, маданий тафаккур ва эстетик идеалларнинг ёрқин намунаси сифатида музейга ташриф буюрувчиларни тарих саҳифаларига саёҳатга чорлайди.
Суратда: 1920 йилда Хоразм Халқ Совет Республикаси томонидан нашр этилган 5000 манат номиналидаги ипак бона. У бугунги кунда Татаристон Республикаси Миллий музейи тўпламида сақланди.
