— Оқсоқол бово, ҳув, Оқсоқол бово...
— Ҳов, ҳози-и-и-и-р, — деганча қўлини ювиб бемаврид келган меҳмонга пешвоз чиқди.
— Кел, болам, кел, — деди оқсоқол йигитча билан қўл олиб кўришаркан.
— Оқсоқол бово, бизникига бораркансиз... Бобом... Бобом ўтиб қолдилар... — кутилмаган ўлим йигитчанинг кўнглини ларзага солганида овози титраб чиқарди.
— Ие! — Маҳкам ота ўлим кўравериб кўзи пишиб кетган бўлсада, барибир ҳар гал кимнингдир вафоти ҳақидаги хабарни эшитса ичидан зил кетарди. — Шунақами... Қ-қани ўтир-чи, — Маҳкам бобо пичирлаб, юзига фотиҳа тортди. Кейин йигитчага қараб “сен боравер, мен ортингдан зинғиллаб етиб бораман”, деди.
— Келин, болаларни уйингизга опчиқинг, бобоси бирпас дам олсин, — деди кампири.
— Тинманг, сира тинманг, — чолининг яна оғриб қолишидан хавотир олган кампири норози тўнғиллади. — Шу маҳаллани иши деб тонгдан қора тунгача югуринг...
— Нима дейсан энди, элчилик...
— Э-э, эртага ётиб қолсангиз кунингизга ярармиди шулар?... — шивирлаб астағфуруллоҳ деб қўйди.
— Айтгандим-а, ўзи, шу Асалчи бобони қизи бошига етади деб. Кўрдингиз айтганим бўлди.
— Ҳа, сен ўзи башоратчи бўлишинг керак эди-да кампир... — деди Маҳкам бобо мийиғида кулиб. Кейин чуқур уҳ тортиб давом этди: — Асалчи бобо билан кеча кечқурун гаплашгандим-а, эрталаб Қорачодир маҳалласига ошга борамиз деб келишиб қўювдик... Худойимнинг ишлариям қизиқда... — оқсоқол тенгдоши Асалчи бобонинг ўлганига сира ишонгиси келмасди. — Кечқурун жуда бошқача бўлиб ўтирувди ўзи, тоби йўқдир деб индамагандим...
— Қаердан тоби бўлсин? Ахир бир мошин аёл келиб уйида қиёмат қилиб кетишди-ку!
— Нима бўпти ўзи? Боя маъракадаям аллақандай гаплар қулоғимга чалинди-ю, эътибор беришга вақт бўлмади, — сўради Маҳкам бобо
.— Асалчи бобони қизи Саодат эсингиздами? Эридан ажрашиб Россияга кетганди. Ўша қизини ўзи билан олиб, ўғлини эрига ташлаб кетган экан...
— Саодатнинг эри уйлангач, ўгай она болага кун бермай қўйибдими, ёки кимдир боланинг хаёлини бузганми билмадим, ишқилиб уям онамнинг ёнига кетаман деб туриб олибди. Хуллас, ўғли ҳам кетипти. Саодат бир оиланинг боласига қарагани учун у оила қаерга кетса у ҳам ўша ерга бораркан. Йигитча борганда онаси Италиями-питалиями хуллас ўшанақа жойга кетганмиш. У ёқда онаси билан синглиси яшайдиган уйда яшаб юраверибди. Тақдирни учраштирганини қаранг, ўгай онасининг укаси Маҳмуд жиззаки ҳам ўша шаҳарда яшаркан. Ўртада гап қочиб, Маҳмуд йигитча билан тортишиб қолибди.
— Ҳе, аҳмоқ... — Маҳкам бобо соқолини тутамлаб ўйга толди.
— Бечора Асалчи бобо, “ҳой, қизим оғзингизга эгалик қилинг, билиб-билмай ҳар нарсани гапираверманг. Менинг қизим ҳалол ишлаб юрибди, яқинда қайтиб келиб болаларини ўзи бағрига олмоқчи. Мендан маслаҳатсиз набирамни онасининг олдига жўнатдингиз... Энди уйимга келиб ҳақорат қиляпсиз. Сизда инсоф борми ўзи?” деган экан балога қолибди. У аёл опасию синглиси билан келган экан Асалчи бово бечорани талаб ташлашибди. Қўшнилар ҳай-ҳайлаб, машинасига ўтқизиб ҳайдаб юборишибди. Зумрад келин “изинг кесилсин” деб орқасидан сув ҳам сепибди...
— Юрак кетибди... — афсус билан бош чайқади оқсоқол.
— Дарров дўхтир чақиришибди, ҳамма болалари етиб келишибди. Бово нуқул раҳматли хотини билан Саодатни чақирармиш. Тонггга яқин жони узилибди..
— Барибир қизи-да, жигарининг қонидан бўлган...
— Ҳа, қиз бўлмай ҳар нарса бўлсин, отасининг бошига етди, — қарғанди кампир.
— Билмасдан гапирма! Балки туҳматдир, — Маҳкам бобонинг қовоғи уюлди.
— Майли сериалимни кўрай, — деганча хонасига йўл олди.
— Жуда қўпол англашилмовчилик бўлибди, кечиримни мендан эмас, ўғлим билан онасидан сўранг, — деди ва гўшакни Саодатга берди.
— Саодат бироз тинчландими?
— Ҳа, ҳаммаси англашилмовчилик бўлган экан. Кундоши Саодат деган исмни эшитиб, Асалчи бовоникига бостириб келаверган, аҳмоқ хотин!
— Тўғри айтасиз, Саодат сира ёмон аёл эмас, ўша кундоши ёмон бўлса керак, ўзи кўнглим сезувди бу ёда бир гап борлигини, — деди ишонч билан.
Сўфи азон айтмасдан келган чақириқ қўйларга ем тайёрлаш учун куймаланаётган Маҳкам отанинг хаёлини бўлди. Қирқ йилдан буён маҳаллага оқсоқол бўлган Маҳкам ота бемаҳал чақириқларга ўрганиб кетган. Одамларни кўрмаса-да, овозининг оҳангидан хушхабар ёки шумхабар билан келганини аниқ биларди. Ҳозир ҳам хабарчининг овозидаги титроқдан нохушликни сезди.
Остонада қўшни кўчада яшайдиган, Асалчи бовонинг ўн саккиз ёшлар атрофидаги набираси турарди.
Шошганидан калишига чалишиб, айвон устунига осиғлиқ турган яктагини эгнига ташлаб марҳумникига югургилади.
Тонг отмай чиқиб кетгани бўйича қора кечда қайтиб келган Маҳкам бобони набиралари чувиллаб қарши олишди
Келин бири бобосининг тиззасига, бири елкасига осилаётган болаларни зўрға ажратиб ҳовли тўридаги уйига олиб кетди.
Болаларнинг шовқини тингач, Маҳкам бобо аччиқ чойдан босиб-босиб ичди. Бироз бошининг оғриғи қолгандек бўлди. Кейин уҳ тортганча оёғини узатиб ёнбошлади.
— Меникига ярамаса ҳам майли, ўзиникига яраб турса бўлгани, — деди Маҳкам бобо дўпписини ечиб, қоқиб-қоқиб бир четга қўяркан.
Маҳкам бобо биламан дегандек бош чайқади.
Бир куни ўша Маҳмуд ким биландир уришиб қолибди-ю, жанжал катталашиб кетибди. Хуллас, Маҳмудни политсия қамаб қўяди. Бу гапни кимдир Саодатнинг кундошига телефон қилиб етказибди. Ўша кимдир адашганми ёки билиб айтганми, “уканг Саодатнинг ўғли билан уришиб қамалди” дебди. Укаси кундоши сабаб қамалганини билган ўгай она сочини юлиб Асалчи бобоникига келади. Хуллас, “қизинг етимчасини ташлаб кетиб ҳаётимни заҳарлагани етмагандек, энди укамнинг ҳаётини ҳам барбод қилди. Қизинг фалондек бўлмаганида бошқа юртларда санғиб юрармиди, набирангни қамоқда чиритаман, укам шунча йилдан буён ишлаб юрувди, бирор гапи чиққани йўқ эди! Хуллас, болаларинггга тарбия бермагансан, қандай отасан, бу шармандаликка чидаб ўтирибсан?” деб бақир-чақир қилиб Асалчи бовони қўни-қўшниларнинг олдида ер билан битта қилади.
Зумрад келиннинг айтишича Асалчи бово асабийлашганидан қизариб-бўзариб кетибди, қўшнилар дўхтир чақирайлик, деса ҳам қўймай, уйига кириб кетипти. Зумрад кейинроқ бориб хабар олса Асалчи бобо бир жойда ўтиролмай ҳовлининг у ёғидан бу ёғига бориб келаётганмиш. Ҳа, ётиб қолмапти-ку, деб хотиржам бўлиб уйига қайтибди. Ярим кечаси Асалчи бобонинг ҳовлисидан келинининг додлаган овози эшитилибди. Зумрад эрини чиқариб юборса, туни билан ухлолмай юриб чиққан бово гурс этиб йиқилибдию, қайтиб турмапти...
Кампири билганидан қолмай ғудранганча ўрнидан турди:
Оқсоқол бўлган воқеаларни ўйлай-ўйлай кўзи илинганини сезмади.
Асалчи бобонинг еттиси куни, қизи Саодат икки боласини ёнига олиб додлаб йиғлаганча кириб келди. У вақтида етиб келолмагани учун ўзини уриб, узоқ йиғлади...
Қариндош-уруғ, қўни-қўшнининг ёвқараш қилаётганини сезмай қақшаб йиғлайверди.
Маърака ўтиб, ҳамма тарқагач, Маҳкам ота Саодатнинг болалари билан қолди.
— Энди кетмайман, буткул қайтиб келдим, — Саодат йиғидан қизарган кўзини артиб. — Отамнинг ўлигини ҳам кўролмаганимдан кейин, қандай фарзанд бўлдим?...
Шу маҳал Саодатнинг эри, фарзандларининг отаси Ботир кириб келди.
Ҳеч гапдан хабари йўқ Саодат собиқ эрини кўриб аввалига жаҳли чиқди, кейин таъзияга келгандир деган хаёлда юмшади.
Ботир бош эгиб, Саодат ва ўғлидан кечирим сўради.
— Мени кечиринглар, хотинимнинг кўзи рашкдан кўр бўлиб, ўз ўғлимдан ҳам мени қизғанадиган бўп қолганди. Мен ҳам аҳмоқлик қилиб унинг гапига кирибман. Ўғлимизни сенинг ёнингга юбормаганимда шунча гап йўқ эди... У аҳмоққа кимдир Россиядан қўнғироқ қилиб, “уканг Саодатнинг ўғли билан жанжаллашиб, қамалди деса” бу ерга югуриб келаверибди. У умуман бошқа одам билан жанжаллашган экан...
Саодат Ботирнинг гапларини эшитишга тоқати йўқлигини билдириб, ўрнидан қўзғалди.
— Бу гаплардан энди фойда йўқлигини биламан... Одамларнинг оғзига элак тутиб бўлмайди, ҳар хил гапларни эшитиб ўғлимнинг кўнглида онасига нисбатан хиралик қолмасин, ундан кўра ҳаммаисни ўзимдан эшитсин деган мақсадда айтгани келдим, — Ботир бошини эгди.
Шу маҳал Ботирнинг телефони жиринглади. Қўнғироқ қилган одам билан истар-истамас сўрашган Ботир:
Саодат кундошининг укаси билан гаплашишни истамади.
Болаларининг кўзига ортиқ қарай олмаган Ботир улар билан хайрлашиб бошини эгганча чиқиб кетди.
Маҳкам бобо уйига қайтиб келгач, кампири сўроққа тутди.
Маҳкам бобо барчасини гапириб бергач, кампири унинг гапини маъқуллади:
Маҳкам ота куни кеча Саодатнинг гўрига ғишт қалаб турган кампирига қараб кулиб қўйди.
Чарчаган Маҳкам ота ўрнига ёнбошлар экан, бу машмашанинг тагида бошқа гап бор, Асалчи бово болаларига яхши тарбия берган деган хаёлда Ботир билан учрашиб унга “қайнингдан сўраб шу гапга ойдинлик киритиб бер” дегани учун ўзидан ўзи кўнгли тўлиб соқолини силаб қўйди.
Дилфуза СОБИРОВА
