«Ўзига ўта талабчан, шахсий истак ва эҳтиёжларини изҳор этолмайдиган, дам олиш, бўшашишни билмайдиган инсонларда артрит нисбатан кўпроқ учрайди». Психология тўғрисидаги асарлари билан дунёга машҳур бўлган ёзувчи Лиз БУРБОнинг «Ўз танангни тингла» китобида артритнинг келиб чиқиш тарихи шундай ифодаланади. Албатта, бу касалликнинг ҳиссиётлар билан боғлиқлик ҳолати. Гарчи тиббиётда артрит бўғим касаллиги сифатида таърифланса-да, руҳиятга таъсири ҳам йўқ эмас. Бу мавзуга мақола давомида яна қайтамиз.
Мутахассис – шифокор-ревматолог Зебо ДОНОҚУЛОВА.
Тишларингиз соғломми?
Бўғим яллиғланиши билан кечадиган артрит ревматологик касалликларнинг энг кўп учрайдиган туридир. У инфекцион (сил, термала) ва сурункали касалликлар (муртак безлари, ўрта қулоқ, бурун, ёндош бўшлиқларнинг яллиғланиши), бўғимлар шикастланиши, тиш касалликлари (чириган ва кариесга учраган тишлар) натижасида юзага келади. Битта бўғим яллиғланганида моноартрит, икки ва ундан ортиғи полиартрит номи билан юритилади.
Оғриқ, оғриқ, оғриқ...
Бу айнан артрит учун ҳосдир. Бўғимдаги яллиғланиш шиш, қизариш, тана ҳароратининг кўтарилиши ва оғриқ билан акс этади. Айрим касалликлар тунда ёки бемор тинч ҳолатда бўлганида хуруж қилса, артрит вақт танламайди. Кундузи бошланган оғриқ кун давомида тинчлик бермай, тунда ҳам озор бериши мумкин. Хасталик тури ва даражасига кўра, бир пайтнинг ўзида ёки вақти-вақти билан ўзини номоён этиши ҳам эҳтимолдан холи эмас. Оғир юк кўтарганда зарарланган бўғимда оғриқ қўзғалиши, тез толиқиш, ҳаракатнинг чекланиши, яллиғланган бўғимда суюқлик йиғилиши – артрит авж олаётганининг белгисидир.
(алоҳида)
Тиббиётда артритнинг бир неча турлари таснифланади. Булар реактив артрит, ревматоид, йирингли, дистрофик (остеартроз), стафилококкли ва подагра асоратидан сўнг келиб чиқадиган кўринишларидир. Бугунги кунда ревматологик касалликлар билан мурожаат қилаётган беморларнинг аксариятида реактив артрит кузатилмоқда.
Касаллик тарихи
Артрит турларининг келиб чиқиши ҳар хил. Масалан, дистрофик артрит (остеартроз) – организмда моддалар алмашинувининг бузилиши ва бўғимларда туз йиғилиши натижасида келиб чиқади. Оғриқ хуружида бўғим соҳасида ачишшиш кузатилади. Реактив артрит эса ЛОР касалликлари, гинекологик, урологик ва ошқозон ичак тизимидаги яллиғланиш асоратлари ҳамда ТОРЧ инфекцияси (80-90% ҳолатларда) боис юзага келади. Оёқ-қўл карахтлигига олиб келувчи ревматоид артрит эса қондаги антитаначалар организмдаги бириктирув тўқималарини зарарлантириш оқибатида пайдо бўлади.
Таҳлилга тайёрмисиз?
Бўғим оғриғини деб бир неча кун ҳаловатингиз йўқми? «Ўтиб кетар» қабилида иш тутманг-да, шифокорга кўрининг. Умумий аҳволингиздан келиб чиқиб, травматолог ёки ревматолог мутахассислар кўриги талаб этилади. Хасталикка ташҳис қўйишда дастлаб, ёшингиз, шикоятларингиз инобатга олинади ва бўғим ҳолати текширилади. Сўнг шифокор йўлланмаси билан умумий қон таҳлили (қондаги эритроцитларнинг чўкиш тезлиги, лейкоцитлар миқдори) аниқланади. Суяк ва бўғимларнинг рентген текшируви, бўғим ички суюқлиги ҳамда компьютер томография таҳлили ҳам ўтказилиши мумкин.
Бир умрликми ташҳис?!
Кўпчилик наздида артрит билан оғриган киши бир умр даволаниб юриши лозим деган тушунча бор. Аслида бу қанчалик рост? Мутахассислар бўғимдаги яллиғланиш вақтида даволанилса, касаллик қайталанмаслигини айтишади. Сурункали бўғим касалликлари, яъни ревматоид артрит ички аъзоларнинг шикастланиши билан бирга кузатилгани боис узоқ вақт шифокор назоратида даволаниш талаб этилади. Реактив артритнинг енгил кўринишлари дастлабки муолажадан сўнг қайталанмайди. Айрим ҳолларда ревматологик касалликларнинг бир туридан иккинчисига ўтиши кузатилади. Лекин мутахассис назоратида тўғри даволанилса, ҳеч қандай жиддий ўзгаришлар бўлмайди.
Наслдан ўтади?!
Ревматологик касалликларда наслдан-наслга ўтадиган аниқ ташҳис мавжуд эмас. Тизимли хасталиклар, ревматоид артритда оз миқдорда наслий мойиллик кузатилиши мумкин. Агар оила аъзоларингиздан бири артритнинг бирор тури билан оғриган бўлса, бу сиз ҳам хасталанасиз дегани эмас. Асосий шарт, соғлом турмуш тарзига риоя этиб, шамоллашни оёқда ўтказмаслик. Зеро, организмдаги яллиғланиш жараёнларининг аксар қисми оёқдан зах ўтиши ёки елвизакда қолиш оқибатида келиб чиқади.
Давоси операция?
Муолажани бошлашдан аввал артрит тури ва уни келтириб чиқарган омиллар аниқланади. Масалан, реактив артрит сабабчиси ЛОР касалликлари бўлса, бўғимни даволашдан олдин томоқ, бурун ёки қулоқ соҳасидаги яллиғланишларга эътибор қаратиш керак. Бордию бемор сурункали тонзиллит, фарингит ёки гайморит билан оғриса, ҳар баҳор-куз мавсумида отолоринголог шифокор кўригидан ўтиши тавсия этилади. Іозирда артритнинг бир қанча даволаш чоралари қўлланилмоқда. Хусусан:
Бўғимлар учун таомнома
Іар қандай касалликда тўғри истеъмол қилинган маҳсулотлар ғоят муҳим саналади. Тушунганингиздек, артрит билан оғриганлар қуйидаги рўйҳатга диққат қаратишлари айни муддао:
СТОП!
Артрит муолажаси самарали натижани кўрсатиши учун қаҳва, шоколад, спиртли ичимликлар, туз, шакар, маргарин, сариёғ, қандолатчилик пишириқлари ва фаст-фуд билан ҳайрлашинг.
Самира УЛУҒБЕКОВА тайёрлади.
Манба: «Sug'diyona» газетаси
