— Менимча, дунёда яхшилик қила олмайдиган инсоннинг ўзи йўқ. Тўғри, киши аламзада бўлганида кўнглида яхшиликка ўрин қолмагандек туюлади. Бироқ бу хато! Ишон, болам бу вақтинча ҳолат. Ахир яхшилик қилмаган одам ўзини бу дунёга бегона ҳис этади.
Ўғлига мактубидан
Авиациядан тўғри санъатга
1926 йилнинг 2 сентябрь куни уй бекаси Анна ва авиация заводи инженери Павел Леоновлар оиласида чақалоқ – Евгений туғилди. Иккинчи Жаҳон уруши бошланганида эндигина еттинчи синфни тугаллаган Женя 14 ёшида отаси ишлайдиган заводда токарга шогирд тушади. Ҳатто, шу соҳа бўйича техникумда таҳсил ола бошлайди ҳам. Техникумнинг учинчи босқичига ўтганида Женяларникига амакиси меҳмонга келади ва Катта театр қошида эксперементал студия иш бошлаганини, улар ёш иқтидорларни излашаётганини айтади. Ана ўшанда Леонов ўзини бутунлай янги соҳада синаб кўришга қарор қилмаганида...
«Сиз қабул қилиндингиз...»
Леонов кириш имтиҳонларини ёдга олиб шундай деганди: «Александ Блокнинг шеърини ўқишга қарор қилдим-у, шу ондаёқ ўзимга четдан назар солдим. Кичкинагина, беўхшов, акасининг пиджагини кийиб олган, картошка бурун йигит. Шеър эса муҳаббат ҳақида... Лекин ички овозим «қани бўлақол» дерди нуқул. Бирдан баланд овозда, оҳангини келтириб, ўқий кетдим. Тан оламан ўша шеърни ўқиётган мен эмасдим. У келишган, баланд бўйли, аёлларнинг хушини ўғирлар даражада барно йигит эди. Ролимда давом этарканман педагогларнинг юз ифодаси ўзгара бошлаганини пайқадим. Шеърни тугатишга улгурмасимдан ҳамма қорнини ушлаб кула бошлади. Одамга алам қиларкан. Мен муҳаббат ҳақида гапирсам-,у улар хохолаб ўтиришса... Барига қўл силтадим-да, эшикни қарсиллатиб ёпиб, чиқиб кетдим. Марказий эшикка етмасимдан эса орқамдан «Сиз қабул қилиндингиз...» дея бақириб қолишди».
Официант, эшик оғаси, ва ниҳоят, йўлбарс ўртгатувчиси
Ўқишни тамомлагач, Леонов Станиславский номли драма театрига ишга жойлашади. Лекин унга ҳадеганда салмоқли образлар тегавермайди. У ўн йиллар давомида сабр билан номсиз официантлар, эшик оғаларию номаълум қаҳрамонларни ижро этди. Бироқ ҳеч кутилмаганда театрнинг бош режиссёри ўзгаради ва янги режжиссёр унга “Турбинлар куни” спектаклидаги бош қаҳрамон Лариосик ролини таклиф қилади. Кейинчалик театр танқидчиларининг ёзишича, Леонов муҳаббат саҳналарини ижро этиш учун яратилган актёр бўлиб чиқди.
Чинакам машҳурликни эса 1961 йилда экранларга чиққан «Йўл-йўл рейс» картинасидаги ҳайвон ўргатувчи Шулейкин образи келтирди. Бироқ суратга олиш жараёнидаги машаққатлар актёрни эсанкиратиб қўйди. Ахир қаҳрамонимиз авваллари сира йўлбарслар билан тўқнаш келмаган, камига улардан ўлгудай қўрқарди-да.
Томошабинлар сони – 65 миллион!
1971 йилнинг декабрь ойида катта экранларга чиққан “Омадли жентельменлар” фильми собиқ иттифоқ ҳудудида энг кўп кўрилган картинага айланди. Ўша пайтда атиги 20 тийин турадиган кино билетини топишнинг умуман иложиси бўлмас, мухлислар уни томоша қилиш учун 3 рубль беришга ҳам тайёр эдилар. Ўша йили фильмни 65 миллион томошабин кўрди. Бош қаҳрамон образига Леонов хеч қандай синовларсиз тайинланади. Негаки режиссёр Григорий Данелия Леонов унга омад олиб келади, деб ҳисобларди. Бевосита ролнинг ўзига келсак, боғча мудирини актёр тайёргарликларсиз биринчи дублдаёқ ижро этади. Ахир унинг ўғли Андрюша айнан боғча ёшида эди-да. Шунинг учун ёш актёрлар билан дўстлашиб олиши осон кечди. Аммо доцент образини гавдалантириш учун у қамоқхоналар ва жазони ўташ коллонияларига боришига тўғри келганди. Картина экранларга чиққач эса Леоновнинг мухлислари қаторига кўпсонли маҳбуслар ҳам қўшилишганди.
Севишга рухсат тегди!
Халқнинг меҳрини қозониб улгурганига қарамай Евгений қизлар билан муносабат ўрнатишга қийналарди. Ёш актрисалар унинг сайъи ҳаракатларини назарга илишмас, Леонов эса барига бўйининг пастлиги, тўладан келган қомати, думолоқ юзи ва картошка бурнини айбдор санарди. 31 ёшга тўлганидагина унинг бошига бахт қуши қўнади.
Воқеа эса шундай бўлганди. Театр жамоаси билан Свердловскка ижодий сафарга борган Женя ўз хаёллари билан кўчаларни бемақсад кезаркан кўприк ёнига келганда қоққан қозиқдай қотиб қолади. Унинг нигоҳлари қўлида гулдаста тутган, сочини шамол енглигина учираётган, бежирим кўйлак кийган қизга тушганди. «Бу тақдир!» ўйлади у ва бор журъатини тўплаб, қизнинг йўлини тўсдида «Агар мен билан Москвага кетмасангиз, ўлиб қоламан» дейди. Єанийди, ҳаммаси кинодагидек осон ва оддий бўлганида. Єизни гапга солиб исмини билиб олади. Ванда — нақадар гўзал исм! Аммо рақамини олишга уқувсизлик қилади. Шунда ҳам актёр бўш келмай Вандани спектаклга таклиф қилади. Єиз эса ўйлаб кўриб, қўнғироқ қилишини айтади. Ошиқ йигит 20 соатдан ортиқ телефонга мўлтираб ўтирди. Кўчага чиқишни-ку умуман ўйламас, мабодо кимдир қўнғироқ қилиб қолса, суҳбатни қисқа қилиш пайида бўларди. Ахир шу онда Ванда рақам тераётган бўлиши мумкин эди-да. Ниҳоят телефон жиринглади, қиз томошага келишга рози бўлда. Орадан кўп ўтмай улар турмуш қуришди. Леонов Вандасини самовий маъбудага қиёслар ва ҳар тонг кўзини очгач «Сени севишимга рухсат берганинг учун миннатдорман» дея муҳаббатини изҳор қиларди. Москвага умуман нотаниш, келажаги мавҳум, кўримсизгина актёрнинг изидан келган Ванда эса тез орада халқ суйган артистнинг рафиқасига айланди.
Бир реклама можароси
1975 йили Леонов Маяковский театридан катта жанжал билан бўшаб кетади. Бунга эса телевидениеда эфирга кетган балиқ дўкони хақидаги икки дақиқалик сюжет сабаб бўлади. Леонов балиқни жуда яхши кўрар, театр яқинидаги балиқ дўконининг доимий ҳаридорларидан эди. Бир куни ишдан сўнг таниш дўконга кираркан, телевидениедан суратга олишаётганини айтишади ва Леоновдан балиқ ушлаб суратга тушиб беришни илтимос қилишади. Єаҳрамонимиз кўнгилчан инсон эмасми, уларнинг илтимосини қайтара олмайди. Эртасига театрнинг бош режиссёр ғазабдан титраб кетгудек бўлиб эшикдан киради ва ҳаммани тўплаб: “Ўртоқлар, келинглар ўзаро пул ташлашиб Евгений Павловичга берамиз. Ахир кимсан халқ артисти пул учун рекламада роль ижро этиб юрса, уят бўлади...” дейди аламдан қизариб. Бу сўзлардан сўнг Леонов йиғлаб юборгудек бўлиб театрни тарк этади. Ва қайтиб келмасликка онт ичади.
Чинакам мўъжиза...
1988 йили Станиславский театри жамоаси ижодий сафар билан Германияга жўнайди. Бизнинг Леонов ҳам ўғли Андрей билан сафарга отланади. Лекин самолёт қўнгач, актёрни кутилмаганда йўтал қийнай бошлади. Аввалига шамоллагадир дейишди. Ўтиб кетавермагач маҳаллий шифокорлардан бирини чақиришга тўғри келади. У эса беморни рентгенга тушириш лозимлигини айтади ва шифохонага юборади. Шифохона эшигидан киришган эди ҳамки, Леонов хушини йўқотади. Маълум бўлишича, Леонов инфарктни бошдан кечирган. Фақат мўъжиза туфайли керакли пайтда керакли жойда бўлганлари учунгина уни асраб қолишган экан.
Бу орада Вандани ҳам Германияга чақириб олишади. «Сизни эшитадими, йўқми, билмайман. Лекин унга доим яхши гаплардан гапиринг. Агар эшитаётган бўлса, қайтишига ёрдам берган бўласиз» дея кўрсатма беради шифокор унга. Ҳамкасблари эса театр фоесида «Юнона ва Авось» спектаклида ёдлашган дуоларини ўқиб, актёрни қайтаришини сўраб Яратганга илтижо қилишади.
Леонов доим Ванда уни севмаслигидан, бирор марта ҳам муҳаббат изҳор қилмаганидан ўксинарди. Мана ниҳоят комадан сўнг кўзини очганида биринчи бўлиб рафиқасини кўради. Шу 28 кун давомида Вандадан эшитган изҳорларини эса ҳеч кимга айтмади....
Юрак ўз билганидан қолмади!
Комадан кейин 4 ой ўтгач Леонов яна театрга қайтади. Яна жон-жаҳди билан ишлай бошлайди. 1994 йилнинг 29 январь тонги одатдагидек ўтди. Актёр ролини ижро этиш учун театрга отланаркан тўсатда йиқилди. Ванда уни шимига ўралашиб қолган бўлса керак, деб ўйлаб унинг ёнига борди. Леонов бир силкиниб, рафиқасининг қўлларида жон таслим қилди. Ўша куни театрга ташриф буюрган томошабинларнинг бирортаси билетини қайта топширмади. Улар совуқ кунда қўлларида шам билан соатлаб черков эшиги қаршисида туришди ва севимли актётрларини сўнгги манзилга кузатишди.
Саодат ОЧИЛОВА тайёрлади.
Манба: «Sug'diyona» газетаси
