“Мен киноюлдуз эмас, актрисаман. Шунчаки киноюлдуз бўлиш бу — машҳурлик учун сарфланган беҳуда умр. Актёрлик эса бир умрлик ва унда исталганча бетакрор ролларни ижро этиш мумкин”, деганди Вивьен Ли. Бугунги қаҳрамонимиз ҳам киноюлдуз эмас, АКТЁР бўлишни афзал билган театр ва кино устунларидан бири, Ўзбекистон халқ артисти Эркин КОМИЛОВ. Устоз санъаткорнинг аччиқ ҳақиқатлари кўпгина ҳамкасбларига дарс бўлса ажабмас. Зеро, дўст ачитиб гапиради...
“Экранда замон қаҳрамонлари йўқ”
— Олдиндан айтаман, бу мақолани ўқиган ҳамкасбларим, режиссёрлар гапларимни ҳазм қилолмас балки. Лекин юз хотир қилаверсак, четдан кимдир келиб хатоларимизни тузатиб кетмайди. Яширмайман, бугунги кундаги ўзбек киносидан тўла қониқмайман. Боиси оилавий можаро, ёмон қайнона, севги-муҳаббат каби енгил мавзуларга ўралашиб қолган. Режиссёрлар Собир Назармуҳамедов, Ҳилол Насимовникидек жиддий мавзулардаги фильмлар кишини қувонтиради. Ижодкорларнинг олдидаги вазифа бу – замон қаҳрамонини гавдалантириш. Замон қаҳрамони бу – осмонимиз мусаффолиги, юртимизнинг тинчлигини таъминлаётган чегарачилар ва, албатта, осойишталигимизга путур етмаслиги учун одилона сиёсат олиб бораётган Президентимиз. Афсуски, драматургиямиз оқсагани боис бугун экранда замон қаҳрамонлари йўқ.
Маҳоратига эмас, қош-кўзига ишонадиган актёрлар
Режиссёр Иброҳим Расулов масъулиятсиз ёш актёрларни деб, бир ярим йилдан буён “Ишқ ва андух оғушида” номли фильмини якунлолмаяпти.
- Мисол билан айтаман, Иброҳим актёрларни Чинобод санаториясига соат 10:00га суратга олишга чақирганди. Икки соат актёр Умид Искандаровни кутдим, охири машинага ўтириб кетаётгандимда писта чақиб келаяётганига кўзим тушиб қолди. Машинадан тушдим, ўзидан катта санъаткорни куттириш қандай бўлишини ўзи учун билиб олди...
- Гулчеҳра Эшонқуловани ҳам соатлаб кутиш «бахтига муяссар» бўлганман. Бу актрисага ҳам иш ва ўзидан катта актёрга бўлган муносабатига яраша муомала қилганман. Мен бетакрорман, қабилида иш тутиш яхши оқибатларга олиб келмайди.
Бугунги кунда исталган вақтда суратга олиш майдончасига бориш ёш актёрларга теккан касаллик, шекилли. Режиссёр Ҳамид Қаҳрамоновнинг бир фильмида суратга тушаётгандим. Суратга олиш майдончасида Адиз Ражабов деган актёрни икки соатдан ошиқ пойладим. Режиссёр ҳар қўнғироқ қилганида “мана етиб келдим”, дейди. Бу актёрлар маҳоратига эмас, кўз-қошига ишониши турган гап! Драма актёрлари ҳар куни пьеса, асар ўқийди. Кино актёрларидан охирги марта қайси китобни ўқидинг?” деб сўраб кўринг-чи? Мана шундай ёш актёрлар иккита фильмда кўриниб, юлдуз бўлиб олишади. Бунга сабаб, режиссёрлар уларни “фильмимда фалончи ўйнаяпти”, деб кўкларга кўтаришади. Улар “юлдуз” бўлса, Ўзбекистон халқ артистлари Ёқуб Аҳмедов, Тўти Юсупова, Рихси Иброҳимова, Яйра Абдуллаева, Гулчеҳра Жамиловалар ким?! “Юлдуз”ларимизни ижодий фаолияти ҳақида кўрсатув тайёрлаб, ҳамма ўйнаган ролларидан парчалар кесиб кетма-кет кўрсатилса, битта фильм кўраётгандек бўласиз. Ролларида характер, “юк” йўқ. Ўзбекистон халқ артисти Шукур Бурхонов “ролни четиб-чертиб танлаб, ундан характер топа билсанггина ўйнагин. Йўқса халқнинг меъдасига тегиб, назаридан қоласан”, дерди. Нақадар ҳақ гап! Бир вақтлар катта экранда ёқимтойлар сафидан тушмаган актёр-актрисаларимиз бугун камнамолигининг сабаби ҳам шунда. Дазмол ёққандаям ўшалар чиқавергандан кейин томошабин уларни қабул қилмай қўйди. Натижада назардан қолишди. Ўрта ёшдаги актёр-актрисаларимиз ҳам бу рўйхатдан мустасно эмас. “Истиқлол” санъат саройининг рщпарасида бир қорақалпоқ фильмини суратга олаётганимизда уч-тўртта онахонлар олдимга келиб, “Сизга илтимосимиз бор эди. Мурод Ражабов, Раъно Ярашева, Саида Раметова, Адиз Ражабов, Алишер Узоқов кинода роль ўйнамасин, гапимизни етказиб қўйинг”, дейишди. Улар ҳамкасбим бўлгани учун бу танқид оғир ботди, албатта. Лекин ҳар кимнинг ўз ҳақиқати бор, томошабин доим ҳақ! Лекин фильмдан фильмга “кўчиб” юрадиган ҳамкасбларим томошабинга паст назар билан қарайди, уларнинг фожиаси шунда. Аслида эса томошабинларимиз зукко, зеҳнли, фильмларни танлаб томоша қилади. Актёрлар аччиқ ҳақиқатларимни қабул қилмасликлари турган гап. Чунки режиссёрлардан мақтов эшитиб ўрганишган-да. Биласизми, устозим Шукур Бурхоновнинг шапалоқлари, танбеҳлари билан бугун озми-кўпми мухлисларга эга бўлиб, Эркин Комилов бўлиб юрибман. Айтилган гаплардан тўғри хулоса чиқариш ҳам муҳим омиллардан. Куни кеча Сатира театрида ишлайдиган бир актёрга “Нуқтадан кейинги гап ўзига урғу оладими?” деган биргина саволимдан кейин мен билан гаплашмай қўйди. Бундай муносабатдан сўнг ёшларга билмаганини ўргатишга ҳам иккиланасан киши.
“Вилоят театрларида Убайдулла Омондан бошқа актёр йўқми?”
— Негадир режиссёрларимиз битта актёр-актрисага ёпишиб олиб, ҳамма фильмида ўшани ўйнатаверади. Дангасалиги сабаб, ролга мос актёрларни изламайди. Бухородан фақат Убайдулла Омонни чақираверишади. Истеъдодли актёр, қаршилигим йўқ. Лекин бошқа вилоятларда ҳам Убайдулладек ўз ишининг усталари бор-ку! Нега уларни излаб топиб, янги актёрларни кашф қилишмайди? Янги чеҳраларни экранга олиб чиқиш учун режиссёрлар театрга бориб, спектаклларни ҳам кўриши шарт. Бироқ кинорежиссёрларнинг бирортасини шахсан мен театрда кўрган ва “фалон спектаклдаги актёрни фильмимга чақирдим”, деганини эшитган эмасман. Бир ҳафтада фильм суратга олишяпти, қойил қоламан. Камига бу “хонтахта” фильмлар режиссёрларининг барини оёғи ердан узилган, осмонда учиб юришади. Ҳатто бизларни актёр ўрнида кўрмай, салом бериш ҳам уларга малол келади.
“Улфатлар”да актёрлар увол бўлган”
— Ишонсангиз, хусусий фильмларни кўриш учун кинотеатрга бормай қўйганимга анча йиллар бўлди. Ва уларда суратга тушишни хушламайман. Боиси ўттиз-қирқ йилдан кейин “хонтахта”лар унут бўлиб кетади. Давлат кинокартиналари эса йиллар ўтгандан кейин ҳам олтин мерос бўлиб қолаверади. Тилим куйган қатиқни ҳам пуфлаб ичади-да. “Улфатлар” фильмини биринчи фасли сценарийсини Шуҳрат Қаххор ёзганди, шу боис унда томошабинга айтиладиган гап бор эди. Иккинчи фаслида эса Мурод Ражабовнинг сценарийси асосида суратга олинди, деярли ҳеч кимга мақул келмади. Чунки фильмнинг “юк”и йўқ, актёрлар увол бўлган. Хоразмдалигимда “Учинчи фаслини суратга оламиз”, деб қўнғироқ қилишди, “аввал сценарийни ўқийман!” деб шарт қўйгандим. Мурод суратга олиш учун Таиландга учиб кетган, “сценарийни ўша ерда ўқийсиз”, деган гапга ишониб ортидан бордим. Мурод бошини кўрсатиб, “сценарий мана бу ерда”, деди. Таиланддаман, ортга йўл йўқ. Қўлимга сумак бериб, “Бозорда сотасиз, кейин шунда сигарета чекасиз”, деди, бош тортдим. Сўнг бу вазифани ўзи ижро этди. Фильм тайёр бўлгач, бадиий кенгаш билан фикрим бир ердан чиқди, қабул қилишмади...
Куни кеча режиссёр Акмал Ибрагимов бир сериалга чақирди, таклифини рад этдим. Ҳайрон бўлиб, “20 қисмнинг ҳаммасида кўринасиз-ку!” дейди. Ҳамма гап шунда-да, ҳар битта қисмда чиқаман, лекин ролнинг “юк”и йўқ. Сўнг “Аёл шаъни” сериалига чақирди, бажонидил рози бўлдим, боиси қаҳрамонимнинг томошабинга айтадиган гапи бор. Бундай ролларни қўлдан бой бермайман!
“Тўйни биринчи, кинони иккинчи, театрни эса учинчи даражага қў”
— Театр актёри сифатида театрдаги ютуқ-камчиликларга ҳам тўхталишим жоиз. Рости, кўпчилик ёш актёр-актрисалардан ҳафаман. Чунки уларнинг ишга бўлган муносабати ҳаминқадар. Масалан, Ўзбек Миллий академик драма театрида ишлайдиган аксарият ҳамкасбларим учун театр хобби бўлиб қолган. Келажакни ўйламай, пул учун тўйларга чиқиб, бугунги кун билан яшашяпти. Халқ хизматларига чиқмасин, демайман. Мен ҳам ўз вақтида мухлисларимизнинг яхши кунларида бирга бўлганман. Лекин мўмай даромадни деб, театрдаги ролимни ташлаб, тўйни танлаган эмасман. Ёш ва ўрта авлод актёрлар репетицияга уялмай устоз санъаткорлардан кейин кириб келишади. Бизни давримизда Зайнаб Садриева, Шукур Бурхонов каби катта-катта актёрлардан кейин театрга кеч қолиб боришга номус қилардик. Ҳозир ёшлар меъёр чегарасини унутиб қўйишган. Камига роль мос келса-келмаса тинимсиз кинода кўринишдан таб тортишмайди. Тўйни биринчи, кинони иккинчи, театрни эса учинчи даражага қўядиган ҳамкасбларим етарлича. Номма ном санашни истамайман, мақолани ўқиётган ҳамкасбларим ўзини таниб олади.
“Театрда катта-катта асарларга қўл уришга арзийдиган режиссёрнинг ўзи йўқ”
— Театрга ишга келганимга 49 йил бўлди. Энди роль танлашга ҳаққим бор, чунки умрим ўтяпти. Бу ҳақда сўз бошлашимнинг боиси кейинги вақтларда майда-чуйда спектакллар билан ўралашиб қоляпмиз. Ўз ишининг устаси бўлган режиссёрларни ишга чақиришса қанийди. Масалан, “Уфқ”, “Амир Темур” спектаклларини саҳналаштирган Олимжон Салимов истеъдодли режиссёр. Шу режиссёрни театрга ишга олиш таклифини берганман, балки бу ҳақда ўйлаб кўришар. Чунки театрда катта-катта асарларга қўл уришга арзийдиган режиссёрнинг ўзи йўқ-да. Насиб бўлса, Олимжон Салимов “Мирза Улуғбек” спектаклини саҳналаштиряпти, Худо хоҳласа Улуғбек ролини ўйнаш истагидаман.
Асқар ?? Ўзбекистон санъат ва маданият институтининг режиссура факултетини тамомлаб, бизни театрга ишга келди. Ўлмас Умарбековнинг асари асосида “Кузнинг мактублари” спектаклини саҳналаштирди. Фикрлари теран, шу режиссёрни Усмон Азимнинг асари асосида саҳналаштирилган спектакли билан куни кеча Беларусда ўтган фестивалда қатнашиб келдик. Лекин ўзбек театри тўғри йўлда. Бу фикрга ўша фестивалда иштирок этиб амин бўлдим. Беларусь болалар театрида биргина ичкийимда спектакл ўйнаганларни кўриб, уларга нисбатан нафрат уйғонди. Ва барчани бирдек эзгуликка чорловчи, маънавий озуқа берувчи спектакллар ўзбек театрларида экан, деган фикрга яна бир бор амин бўлдим. Актёрлар инсон руҳиятининг муҳандиси, руҳиятга озгина туғён солиб, тарбиялаймиз. Фикр руҳиятга ҳоким бўлиши керак, аксинча эмас. Йўқса, нафс балоси ишга тушади. Ижобий, салбий ролларимиз орқали эса томошабин руҳиятини эзгулик сари йўналтиряпмиз.
Анча йиллар аввал театрга томошабинни қайтариш мақсадида комедиялар қўйилди. Лекин улар майнавозчиликка айланиб кетди. Енгил-елпи асарлар билан халқнинг ортидан эргашиб, актёрлик маҳорати, иккинчи план – гапнинг тагидаги маънони чиқариб бериш каби муҳим омиллар унитилди. Натижада “театрга томошабин келмаяпти”, деб уларни айбдорга чиқаряпмиз, ваҳоланки айб ўзимизда. Аслида томошабинни ўзимиз тизгинлай оломаяпмиз. Устозим Шукур Бурхонов “Саҳнада шундай маҳорат билан роль ижро этгинки, ҳар дақиқада йўталиб турадиган томошабин маҳоратингдан йўтали ёдидан чиқиб қолсин”, деганди. Театрдаги баъзи актёрларга шундай маҳорат етмаяпти. Чунки спектакл ўйнаш мобайнида хаёли тўй, чарларида. Ҳатто гримсиз, халқ хизматларига кетадиган либосида саҳнага чиқаверади.
Умр ўтяпти... Дарёнинг сувидек қирғоқларни бузиб оқиш шарт эмас. “Кўлмак” бўлинг, мол-хол чанқоғини босиб баҳра олсин, қишда музингиздан болалар чина учиб ҳурсанд бўлсин. Айтмоқчи бўлганим, “кўлмак” бўлсак ҳам кимгадир фойдамиз тегсин.
Энг муносиблар...
— Хурматингизга лойиқ хусусий киностудияда фаолият юритадиган режиссёр?
— Иброҳим Расулов. Қолган бирорта режиссёр эътиборимга лойиқ эмас, уларни танимайман ҳам, улар ҳам мени танимаса керак.
— Рустам Саъдиев-чи? “Ўгай она” фильмида ишлагансиз-ку!
— Ҳамма гапни айтишга мажбур қиляпсиз-да. Шу фильм учун арзимас гонорар ёзиб берган. Ўшанда қўнғироқ қилиб, “Меҳнатим синган, берган гонораринг кам-ку?” деганимни биламан, ўдағайлаб “сизни қайтиб фильмларимга таклиф қилмайман!” деган. “Унда очимдан ўлар эканман-да”, дегандим. Мана режиссёрнинг актёрга муносабати.
— Телевизор кўраётганингизда асабингизга тегадиган ҳолат?
— “Тошкент” телерадиоканалининг “Тошкент вақти” кўрсатувидаги баъзи бошловчи йигит-қизларнинг “дикция”си йўқлиги асабимни бузади. Ўша бошловчи йигитни кўрсам, ўзига айтадиган гапим бор...
Садоқат АЛЛАБЕРГАНОВА тайёрлади
