Маълумки, 2024 йил 1 январдан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида қалинлиги 100 микрондан кам бўлган полимер пакетларни ишлаб чиқариш ва сотиш тақиқланади. Бу пластик рулонли пакетлар ва биологик парчаланадиган хўжалик сумкаларига тааллуқли эмас. Ушбу талабларни бузиш маъмурий жавобгарликка сабаб бўлади. Хўш, Ўзбекистонда биологик чирувчи пакетлар ишлаб чиқариладими, бу борада қандай ишлар амалга оширилмоқда, бундай маҳсулотларнинг ишлаб чиқарилиши бизга нима беради? Darakchi.uz мухбири Табиат ресурслари вазирлиги қошидаги илмий лабораторияда бўлиб, юқоридаги саволларга жавоб олди.
Эндиликжа чиқиндиларнинг атроф-муҳитга етказадиган зарари миқдори аниқланиб, тартибга солинади. Юқоридаги чора-тадбирлар, ўз навбатида, полиетилен пакетлар билан атроф-муҳит ифлосланишини камайтиришга хизмат қилмоқда.
Айни пайтда Ўзбекистонда полиетилен пакетларни қайта ишлаш бўйича 101 та корхона фаолият кўрсатмоқда. Маиший ва полигон чиқиндиларининг асосий қисмини пластик пакетлар ташкил қилади.
Шуни таъкидлаш керакки, пластик пакетлар биологик парчаланмайди. Улар ўртача 25 дақиқа давомида ишлатилади ва кейин ташланади. Пластик пакетлар фақат 100-500 йилдан кейин парчаланади.
Пластик пакетлар инсоният томонидан ишлаб чиқарилган чиқиндиларнинг 7-10 фоизини ташкил қилади. Енгил пакетлар шамол таъсирида узоқ масофаларгача учиб боради, дарёлар, ўрмонлар ва тоғларни, шу жумладан, аҳоли пунктларини ифлослантиради. Уларда диоксинлар, кансерогенлар каби кўп миқдорда зарарли моддалар мавжуд. Қўрғошин пластик пакетлар ишлаб чиқаришда ишлатилади ва жуда заҳарли ҳисобланади. Унинг инсон танасида тўпланиши кўплаб касалликларнинг ривожланишига сабаб бўлади. Бундан ташқари, полиетилен пакетларни ёқиш пайтида жуда кўп зарарли моддалар ажралиб чиқади.
Юқоридаги оқибатларга йўл қўймаслик ва атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олиш мақсадида полимер технологияси бўйича муҳандис Абдуфорух Ҳидоятов хориж тажрибасини ва Ўзбекистонда қўлланиладиган биологик парчаланадиган пластмасса ишлаб чиқариш усулини ўрганди.
“Биологик парчаланадиган пластмасса крахмал, полилактик кислота, полигидроксиалканоатлар, селлюлоза ва лигниндан тайёрланади. Материалнинг барча компонентлари биологик парчаланади ва табиий равишда сув ва микробиал ферментларга гидролизланади. Реакциядан сўнг молекуляр оғирлиги пасаяди ва ниҳоят микроорганизмлар учун озуқа сифатида ишлатилади”, - деди А.Ҳидоятов.
Биологик парчаланадиган полимерларнинг (тупроқдаги биологик фаол бактериялар) характерли хусусияти шундаки, улар бошқа пластмассалардан фарқли равишда осон парчаланади, натижада табиий муҳитда микроорганизмлар томонидан сув ва карбонат ангидридга ажралади.
Сунъий полимер материаллари биологик парчаланмайди, чунки улар атроф-муҳитда ўнлаб йиллар давомида қолади. Пластмасса, каучук ва елим каби кенг тарқалган полимерларнинг мавжудлиги биологик парчаланадиган полимерларга ўтишни секинлаштирадиган асосий сабаблардан биридир.
Биологик парчаланадиган полимер материалларни яратиш ва улардан фойдаланиш иқтисодий ва экологик манфаатларга қаратилган:
– ҳар йили ҳажми ортиб бораётган пластик чиқиндилар қайта ишланади;
– қайта тикланадиган хомашёдан полимерларнинг арзонлиги;
– экологик вазиятни ёмонлаштирадиган синтетик полимерларга бўлган эҳтиёжни камайтиради;
– ўтган авлод полимер материалларини биологик парчаланадиган полимерлар (БПМ) билан алмаштиришда иссиқхона буғланишини 15-60% га камайтиради.
