Кўпчилик қоннинг резус фактори нима эканини билади (яъни мусбат ва манфий қон гуруҳи), гарчи кундалик турмушимизда бу нарсанинг бор-йўқлиги бизга сезилмаса-да. Аммо ҳомиладорлик пайтида «резус зиддият» деган бир масала кўндаланг чиқади. Чунки ота-она ва боланинг қон резус факторлари мос келмаслиги оқибатида кўплаб муаммолар юзага келиши мумкин. Бугун ана шу масалани муҳокама қиламиз.
Сабаблар
Резус-фактор – бу антиген (оқсил) бўлиб, у қизил қон таначалари – эритроцитларнинг устида жойлашган бўлади. У бор бўлиши (мусбат) ва йўқ бўлиши (манфий) мумкин. Тиббий статистикага биноан, 85 фоиз инсонларда қон резус-фактори мусбат, яъни қизил қон таначалари устида ўша биз айтган антиген (оқсил) мавжуд (мусбат резус факторли қон), 15 фоиз инсонларда эса у мавжуд эмас (манфий резус факторли қон).
Хавф нимада?
Ҳомиладорлик пайтида она манфий, ҳомила эса мусбат резус факторга эга бўлса, онанинг манфий резус факторли қони таркибига боланинг мусбат резус факторли эритроцитлари тушади. Шунда онанинг қони боланинг қонини бегона нарсадек қабул қилиб, унга қарши курашиш учун антитаначалар ишлаб чиқара бошлайди. Бу антитаначалар боланинг эритроцитларини йўқотиб юборишга киришиб кетади. Бу жараён давомида ҳомила қони таркибида кўп миқдорда билирубин моддаси пайдо бўлади, у эса бўлажак фарзанднинг миясини емиради. Шунингдек, ҳомила эритроцитлари тўхтовсиз емирилиши натижасида унинг жигари ва талоғи янги эритроцитлар ишлаб чиқаришга зўр беради, бундан у аъзоларнинг ўзи зўриқиб, ҳажман катталашиб қолади. Охир оқибатда улар эритроцит танқислигини қондиролмайди. Ҳомилада кислород чанқоқлиги юзага келади, бу эса ўз навбатида бошқа қатор муаммоларни келтириб чиқаради. Вазият жуда оғир бўлса, иш ҳомиланинг ўлими билан якунланиши мумкин.
Кимларда бўлиши мумкин?
Резус-фактор наслдан наслга ўтгани боис фақат бўлажак она қони манфий (Rh-), ота эса мусбат (Rh+) резус факторли бўлганида резус зиддият муаммоси юзага келиши мумкин. Бунда 75 фоиз ҳолларда она ва ҳомила ўртасида резус-зиддият юзага келади.
Хўш, унда манфий резус факторли аёл мусбат резус факторли эркак билан оила қурмаслиги керакми? Асло ундай эмас.
Бундай жуфтликда биринчи ҳомиладорлик одатда муаммосиз кечади. Агар аёл аввал мусбат резусли қон билан тўқнаш келмаган бўлса (яъни аввал мусбат резусли ҳомиласи бўлмаган, унга мусбат резусли қон қуйилмаган ва ҳ.к.), демак, унинг қонида мусбат резусли қонга нисбатан антитаначалар ҳам йўқ («биринчи учрашув»-да бу). Шу сабабли биринчи мартада антитаначалар кам миқдорда ишлаб чиқарилади ва у ҳомилага зарар етказмайди. Аммо аёл организмидаги «хотира хужайралари» мусбат резус-факторли эритроцитларни яхши эслаб қолади ва кейинги ҳомиладорликда энди уларга қарши кўплаб антитаначалар ишлаб чиқара бошлайди.
Єон резуси мос келмаган ҳомиладорликнинг қандай якунлангани ҳам аҳамиятга эга. Агар ҳомила тушган бўлса, демак, она қонида антитаначалар ишлаб чиқарилиши фақат 3-4 фоиз ҳолларда рўй беради. Тиббий абортдан кейин эса бу кўрсаткич 5-6 фоизни, бачадондан ташқаридаги ҳомиладорликда тахминан 1 фоизни, рисоладагидек кечган ва туғруқ билан якунланган ҳомиладорликда эса 10-15 фоизни ташкил этади. Хуллас, ҳаммаси она қонига ҳомиланинг қанча миқдордаги эритроцити ўтишига боғлиқ.
Чоралар
Аёллар маслаҳатхоналарида, албатта, бўлажак онанинг қон резус-фактори текширилади. Агар у манфий чиқса, отанинг резус факторини аниқлашга тўғри келади. Резус-зиддият хавфи туғилганда (яъни онаники манфий, отаники мусбат резус фактор бўлса), аёлнинг қони таркибида мусбат резус факторли эритроцитларга нисбатан антитаначалар бор-йўқлиги, агар бўлса, қанча миқдордалиги текширилади. Бу текширув бир неча бор ўтказилади (ҳомиладорликнинг 32-ҳафтасигача ойда бир, 32–35 ҳафталарда ойда икки марта, 36-ҳафтадан бошлаб ҳар ҳафта), яъни она қонидаги антитаначалар миқдори мунтазам назоратда ушлаб турилади.
Она қони таркибидаги антитаначалар миқдорига қараб, шифокор резус-зиддият эҳтимолини баҳолайди ва керак бўлганда зарур чоралар кўради. Бундан ташқари чақалоқ туғилиши билан унинг қони резус-факторга текширилади. Агар у мусбат бўлса, онага туғруқдан 72 соат ўтмай туриб антирезус зардоби (антирезус иммуноглобулини) юборилиши керак. Бу кейинги ҳомиладорликда резус-зиддиятнинг олдини олади. Худди шундай, бачадондан ташқари ҳомиладорлик, бола тушиши, тиббий аборт, аёлга мусбат резус факторли қон қуйилиши, тромбоцит масса қуйилиши, плацента кўчиши, ҳомиладор аёлнинг жароҳатланиши каби амалиётлардан кейин ҳам 72 соат ичида шу усул қўлланади.
Даволаш
Агар ҳомиладор аёлда бола эритроцитларига нисбатан антитаначалар топилса ва улар сони ортиб бораётгани аниқланса, бу она ва бола қони резус-зиддияти юзага келганини билдиради. Бундай вазиятда махсус перинатал марказга ётиб, даво чораларини қўллаш керак. У ерда она ва ҳомила мунтазам тиббий назоратда бўлишади.
Кўп бериладиган саволлар
Синглим ва турмуш ўртоғининг қони 1-гуруҳ мусбат, аммо қизларининг қони 1-гуруҳ манфий. Шундай бўлиши мумкинми? Бу нимага боғлиқ?
Ақида, Тошкент шаҳри
Инсоннинг қон гуруҳи ва резус мансублиги ирсиятга боғлиқ. Ҳар бир белги бир жуфт ген билан кодланади. Бу генларнинг бири доминант (устун), иккинчиси рецессив (суст) бўлиши мумкин. Синглингиз ва унинг эрида қон резуси мусбат бўлгани билан уларда манфий қон резуси гени мавжуд ва бу ген эр-хотин иккисида рецессив ҳолатда бўлган. Фарзандларида эса у доминантга айланган. Шунинг учун мусбат резусли эр-хотиндан манфий резус факторли бола туғилган.
Аёлимнинг қони 1-гуруҳ манфий, меники эса 3-гуруҳ мусбат. Агар биринчи ҳомила тушган бўлса, иккинчи ҳомиладорликда резус-зиддият юзага келиши мумкинми?
Акром, Бўка тумани
Сиз ва аёлингизнинг қонлари орасида резус мослик бўлмагани учун иккинчи ҳомиладорликда, агар ҳомила сизнинг қонингизни мерос қилиб олса, иммун зиддият юзага келиши мумкин. Ҳомила тушган пайтда антирезус-иммунаглобулин юборилган бўлса, кейинги ҳомиладорликда резус-зиддият хавфи камаяди. Иккинчи ҳомиладорлик даврида онанинг қонидаги антитаначалар миқдори мунтазам назоратда ушлаб турилиши ва улар ортган тақдирда зарур тиббий чоралар кўрилиши керак.
Менинг қоним 2-гуруҳ мусбат, эримники 1-гуруҳ манфий. Бу ҳол ҳомиладорликда бирон муаммо туғдириши мумкинми?
Саида, Самарқанд вилояти
Сизга ҳеч қандай резус-зиддият хавф солмайди. Резус-зиддият фақат она қони манфий, ҳомиланики мусбат резус-факторли бўлганида, жуда кам ҳолларда онанинг қони биринчи, ҳомиланики иккинчи гуруҳ бўлганда юзага келади. Сизда эса умуман акси. Шу сабабли ҳомилангиз қони қандай резус факторли ва қайси гуруҳга мансуб бўлишидан қатъи назар, сизда резус-зиддият рўй бермайди.
Шифокор-гинеколог Моҳира Содиқова тавсиялари асосида Шаҳноза ТЎРАХЎЖАЕВА тайёрлади.
Манба: «Sug'diyona» газетаси
