Одатда витаминлар ҳақида
гап кетса, дарров ўша машҳур А, В, С, D, E эсимизга тушади. Лекин улардан бошқа
витаминлар ҳам бор, масалан, К, N ёки U.Хўш, улар қайси маҳсулотларда бўлади?
Уларнинг одам организмига фойдаси қандай?
Витаминларнинг 2 гуруҳи
Умуман олганда, витаминлар иккига ажратилади – сувда ва ёғда эрийдиган. Сувда эрийдиганларга витамин С, В гуруҳидагилар (тиамин, рибофлавин, пантотен кислота, В6, В12, ниацин, фолат ва биотин) киради. Ёғда эрийдиганлари эса витамин А, С, D ва К.
Витаминлардан ташқари холин, инозит, витамин F, карнитин, витамин P каби витаминга ўхшаш бирикмалар ҳам бор. Улар витаминлардаги каби хусусиятга эга, муайян касалликларда таъсир кўрсатади, бироқ организмда бирор ҳаётий муҳим вазифани бажармайди. Витаминларга хос барча белгиларга эга бўлмагани учун тўлақонли витамин бўла олмаса-да, аммо уларни витамин деб аташга ўрганиб қолганмиз.
Яна бир гап: тўлақонли витамин эмас экан, демак, уларга ҳожат йўқ, деб ўйласангиз, адашасиз.
Келинг, ҳозир жуда кам эсланадиган витаминлар: К, N ва U ҳақида гаплашсак. Улар нимага керак ўзи?
ВИТАМИН К
1929 йилда кашф этилган бу витамин асосан қоннинг рисоладагидек ивиши учун керак. Бундан ташқари, бир қанча токсинлар ва заҳарларга қарши антидотлик вазифасини ҳам бажаради.
Демак, танамизда витамин К етишмаса, қоннинг ивиши бузилади, масалан, арзимаган жароҳатлардан ҳам қон узоқ вақт кетади.
Мутахассисларнинг айтишича, одам вазнининг ҳар бир килосига 1 мкг. витамин К керак. Турли жароҳатлар ёки операция туфайли одам кўп қон йўқотса, мазкур витаминнинг қўшимча дозаси буюрилади.
Айтиш керакки, витамин К танқислиги кам учрайди.
Яшил тусдаги барча сабзавотлар ҳамда кўкатларда, шунингдек, наъматак ва яшил нўхатда витамин К бор.
ВИТАМИН N
Витамин N ўтган асрнинг 50-йилларида америкалик микробиологлар томонидан бузоқ жигаридан ажратиб олинган.
Бу витамин энг кучли табиий антиоксидантлардан бири ҳисобланади, яъни у ҳужайраларимизни емирадиган эркин радикалларга қарши курашади. Қолаверса, витамин N бошқа антиоксидантларнинг кучини оширади, шунинг учун ҳам уни “саломатлик ҳимоячиси”, деб атасак бўлаверади.
Бундан ташқари, у кўпгина биокимёвий жараёнлар, масалан, гликоз – қанднинг қувватга айланишида иштирок этади. Оқсил, ёғлар ва углеводлар алмашинувида қатнашади, жигар фаолиятини яхшилайди, мия тўқималарнинг кислород билан таъминланишини кучайтиради, холестериннинг умумий миқдорини камайтиради. Сафро ҳайдаш хусусиятига эга.
Витамин N етишмаслиги туфайли турли неврологик касалликлар келиб чиқиши мумкин. Нерв яллиғланиши, тик, бош айланиши, тез-тез шамоллаш келиб чиқиш эҳтимоли бор.
Ушбу витаминга бўлган бир кунлик эҳтиёжимиз 0, 5 мг.ни ташкил этади. Лекин бир қанча касалликларда қўшимча тарзда буюрилади, жумладан: сурункали чарчоқ синдроми, юрак-қон томир касалликлари, вирусли инфекциялар (ЎРВИ, грипп, герпес), атеросклероз, Альцгеймер касаллиги, полиневропатия, гепатит, циррозда.
Бу витамин сут маҳсулотлари, мол ва парранда гўшти, жигар, карам, кўкатларда бор.
ВИТАМИН U
Витамин U 1949 йилда америкалик биологлар томонидан кашф қилинган. У организмда ҳазм безлари секрециясини яхшилайди, ошқозон ва ўн икки бармоқ ичак ярасига қарши курашади, токсинларни зарарсизлантиради. Шунингдек, аллергияларга қарши курашиш хусусияти ҳам бор.
Мазкур витамин етишмаса, тери қуруқ бўлиб қолади, ҳазм иши бузилади, узоқ давом этган танқислиги гастрит, ошқозон ва ўн икки бармоқ ичак ярасига олиб келиши мумкин.
Бизга ҳар куни 200 мг. витамин U керак бўлади. Ҳар қандай ўсимлик ёғлари (айниқса, зайтун ёғи), қизилча, петрушка, картошка, помидор, шолғом, сельдерей, тухум, янги сут, сариёғда ушбу витамин бўлади.
Бир сўз билан айтганда инсон организми учун ҳар бир витамин сувдек зарур, шундай экан, таомномангиздан турли витаминларга бой маҳсулот ўрин олса, касалликлар сиздан нари кетади!
