Юзлари сутга чайилгандек тиниқ, юлдуздек чақноқ кўзлари уят ва хижолатдан маъюс тортган икки қиз... Ўзлари тушуниб-тушунмай қўл урган қилмиши қанчалик катта хато эканини англаганида пушаймонлик ўти уларнинг ич-этини куйдира бошлади. Агар хотин-қизлар қўмитаси кафиллиги билан имконият берилмаганида айни балоғат ёшида бу қизларнинг тақдири чалкаш сўқмоқларга туташар, ҳаёти остин-устун бўлиб кетарди.
Тошкент вилоятининг Бекобод туманидаги “Янгибозор” ва Бобур Мирзо маҳаллаларида истиқомат қилаётган Фотима Ибрагимова (18 ёшда) ҳамда Хумора Юсупова (21 ёшда) тушунмовчилик сабаб юзага келган келишмовчилик оқибатида “Гўзаллик салони”дан ясама киприк, ясама тирноқ ва яна бир қатор пардоз ашёларини олиб, яшириб қўйишди. Воқеа бундай бўлганди: тоғасига қарашли “Гўзаллик салони”да ишлаётган Хумора атрофидагилар уни ишдан кетказишга ҳаракат қилаётганини сезиб қолади. Иссиқ жойини совутгиси келмаган қиз, пардоз ашёларини яшириб қўйсам, бу ишни мендан эмас, менга қарши бўлаётганлардан кўришади, деб ўйлайди. Бу ишга Фотимани ҳам тортади. Улар бу қилмишни ўғрилик деб баҳоланишини, иш судгача боришини ўйлаб ҳам кўрмаган эди.
Давлатимиз раҳбарининг “Хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш ва оила институтини мустаҳкамлаш соҳасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонида хотин-қизлар қўмиталари ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ва бошқа ташкилотлар билан биргаликда хотин-қизлар ўртасида ҳуқуқбузарликлар ва жиноятчилик профилактикасини самарали ташкил этиш, шу жумладан, уларнинг ҳуқуқий маданиятини ошириш ва маънавий-ахлоқий қадриятларни мустаҳкамлашга шахсан жавобгар экани белгилаб қўйилгани Хумора ва Фотима сингари адашган қизлар ҳаётини тўғри йўлга солишда ўз аксини топмоқда.
– Қизларимизнинг иккаласи ҳам жиноят кўчасига кирадиганлардан эмас, уларни ўзингиз кўриб турибсиз, – дейди Хумора Юсупованинг ён қўшниси Шоира Ботирова куюнчаклик билан. – Бу иш қизиққонликда қилинган хато. Ўша кунлари Хуморанинг юриш-туришида безовталикни сезиб қолдим. Нима бўлганини сўрасам, айтгиси келмади. Онаси раҳматли яхши аёл эди. Умри қисқа экан, қизлари айни бўйга етган пайтда, саратон хасталиги билан оламдан ўтди. Сўнгги нафасигача ёнида бўлганман. “Ҳар қанча меҳрибон бўлса ҳам дадаси эркак киши, кўчанинг одами. Қизларимга ўзингиз кўз-қулоқ бўлинг. Уларни сизга, сизни Худога топширяпман, эсон-омон эгаларига узатинг”, деб йиғлаб-йиғлаб тайинлаганди. Дадаси Ғанижон ака Хуморани ўқитди, сартарошликни ўрганиши учун шароит яратиб берди. Ўзим эса болаларимни уйлаб-жойлаб, уйдаги ишларимни келинга топширганман. Қўшним оламдан ўтгандан бери бир оёғим шу ҳовлида. Хуморанинг сингиллари Фотима ва Зуҳранинг ҳаётига ҳам жавобгарман. Ахир онасига ваъда берганман. Аммо онанинг ўрни барибир билинар экан. Хумора менга ҳар доим ҳам ичидаги гапни айтавермасди. Маъюслиги сабабини билиш учун кўнглига қўл солсам, “яшагим келмаяпти”, деди. Юрагим зирқираб кетди. Нима бўлганини айт, деб қаттиқ қистовга олдим. Билсам, дугонаси Фотима билан ўзи ишлаётган “Гўзаллик салони”да шу номаъқулчиликка қўл урган, қилган ишидан пушаймон бўлиб, ўзини қўйгани жой тополмаётган экан. Бу орада суриштирув ишлари бошланди. Қизлар шу даражада тушкунликка тушишдики, ҳатто ҳаётдан кўнгиллари совуб кетди. Ишқилиб, ўзини бир нима қилиб қўймасин-да деб, туни билан мижжа қоқмасдим. Президентимизнинг Конституциямиз қабул қилинганининг 25 йиллиги муносабати билан бўлиб ўтган маросимда: “...одамни суд қилишдан мақсад нима? Уни тарбиялаш, тўғри йўлга солиш эмасми? Жиноятчиликнинг олдини олиш эмасми?”, деган гапларини телевизорда эшитгандим. Тўғриси, шу гапга умид боғлаб, қизларни ёнимга олдим-да, Бекобод тумани ҳокими ўринбосари, туман хотин-қизлар қўмитаси раиси Ёқутхон Мўминованинг қабулига отландим. У қаёққадир шошиб турган экан. Шундай бўлса-да, йўл устида, ҳокимлик идораси ҳовлисида арзимизни эшитди. Қизлар адашиб, ўғриликка қўл урганини айтяпман-у, қилғиликни қилганидан кейин жазосини ҳам олади-да, деб жеркиб ташламасайди, деган ҳадик бор ичимда.
Чунки шу пайтгача давлат идораларида ишлаётган раҳбарлар ҳақида шунақа фикрда юрардик-да. Ёқутхон опа қизлар билан гаплашди. Воқеа тафсилотини сўраб-суриштирди. Хуморанинг онаси оламдан ўтгани, Фотиманинг онаси ҳам беморлиги сабаб оналик вазифасини тўлақонли бажара олмаслигини эшитиб, бундай вазиятларда хотин-қизлар қўмитаси кафиллиги билан жазони енгиллатиш имконияти борлигини тушунтирди. Кўнглимиз хотиржам бўлди. Кўп ўтмай, маҳалламиз ҳудудидаги мактабда шу иш бўйича очиқ суд ўтказилиши белгиланганини эшитдик. Хумора билан Фотиманинг тағин дарди дунёси қоронғи бўлди. “Бизни мактабда суд қилишса, сингилларим бу иснодни қандай кўтаради”, деб йиғлайди тушкунликка тушиб қолган Хумора. Бу ёқда совчилар сўраб туришибди...
Бобур Мирзо ва “Янгибозор” маҳаллалари маслаҳатчилари Саида Мирзаева ва Манзура Сагатова билан маслаҳатлашиб яна Ёқутхон опа Мўминовага мурожаат қилдик. У жонимизга оро кирди. Қизларнинг келгуси тақдири, ука-сингиллари шаънини ўйлаб, суд мажлисини тор доирада маҳалла идорасида ўтказишга судьяни кўндирди. Манзура Сагатова, Саида Мирзаева, Табассумхон Аҳмедова ҳамда ўзим уларнинг тарбиясига масъулиятни зиммамизга олдик.
Хуморага юзланаман. Тиниқ, оқ-сариқ юзида хижолатлик, пушаймонлик аксланади.
– Қилган ишимиздан афсусдамиз, – дейди нигоҳлари билан ер чизиб. – Ёқутхон опа онам йўқ, онам мени ҳимоя қила олмайди деб ўкинманглар, биз сизларга оналик қиламиз, дедилар...
Қизнинг кўзларидан дувиллаб ёш қуйилди. Бошқа гапиролмади.
Фотимани саволга тутаман:
– Қаерда ўқийсан, қизим?
– Ҳеч қаерда ўқимайман. Мактабда 4-синфгача ўқидим. Кейин ўқишни давом эттиришга имкониятим бўлмади. Ишлашимга тўғри келди. Онамнинг аҳволи оғир. Опам турмушга чиққан, ўзидан ортмайди. Укам ҳали ёш. Онам билан укамни кам-кўстига, рўзғорга ўзим қарашим керак.
– Ўқишни истамайсанми?
– Истайман. Аммо мен ишламасам онам билан укамнинг аҳволи нима кечади?..
– Отанг қаерда?
Бу саволим Фотимага бироз малол келди. Қулт этиб ютинди. Индамай қолди.
– Отаси оиласини ташлаб кетган, – дея суҳбатимизга қўшилди “Янгибозор” маҳалласи маслаҳатчиси Манзура Сагатова. – Биз Фотима билан жуда кўп суҳбатлашамиз. Тез-тез уйларига бораман. Оиласи ижтимоий ҳимояга муҳтож. Рўзғорнинг бутун юкини жуда кичкиналигидан шу қиз ўз зиммасига олган. Яқинда отасидан хабар келди. Инсульт бўлиб, касалхонага тушиб қолибди. Нима бўлса ҳам отаси экан-да, унинг дори-дармонига ҳам қарашяпти. Кийим-кечагини ювиб-тараб, оғзига ёқадиган тансиқ ош-овқатни олиб боришга ҳаракат қиляпти. Ҳар нима бўлса ҳам қиз бола отасига меҳрибон бўларкан...
Ҳали мурғаклигида 10 ёшидаёқ рўзғор юкини елкасига олган, бу йўлда меҳнатдан асло бўйин товламаган, баъзи эрка қизлар каби кўнгли тусаган таомини еб, истаган кийимини киймаган Фотимани зимдан кузатаман. Лаблари титраб кетяпти. Йиғлаб юборармикан, деб ўйлайман. Йўқ. У ўзини тезгина қўлга олди. Кўзида айланаётган ёшни дадил сидириб ташлади.
– Ҳозир қаерда ишлаяпсан?
– Шу ерда, маҳалламизда. Хумора опамнинг дадаси Ғанижон аканинг новвойхонаси бор. Унга қарашяпмиз. Ҳали нон ёпишга ўтмадим-у, лекин зувала қилиб, нон ясашни уддалаяпман.
“Бу қизларнинг келажаги нима бўлади? Бу ёғига қандай иш билан шуғулланишади”, деган саволимга Бобур Мирзо маҳалласи маслаҳатчиси Саида Мирзаева шундай деди:
– Хуморанинг қўлида ҳунари бор. Имтиёзли кредит олиб, гўзаллик салони очиш бўйича бизнес-режа тайёрлаяпти. Иш бошласа, Фотимани ҳам ёнига олишни ният қилган. Унга сартарошликни ўргатмоқчи, иккаласи шу соҳада биргалашиб ишлашади.
Ушбу мақоламиз билан қизларнинг қилмишини муҳокама қилиш фикридан йироқмиз. Зеро, иккиси ҳам пушаймонлик ёғида қовирилаётгани, ҳаётда руҳан қийналгани, бири онасидан эрта жудо бўлиб, ўзига маънавий далда берадиган суянчиқ тополмагани, иккинчиси, мурғаклигидаёқ ҳаёт синовларига дуч келиб, жуда катта ирода билан рўзғор юкини ортмоқлаб яшаётгани айни ҳақиқат. Туман хотин-қизлар қўмитаси ва маҳалла фуқаролар йиғини кафиллиги асосида тўғри йўлни топишлари учун берилган бу имконият эса уларда атрофдагиларга ишонч ҳиссини уйғотганини сезиш қийин эмас.
Яхшиям халқимизда қўни-қўшничилик, меҳру-оқибат каби қадриятлар бор. Шоира опа Ботирова Хуморадаги тушкунликни илғамаганида, уни қўлидан етаклаб, умид йўлига олиб чиқмаганида нима бўларди?
– Қизларнинг бу хатоси (жинояти дейишга тил бормайди) кечирилгани жуда яхши бўлди. Акс ҳолда бунинг ортидан яна қанча жиноятлар, кўнгилсизликлар юз бериши мумкин эди. Мана шундай тақдирларни олдиндан кўра билган, хотин-қизларга, ёшларга тўғри йўлни топиб олиш учун имконият бераётган Президентимизга минг раҳмат, – дейди Шоира опа Ботирова.
Менинг кўз олдимдан эса Хуморанинг уят ва пушаймонлик тепчиб турган чеҳраси, Фотиманинг атрофдагилар меҳридан кўнгли юмшаб, лаблари титраб турган қиёфаси кетмайди. Орамизда шундай тақдир эгалари – ҳаёт йўлининг аввалида жавдираб турганлар бор. Улар меҳр ва эътиборга, хотин-қизлар қўмиталари, маҳалла фуқаролар йиғинлари, Ўзбекистон ёшлар иттифоқининг далдаси ва кўмагига муҳтож. Азизлар, шундай тақдирларга бефарқ бўлмайлик.
Ҳамрохон МУСУРМОНОВА
"Оила ва жамият" газетасидан олинди.
