Навбатдаги ўқув йили ҳам ниҳоясига етиб бормоқда. Аммо мактабга чиқиш ёшида бўлган болажонлар учун имтиҳонли даврлар яқинлашмоқда. Бугунги кунда аксарият 6 ёшли болаларнинг ота-оналари фарзандини мактабга чиқариш ёки чиқармаслик ҳақида ўйлаётгани сир эмас. Чунки кўпчилик ота-оналар 6 ёшли бола ҳали мактабга тайёр бўлмайди, деб хулоса қилса, айримлар “бир йил бўлса ҳам олдинроқ чиқсин, эплаб кетади», дея фикрлайди. Аммо бу тушунчалар қанчалик асосли? Хўш, олти ёшли бола 1-синфга қабул қилинишга тайёр бўладими? Муштарийларни қизиқтирган мавзуга доир саволларга Ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази бўлим бошлиғи Лимона Аҳмедова ва бош методист Муҳайё Розиқовалар жавоб беради.
ҚАЧОН ТАЙЁР ҲИСОБЛАНАДИ?
Айтинг-чи, 6 ёшли мактабга чиқаётган бола қандай талабларга жавоб бериши керак?
Ш.Зуфарова, Тошкент ш.
— Тиббий жиҳатдан соғлом бўлган болада мактабга ижтимоий психологик тайёрлик даражаси, диққати, кўриш қобилияти, мантиқий тафаккури, кичик қўл моторикаси, хотираси, математик ва фазовий тасаввурлари, оғзаки нутқи, илк ўқув мотивлари шаклланган бўлиши керак. Шунингдек, шакл, элемент, ёзувларни худди ўзидай қилиб кўчиришни билиши, ўқиб берилган 10-12 та сўзни эсда сақлаб такрорлаши, расм асосида мантиқли ҳикоя туза олиши, предметларни кўп ё озлиги, сонларнинг катта-кичиклигини, предметларни гуруҳлаштириш, умумлаштириш, таққослашни ҳамда қисмлардан бутун ясашни билиши керак. Агар бола берилган расм асосида мантиқли ҳикоя туза олмаса, ўқиб берилган сўзларни эсида сақлаб қола олмаса ва бошқа шу кабиларга тайёр бўлмаса, бу боланинг мактабга чиққан пайтида ўқиш ва ёзишларни яхши ўзлаштира олмаслигига, ақлий ишчанлигининг пасайишига, ўқитувчи томонидан берилган топшириқларни бажаришда қийналишига олиб келади. Бунинг натижасида болада стресс, тажовузкорлик, инжиқлик, уйқусизлик, иштаҳанинг йўқолиши, жисмоний ривожланишдаги камчиликлар, бўй ўсишининг орқада қолиши, камқонлик каби ҳолатлар кузатилиб, бола соғлигининг ёмонлашувига, ҳаттоки мактабга мослашолмай, мактабдан чиқиб кетишига олиб келади.
Шунингдек, болада ўзига бўлган ишонч, қатъиятлилик ўз олдига қўйган мақсадни енгиш каби сифатлар шаклланган бўлиши керак. Булардан ташқари ўзи, ота-онаси ва оила аъзоларининг исми, фамилияси, уларнинг ким бўлиб ишлашлари, турар-жой манзили ҳамда неча ёшдалиги, бир йилдан, икки йилдан кейин неча ёшга тўлишини билиши ва бошқа шу каби маълумотларга эга бўлиши керак.
6 ЁШЛИ БОЛАГА ИМТИЁЗ БОРМИ?
Фарзандим жорий йил август ойида 6 ёшга қадам қўяди. Агар уни 1-синфга чиқарсам, унга 7 ёшлилардан фарқли ўлароқ унинг ўзлаштириши учун алоҳида енгиллик яратиладими?
Б.Ҳайдарова, Қашқадарё вилояти
— Мактабнинг ўзига яраша тартиб қоидалари, таълим талаблари мавжуд бўлиб, мактабга қабул қилинган 6, 7 ёшли болалар бу талабларга бир хил амал қилади. Ўқув фаолиятини яхши натижалар билан ўзлаштириши, ақлий ишчанлик, тенгдошлари билан мулоқотчанлик, мактаб тартиб қоидаларига амал қилиш каби ҳолатларга бола руҳияти тайёр бўлиши керак.
1-синфга бориш бола ҳаётининг энг муҳим даврларидан биридир. Илк ўқув кунларида ўқувчиларнинг кўпчилигида стресс ҳолатлари юзага келиб, бу даврда руҳий кечинмалар устунлик қилади. Бу руҳий кечинмаларни енгиш боладан кучли ирода (ўзига бўлган ишонч, қатъиятлилик, юксак мақсад в.ҳ.)ни талаб қилади.
Юқоридаги жараёнлар болада етарли даражада ривожланмаган бўлса, бу бола руҳияти ва соғлигига таъсир қилиб, салбий оқибатларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади.
БОҒЧАГА БОРМАГАНЛАР ҚИЙНАЛАДИМИ?
Фарзандим 6 ёш, аммо боғчага бормаган. Танишларим боғчага бормаган бўлса, мослашиши қийин кечади, дейишяпти. Шу тўғрими? 6 ёшдан 1-синфга қабул қилинадиганлар учун боғчага қатнагани ҳам аҳамият касб этадими?
У.Асророва, Самарқанд вилояти
— Болалар боғчасига борган болаларда ўқув фаолияти, киришимлилик, шахслараро муносабатлар яхши шаклланган бўлиб, уларнинг ўйин фаолиятидан ўқиш фаолиятига ўтишлари осон кечади. Уйда тарбияланган бола эса, фақат оила аъзолари, яқин кишилари атрофида яшагани сабабли, унинг ўйин фаолиятидан ўқув фаолиятига ўтиши, нотаниш муҳит, ноодатий ҳолат ва тартиб-қоидаларга ўрганиши қийин кечади, тенгдошлари билан муносабатларда зиддиятлар келиб чиқиши мумкин. Бундай болаларда дадиллик етишмай ўзига нисбатан ишончсизлик, тортинчоқлик устунлик қилиши сабаб, бегона муҳитда мослашувлари қийин кечади ва тенгдошлари билан тез чиқиша олмайдилар.
МУТАХАССИСЛАР ФИКРИЧА:
ЮЗАГА КЕЛИШИ МУМКИН БЎЛГАН САЛБИЙ ОҚИБАТЛАР:
ХУЛОСА
Юқоридаги фикрларни умумлаштириб шуни айтиш мумкинки, боладан болалигини олиб қолмасдан, уни 7 ёшдан мактабга беришни тавсия этамиз. Бола мактабгача ёшида “ўйинга тўймаса”, унга “мажбуран” ўқиш, ёзиш, саноқни ўргатиш самарасиздир, чунки ўйин бола ҳаётида етакчи фаолият турларидан бири бўлиб ҳисобланади.
ТАҲРИРИЯТ: тақдим этилган маълумотлардан хулоса қилиш мумкинки, агар фарзандингиз эндигина 6 ёш қадам қўйган-у, сиз уни мактабга чиқариш ниятида бўлсангиз, яхшилаб таҳлил қилинг. “Эплаб кетади” ёки “бир йил олдинроқ чиқса, вақтдан ютади” деган фикрлар билан тиббий жиҳатдан носоғлом ва психологик жиҳатдан мактабга тайёр бўлмаган 6 ёшли болангизни мажбуран 1-синфга чиқаришингиз унинг организми ривожланишига салбий таъсир кўрсатиши ҳам мумкин. Чунки фарзандингиз 1-синфга қабул қилиндими, барча тартиблар асосида унинг таълим олишини таъминлашингиз керак. Агар унинг ўзида бунга иштиёқ ва тайёргарлик бўлмаса, у ҳам ақлан, ҳам жисмонан зўриқади. Бу ҳолат эса ўз навбатида унинг ҳам руҳиятига, ҳам саломатлигига салбий таъсирини кўрсатиши эҳтимолдан йироқ эмас. Лекин бу борада охирги қарорни барибир ота-онанинг ўзи қабул қилади.
Лайло РУСТАМОВА тайёрлади
