Кичкинтой нутқида муаммо бўлса...

Ҳар бир ота-она зурриётининг етук, баркамол, соғлом ва бақувват инсон бўлиб етишишини истайди. Шундай экан, бола қандай ривожланмоқда, унинг нутқий ривожланиши кечикмаяптими деган саволларга ўз вақтида жавоб излашимиз лозим.

Қачон логопедга олиб борилади?

Нутқи меъёрдан четга чиққан болаларни тўлиқ текширувдан ўтказиш муҳим аҳамият касб этади. Ўз вақтида нутқ нуқсонларини аниқлаш учун болани мактаб ёшига етишини кутиш нотўғри. Яхшиси,  бу ишни 2,5 ёшигача бўлган давр ичида амалга оширган маъқул, чунки меъёрда бола 1-1,5 ёшида сўзлашув нутқига эга бўлиши лозим. Болаларда логопедик текширув, энг аввало, артикуляцион аппаратнинг тузилиши ва унинг ҳаракатчанлигини пухта ўрганишдан бошланиб, сўнг товушлар талаффузининг ҳолатини ўрганиш билан якунланади. Ушбу текширув ёрдамида бола у ёки бу товушни аниқ талаффуз қилиши ва уни мустақил нутқда қўллай олиши аниқланади. Гап ва сўзлар ифодасида товушларнинг алмаштирилиши, чалкаштирилиши, баъзиларининг йўқлигига эътибор қаратилади. Бундан ташқари, кичкинтойнинг турли мураккабликка эга сўзларда товуш ва бўғинларни тушириб қолдириши ёки ўрнини алмаштириш ҳолатларига ҳам эътибор берилади.

Қай усулда текширилади?

Артикуляция аппаратини текшириш боланинг талаффуз аъзолари — лаб, тил, тишлар, жағлар, танглай тузилишини ўрганишни ўз ичига олади. Бунда логопед талаффуз аъзоларидаги нуқсонлар бор-йўқлиги, меъёрга мослигини текширади. Нутқида нуқсони бор болаларда аксарият ҳолларда лаблар, тишлар, тишлам ҳамда жағнинг нотўғрилиги, қаттиқ ва юмшоқ танглай, тил аномалия (меъёрдан четга чиқиш)ларини кузатиш мумкин.

Бола нутқининг ривожланишига тўсқинлик қилаётган муаммо аниқлангач, унга ечим изланади. Ижобий натижага эришиш исталганда, логопед тавсияларига қулоқ тутиш ҳамда буюрилган машқларни бола билан биргаликда ота-она ҳам бажаргани маъқул. 

«Ашша ейсанми, умма ичасанми?» дегувчи ота-оналар диққатига!

Боғча ёшидаги болалар баъзи ҳолларда ўз нутқ аппаратларини тўла идора эта олмасликларини унутмаслик керак. Бундан ташқари, боғча ёшидаги болаларда мураккаб нутқ товушларини бир-биридан фарқ қилиш қобилияти ҳали тўла такомиллашмаган бўлади. Шунинг учун улар айрим нутқ товушларини бузиб талаффуз этишади. Ота-оналар эса муаммони тшунмай, тили чучук деб эркалатишади. Тили чучуклик аслида нуқсон эмас. Буни аста-секин тузатиш мумкин. Энг муҳим шартларидан бири, кичкинтой билан сўзларни тўла ва тўғри талаффуз этиб, равон гаплашишдир. Тарбиячи буни ота-онага ҳам тушунтириши керак. Чунки айрим ота-оналар фарзандларини эркалаб, улар билан болаларча гаплашишади. Билиб-билмай «тили ширин» деб унинг талаффузига мослашишга ҳаракат қилишади. Бу йўл қўйиб бўлмайдиган хатодир. Чунки кичкинтойлар талаффузидаги нуқсон мактабга боргунларича тўғриланмаса, бу унинг нутқининг умумий ўсишига таъсир қилмасдан қолмайди.

Ўйин билан нутқни тузатамиз!

Фарзандингизни қаршингизга ўтказиб, логопеднинг машқларини мажбурлаб такрорлатиш фойда бермаслиги турган гап. Болада ўз нутқини тузатишга бўлган иштиёқнинг сўниши ёки умуман гапиришни истамай қолиши ҳам мумкин. Маслаҳатимиз, бу ишларни ўйин тариқасида бажаринг. Бу уни қувонтириши билан биргаликда нутқига ижобий таъсир кўрсатади.

1. «Битта-кўп». Бир предметнинг номини айтасиз, (масалан: «китоб»), бола эса шу предметни кўпликда айтади («кўп китоблар»).

2. «Акси». Болага предметнинг сифатини айтиб копток отасиз, бола эса тегишли сифатнинг тескарисини айтиб коптокни қайтаради. Масалан: «Баланд дарахт — паст дарахт».

3. «Катта-кичик». Болага ҳажми жиҳатдан ҳар хил предметларнинг суратини кўрсатасиз. «Катта» сўзини айтишингиз билан бола катта дарахтнинг расмини кўрсатади, «кичик» десангиз эса кичкина дарахтни кўрсатиши лозим.

Педагогика фанлари доктори, профессор Лола МЎМИНОВА берган тавсиялар асосида

Дилноза МИРТОЛИПОВА тайёрлади.