Ўзбекистон Республикаси Марказий банки валюта курсининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар тўғрисида маълумот берди.
Амалдаги валюта сиёсати доирасида валюта курсининг динамикаси чет эл валютасига бўлган талаб ва таклиф нисбатига таъсир кўрсатувчи ички ва ташқи омиллар ҳисобига шаклланади.
Валюта курсига таъсир кўрсатувчи ички омилларга мамлакатда амалга оширилаётган пул-кредит сиёсати, аҳоли ва тадбиркорларнинг валюта курси ўзгариши ва инфляция бўйича кутилмалари киради.
Хусусан, Марказий банк тегишли пул-кредит сиёсатини амалга ошириш орқали пул массаси юқори суръатларда ўсишининг олдини олиш ҳамда миллий валютадаги активларнинг жозибадорлигини ошириш йўли билан чет эл валютасига бўлган талаб ва таклиф даражасига таъсир кўрсатиши мумкин.
Бунда амалдаги қайта молиялаш ставкаси бўйича банк тизимига ликвидлилик бериш ёки уни жалб қилиш, тижорат банклари учун мажбурий резерв талабларини ўзгартириш ва бошқа чораларни қўллаган ҳолда пул-кредит сиёсати инструментларидан фаол фойдаланилади.
Монетар сиёсат, шу жумладан, валюта курси сиёсатининг шаффофлигини таъминлаш ҳамда аҳолининг бу сиёсатлардан кутаётган ўзгаришларни ўрганиш мақсадида Марказий банк жамоатчилик билан алоқаларни такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратади.
Ушбу мақсадларга эришиш учун даврий равишда пул-кредит соҳасида амалга оширилаётган ва режалаштирилаётган чора-тадбирларни тавсифловчи таҳлилий маълумотлар оммавий ахборот воситаларида ёритиб борилади.
Хорижий валютага бўлган талаб ва таклифга ҳамда валюта курси ўзгаришига таъсир этувчиташқи омилларга Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкорлари бўлган мамлакатлардаги иқтисодий вазият ва уларда амалга оширилаётган пул-кредит, шу жумладан курс сиёсати, ташқи бозорлардаги конъюнктура ҳамда республикага жалб қилинаётган хорижий инвестициялар ва кредитлар, ташқи қарзнинг қайтарилиши борасида бўлаётган ўзгаришлар ва уларнинг динамикаси киради.
Ушбу омилларнинг барчаси мамлакат тўлов балансига, яъни республикага валюта маблағларининг кириб келиши ва ундан чиқиб кетиши ҳажмларига бевосита таъсир кўрсатади.
Валюта курсининг бозор механизмлари асосида шаклланиши ва унинг ташқи иқтисодий шароитларга мос равишда ўзгариб бориш хорижий валютага бўлган талаб ва таклифни мувозанатлаштириш имконини беради. Бошқача қилиб айтганда, айнан бозор механизмлари асосида шаклланадиган валюта курси ташқи шароитлар ўзгаришига тез мослашиш ва унинг салбий оқибатларини минималлаштириш орқали “автоматик стабилизатор” функциясини бажаради.
Ташқи омилларнинг таъсири кучайган шароитда айирбошлаш курсини барқарорлаштириш бўйича пул-кредит сиёсати имкониятларининг чекланганлигини инобатга олган ҳолда Марказий банкнинг асосий эътибори валюта курси ўзгаришларининг салбий оқибатларини юмшатишга, яъни ички нархлар ошишининг олдини олишга қаратилади.
Хусусан, девалвация жараёнлари юзага келганда Марказий банкнинг фоиз сиёсати монетар омилларнинг инфляцияга таъсирини камайтириш, сўмнинг харид қобилиятини сақлаб қолиш ва миллий валютадаги молиявий активларнинг (аҳоли ва хўжалик юритувчи субъектларнинг жамғармалари) қадрсизланишига йўл қўймасликка қаратилади.
Айирбошлаш курсини аниқлаш механизми
Сўмнинг хорижий валютага нисбатан айирбошлаш курси тижорат банклари томонидан ўз мижозлари - хўжалик юритувчи субъектларнинг тегишли буюртмалари асосида хорижий валютани харид қилиш ва сотиш амалиётлари ўтказиладиган Ўзбекистон Республикасининг валюта биржасидаги ҳар кунлик банклараро савдо сессияларида шаклланади.
Бошқача қилиб айтганда, ҳар бир хорижий валюта сотувчи ва харид қилувчи субъект бу операциялар бўйича хизмат кўрсатувчи банкларига берадиган буюртмаларида ўзларига мақбул бўлган валюта нархини (сотувчи сотиши мумкин бўлган энг паст курсни ва харид қилувчи сотиб олиши мумкин бўлган энг юқори курсни) белгилаб беради.
Чет эл валютасини сотиш ва сотиб олиш бўйича барча буюртмалар шакллантириланидан кейин валюта биржасида бўлиб ўтадиган банклараро электрон савдолари давомида валюта курсининг ўзгариб бориши орқали хорижий валютага бўлган талаб ва таклифнинг мувозанатига босқичма-босқич эришилиши натижасида биржа курси шаклланади.
Валюта биржаси савдоларидаги тижорат банкларининг операциялари иқтисодиётдаги чет эл валютасига бўлган жами талаб ва таклифнинг жорий нисбатини шакллантириб, биржада юзага келадиган айирбошлаш курси унинг мувозанат даражасини акс эттиради.
Биржа савдолари ҳар куни ўтказиб борилади ва кундалик савдо натижаларига кўра ўрнатилган курс Ўзбекистон Республикасининг валюта биржаси электрон сайтида эълон қилиб борилади (www.uzrvb.uz).
Айирбошлаш курсининг шаклланиши учун бозор шароитларини таъминлаш мақсадида банклараро савдоларда Марказий банкнинг иштироки минимал даражада бўлади. Алоҳида ҳолларда Марказий банк валюта курси кескин тебранишларининг олдини олиш мақсадида чет эл валютаси олди-сотди операцияларини ўтказиши мумкин. Ички валюта бозори ва унинг иштирокчилари айирбошлаш курсининг бозор шартларида шаклланишига тўлиқ мослашгунига қадар маълум вақт талаб қилинишини инобатга олган ҳолда, дастлабки босқичларда Марказий банкнинг иштироки фаол бўлади.
Марказий банкнинг расмий курси ҳафтасига бир марта, ўтган ҳафтадаги валюта биржаси савдоларида қайд этилган курсларнинг ўртача даражасида ўрнатилиб, бухгалтерия ҳисоби, валюта операциялари бўйича статистик ва бошқа ҳисоботлар, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида божхона ва бошқа мажбурий тўловларни ҳисоблаш мақсадида қўлланилади.
