Oilasining qadriga etmaydigan ayollarga saboq bo`lsin...

“Yuragimda saqlaganlarim...” Ushbu ruknga gohida shu qadar dardli maktublar keladiki, noma egasining sabri va irodasiga tahsin aytgingiz keladi. Ismi sharifini sir tutgan bugungi xat muallifi ham ana shunday toqati tog` ayollardan desak yanglishmaymiz...

“Men boshimizdan o`tgan qo`yidagi sadolarni ko`zlarimda yosh, qalbimda alam bilan yozmoqdaman. Yuragimda saqlab o`tmoqchi edim. Ammo bo`lmadi. Bag`rimni qon qilgan alam tilimga chiqishga, qalam orqali sizga bayon qilishga undadi. Koshki, bu yozganlarim kimlargadir saboq, kimlargadir noto`g`ri yo`ldan qaytarguvchi vosita vazifasini o`tasa...

Ancha yillar ilgari biz ne-ne orzu havaslar bilan shahardan kelin tushirdik. Afsus, adashgan ekanmiz. Agar shu orqali oilamizda fojialar sodir bo`lishini bilsak, boshidayoq bu rishtani uzgan bo`lardik...

Voqeani boshidan bayon qiladigan bo`lsam, akam ayoli bilan juda qisqa muddat yaxshi yashadi. Birinchi farzandi tug`ilishi bilan kelinoyim uyiga ketib qoladigan qiliq chiqardi. Bir oy akam bilan yashasa, uch-to`rt oy onasinikida kuni o`tardi. 

—  Men shahar qiziman, qishloqda yasholmayman! — derdi har ikki gapining birida. 

Shu tariqa ketib ketmay, ajrashib ajrashmay arosatda yashab yuraverdi. Har uyiga ketganida janjal bo`lar, hammaning dilini vayron qilib ketardi. Avvaliga onam “qudachilik — ming yilchilik” deya, kelinoyim ketsa, borib ona-otasiga tushuntirib olib kelishga harakat qilib yurdi. Oxiri kelinoyimning o`zida tayinli qaror va maqsad yo`qligini, uyim-joyim deb jon kuydirmasligini, oilasini saqlab qolishga harakat qilmasligini ko`rib, bormay ham qo`ydi. 

“O`zi ketar yor-yor, o`zi kelar yor-yor..” deganlaridek kelinoyim ham o`zi ketib qolib, yana o`zi hech nima bo`lmagandek kelib yashab yuraveradigan holga keldi. Faqat shu qilig`i bo`lsa ham mayli edi. Uyda chog`ida akamga onamni, opa-singillarimni yomonlab qarshi qayrashga harakat qilarkan.

—  O`zi uyda tuzukli yashamasang, onamni, opa-singillarimni qaerdan bilasan, sen. Yomonlashni bas qil. Sen yaxshi bo`lsang, olam yaxshi. Mening onam bilan opa-singillarim hech qachon seni ko`ksingdan itarmaydi. Mening tinch yashashashimni o`ylab ham ular seni tushunishadi! — deya akam janjalning oldini olishga urinarkan. 

Onam nasihat qilishdan, akam murosa qilishdan charchamadi. Kelinoyim esa uch farzandning onasi bo`lsa ham onasinikiga ketib qolishini qo`ymadi. Eng kulgili tomoni har ketganida ko`chini olib ketar, oradan vaqt o`tib tag`in o`zi olib kelib yashayverardi. Biz tugul, mahalla oqsoqoli, qo`ni-qo`shnilar ham bu bilan oila uzoqqa bormasligini obdon tushuntirishdi. Asli o`zida bo`lmasa, yuragida oilasini asrash niyati bo`lmasa qiyin ekan. 

Bo`lmasa, emizikli bolasini ham onamga tashlab arazlab ketib, o`n-o`n besh kun o`tgach, aka-ukalari bilan qaytib kelib yuradimi? Oila, er, farzand, turmush, ro`zg`orning qadri shunchalar pastmi? Shunchalar arzonmi?

Oxiri onam akamning baxti, tinchini o`ylab, o`zi yashab turgan uyni bo`shatib, hovli etagidagi qarovsiz xonaga ko`chib o`tdi:

—  Mana, uy sizlarniki. Tinch yashasalaring bo`ldi. Xohlagancha yashanglar.

Afsus, kelinoyim buni boshqacha tushundimi, onamning bag`rikengligini bo`ysunish deb bildimi, onam yashab turgan xonaning oldiga kir yuvgan suvini sepib o`tadigan, onamning ustidan kuladigan odat chiqardi. Bu ham etmagandek, onamni itarib yiqilib, sho`rlik onam shifoxonada ham yotib chiqdi.

Bundan tashqari endi gap-so`zi ham o`zgardi. Bir so`z bilan aytganda asl maqsadi oydinlasha boshladi. U asta-sekinlik bilan akamni avramoqchi bo`libdi:

—  Bu uy bizga nimaga kerak. Sotaylik-da, shahardan boshqa uy olib ko`chib ketaylik. Keyin shaharda mazza qilib yashaymiz...

Turgan gapki, akam bunga ko`nmagan. Onamni o`ylab, onamning xotirjamligi uchun qayg`urib, yana ayolining subutsizligini bilgani uchun, agar bunday qilsa, erta bir kun ko`chada qolishi aniqligini bilgani uchun bunga rozi bo`lmagan. Lekin uch bolasi va onamni o`ylab, qaynonasinikiga ham borib yashab ko`rdi. 

—  Qani, shu bilan jag`i tinarmikan? Shunday qilsam, uyim-joyim dermikan? — deya shunday qildi.

Qayoqda, asli hayotda o`zligini anglamagan, o`z niyati va maqsadini ham ko`ra olmagan kelinoyim o`z uyida ham tinch yashamadi. Akamni “Sig`indi”, “Ichkuyov” deya haqorat qila boshlagan. Bo`lmasa, akamning ishi va topish-tutishi yaxshi edi. Oxiri akam buni ham g`ururi ko`tarmay uyga qaytib keldi.

Shundan so`ng kelinoyim “Endi umuman yashamayman”, deya uyga kelib hamma narsasini olib ketdi. O`zi yashaydigan uy bo`m-bo`sh bo`lib qoldi. 

—  Uch bolang etim qolmasin, bolam, ertaga mendan norozi bo`lib yurma, o`zim borib qudam bilan jiddiy gaplashib kelay, — dedi onam va opam bilan kelinoyimning qizlik uyiga bordi. 

Onam bechora ne-ne niyatlarda borgan bo`lsa kerak. Afsuski, quda xola ham tushunmagan ayol ekanligini bittagina so`zi bilan isbot etdi:

—  Bu yashash yashashmi? Qizimni bir oyda uzatib yuboraman! Yashamaydi!

Shundan so`ng onamning butkul hafsalasi pir bo`ldi. 

Bir oyda uzatib yubormoqchi bo`lgan qizlarini bir oy o`tib o`zlari tag`in tashlab ketishdi. Ana shunda ham noshukur kelinoyim bir hafta o`tmay, yana ko`ch-ko`ronini yig`di:

—  Mening bu erda yashash niyatim yo`q. Bo`ldi yashamayman!

Kelinoyimning bu qiliqlarini yaxshi bilmagan aka-ukalari hamma ishda akamni ayblab, kelib akamni do`pposlab ham ketishdi. 

Shundan so`ng bu oila batamom barbod bo`ldi. Kelinoyim qayta qaytib kelmadi. Akam esa bolalarini o`ylab boshqa uylanmadi. 

Onam boyaqish, bu janjallar domida kuya-kuya, yana akamning yolg`iz qolganiga ich-etini eb, vafot etdi. 

Xuddi shuni kutib yurgandek, kelinoyim onamning vafotidan keyin oilasini tiklash niyati borligini bildirdi. Akam uchun biz ham bir nima demadik. Buni qarangki, o`rgangan ko`ngil o`rtansa qo`ymas ekan, bir oy yashab yana onasinikiga ketdi. 

Turmushni shu qadar o`yinchoq qilgani, akamning ham hayotini barbod qilgani hammamizga ta`sir qildi. Ayniqsa, akam dardkashi bo`lgan onamdan ham ayrilgani uchun ichkilikka o`rgandi. Ichib olib tinmay yig`lardi:

—  Nega mening hayotim bunaqa bo`ldi? Meni deb sho`rlik onam ham ro`shnolik ko`rmadi. Nega men odamlardek bolalarim bilan birga yashay olmayman! Nega taqdir menga bunaqa ayolni yozdi?

Biz bergan taskinu tasallilar ta`sir qilmadi. Akam ichkilikni tashlamadi. Oqibat shu bo`ldiki, akamning ham yosh umri xazon bo`ldi. Kutilmaganda vafot etib, bizni kuydirib ketdi.

Onamning dog`i kammidiki, akamsiz ham qoldik. Jigarning dardi yomon ekan. Turmushi o`xshamagani uchun bizam ezilib yurardik. Hammasi holva bo`lib qoldi. Mana, bosgan izlariga zor bo`lib o`tiribmiz. Dardimizni kimga aytishni, kimga ohu zor qilishni bilmaymiz. Nima qilaylik, Egamdan zo`r chiqa olmaymiz.

Lekin eng alam qilgani, shu paytgacha akam icha boshlaganida, xastalanganida biror marta kelmagan kelinoyim dunyodan o`tganidan keyin kelib o`tiribdi. U ham uy ilinjida. Nima emish, bu uy uniki va shu erda yasharmish...

Axir shuncha yil bu uyda yashamayman deb onamni ham, akamni ham kuydirgan, qaro go`rga tiqqan odam endi yasharmidi? Bu bedodlikka qanday chidash mumkin?

Akamning qabri sovumay turib, meros talashgani qanday yuzi chidadi ekan? 

Men haliyam ko`p gaplarini yozmadim. Onamni hurmatsiz qilganlari, akamni pastga urganlarini qalamga olmadim. Shu insonlar tirikligida beqadr bo`lgan uy endi qanday qilib qadrli bo`lib qoldi ekan? 

Biz aslida uning niyati bu uy-joylarni sotib, pulli bo`lish ekanligini ham bilamiz. Agar zig`ircha vijdoni bo`lganida. Zig`ircha oilam, erim deb jon kuydirganida ehtimol, indamasdik. Lekin endi qanday jim qarab turaylik. Agar kelinoyimning shu uyda yashagan damlarini jamlasa, bir yil ham chiqmasa kerak...

Nima bo`lganda ham hammaning o`ziga insof bersin ekan? Bemaqsad, bemaslak odamlardan Xudoning o`zi asrasin ekan. Men buni biz kabi kuyib yurganlarga ertaroq ko`zingizni oching, asli badniyat bo`lgan odam o`zgarmaydi, degan ma`noda yozdim. Ehtimol, kelinoyimga o`xshab oilasining qadriga etmay yurgan ayollarga ham saboq bo`lar...

Xullas, yuragimda saqlab yurgan gaplarim shu edi...

KAMINA oqqa ko`chirdi