Бугун баҳс майдонига икки мультипликация соҳаси вакилларини таклиф этдик. Меҳмонларимиз — Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ҳодими Мавзур Маҳмудов ва анимация соҳасида фаолият юритиб келаётган ёш ижодкор Жавлон Турдихўжаев. Учрашув давомида улар Ўзбекистондамультипликация соҳасининг оқсаб қолгани сабаблари ҳақида гапириш билан бирга, мавжуд муаммоларни ҳал этиштаклифларини ҳам билдиришди...
“Муаммо — мутахассисларнинг танқислигида”
Мавзур Маҳмудов: — Бугунги кун анимацион фильмлари ҳақида гапиришдан олдин унда ривожланиш, янгиликка интилиш борлигини айтиб ўтмоқчиман. Биринчи ўзбек мультфильмлари муаллифи Дамир Салимов давридан то бугунгача бўлган вақт — 50 йиллик муддатни олиб қарайдиган бўлсак, муваффақиятларимиз яққол кўзга ташланади. Хорижий давлатларда ўтказилган халқаро фестивалларда ҳам ижодкорларимиз эътироф этиляпти. Бундан ташқари, хусусий студиялар орасида ҳам айнан анимация соҳасида ижод қилаётганлари бор. Бу эса мультипликациянинг тури ва жанрлари кўпайишига замин яратади. Лекин фақат шунинг ўзи билан чегараланишимиз нотўғри.
Соҳанинг асосий муаммоларидан бири бу яхши мутахассисларнинг етишмаслигидир. Бунга мультипликация соҳасининг машаққати сабаб бўлаётгани аниқ. Чунки бизнинг ишимиз игна билан қудуқ қазиш билан баробар десам муболаға бўлмайди. Касбимизда сабрли ва мультоламга ҳақиқий ишқибоз бўлганларгина ишлай олади.
Жавлон Турдихўжаев: — Гапингизга қўшиламан. Бизнинг соҳада мутахассисларнинг танқислиги жуда катта муаммоларни келтириб чиқаряпти. Яхши сценарист, рассом-аниматорлар, режиссёрлар ҳамкорликда ишлаши билангина яхши натижаларга эришишимизмумкин.
М.М.: — Бугун болалар ёзувчилари бор, уларнинг қизиқарли ҳикоя ва эртакларни кўрамиз. Лекин улар ичида айнан мультипликация тилини тушунадиганлари йўқ. Мультфильмлар учун сценарий ёзилганда албатта, тасвир, диалог, мусиқа, динамика ва қаҳрамонларнинг образларини инобатга олиш шарт. Муҳим омилларнинг бирортаси эътиборсиз қолса ҳам, бу асар устуни йўқ бинога тенг бўлади. Нафақат сценарист, балки режиссёр, рассом-аниматорлар танқислиги ҳам бор гап. Саҳамизнинг нозиклиги ҳам шунда.
“Мультфильмларни мақташ эмас, танқид қилиш керак”
Ж. Т.: — Негадир айнан бизнинг соҳага бўлган эътибор ўзимиз истагандек эмас. Яъни “Ўзбеккино” миллий агенлиги томонидан анимацион фильмлар масаласига жиддий қаралмайди. Аслида мультипликация энг муҳим соҳалардан бири ҳисобланади. Ахир, келажак авлоднинг онги, ҳаёт ҳақидаги тасаввури ва зеҳни айнан мультфильмлар орқали шаклланади.
М. М.: — Биз мультипликаторлар йўл қўяётган камчиликларни аямай юзимизга айта оладиган танқидчилар йўқ! Тўғри, суратга олинган янги мультасар бадиий кенгашда кўрилади, муҳокама бўлади, ҳамкасбларнинг фикрини эшитамиз, бироқ ҳақиқий таҳлил, танқид йўқ. Бадиий кинолар кўрилганда синчиковлик билан ҳар бир деталини кузатадиганлар, мультфильмга келганда “Жуда яхши чиқибди, тарбиявий аҳамияти кучли” деган мақтовлардан у ёққа ўтишмайди. Ваҳоланки, ёш авлодни тарбиялашимиз керак, деб дедактика билан ақл ўргатишимиз шарт эмас. Вазифамиз — воқеани кўрсатиб, хулосани кичик томошабиннинг ўзига қолдиришдир. Бундан ташқари худди бадиий фильмлардаги каби мультқаҳрамонларнинг ҳам ташқи кўринишига, берилган характерига эътибор бериш шарт. Биз суратга олган мультфильмлар қанчалик тарбиявий аҳамиятга эга бўлмасин унинг таъсвири чиройли бўлмаса, оммалашишиши қийин.
Ж. Т.: — Тасвирга олинаётган янги ижодий ишларни етказиб беришда телевидениенинг ҳам ўрни катта. Чунки телеканаллар, биз ва томошабинлар ўртасида кўприк бўлишади.
М. М.: — Айнан шу ҳақда гапирмоқчи эдим. Телевидение миллий мультфильмлардан фақат айримларини кўрсатиш билан чегараланади. Янги ижодий ишларни халққа етказишда фаол эмас. Бунинг оқибатида болаларимиз чет эл мультфильмларини кўриб, уларга қизиқиб қолишган. Лекин хорижий мультфильмларнинг айримларида бола психологиясига, тарбиясига акс таъсир кўрсатадиган жиҳатлар бор. Чунки бу соҳада менталитетни ҳисобга олиш муҳим. Назаримда миллий телеканалларимиз ўзимизнинг мульфильмларимизни кўпроқ кўрсатиши ва уларга томошабинни ўргатиши лозим. Чунки мен ҳам, бошқа ҳамкасбларим ҳам, кўча куйда биз яратган қаҳрамонларни ўзига идеал қилган болакайни учратишни орзу қиламиз.
“Энди профессионал мультипликаторлар тайёрланади”
М. М.: — Шу фурсатдан фойдаланиб соҳамизда амалга оширилган энг муҳим ва кутилган бир янгилик билан бўлишмоқчиман. Шу йилдан эътиборан Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва Дизайн институтида мультипликация бўлимини ташкил этдик. Бу сал кам 10 йил ҳаракатларимдан кейин амалга оширилди. Ниҳоят, соҳамизга қизиққан ва мутахассис бўлишни истаганлар билан тажриба бўлишяпмиз. Бироқ шу билан ҳамма иш ҳал, дегани эмас. Чунки дарсларни юқори даражада ўтиш учун ҳалигача керакли техника воситалари билан таъминланмадик. Талабалар чизган суратларни замонавий ускуналарда жонлантириш учун албатта, шароит бўлиши керак. Нима бўлганда ҳам энг муҳими бошлаб олдик. Қолганига ҳам эришишимизга ишонаман. Ҳозир саккизта талаба сабоқ оляпти. Очиғи, уларнинг ҳаммаси ҳам танлаган касбини тўлиқ англамаган. Лекин улардан учтаси бўлсада ишни эплаб кетса, яхши мутахассис бўла олишса, менимча, шунинг ўзи ҳам яхши натижа бўлади.
Ж. Т.: — Бу соҳада ҳали ўзимни устоз, деб билмасам ҳам, кичик жамоамиз билан ижод қилиб келяпмиз. Иш жараёнида жуда кўплаб ёшларни кузатдим. Афсуски, бугун улардан аксариятида сабр, қунт етишмайди. Уларда шу соҳани пухта эгаллайман, қийинчиликларга тайёрман, деган мақсадни кўрмаяпман. Ҳатто, эълон бериб жамоамизга янги ижодкорларни таклиф қилганимизда икки кун ишлаб, қочиб кетганлар бўлди.Тўғри, ишимизнинг машаққати кўп, бусиз иложи йўқ. Шунинг учун ҳам юқорида сиз айтгандек бизнинг касбга албатта, яхши маънода “телба” бўлганлар керак.
“Талаб қилишади бироқ имконият йўқ”
М. М.: — Бугунги кунда раҳбарларнинг қайта-қайта ўзгариши оқибатида берилган таклифлар асосидаги ишлар чала қолиб кетаётгани ҳам соҳамизни ривожланмаётганига тўсқинлик қиляпти. Айтилган гаплар,қоғозда қолиб кетаётгани ёмон-да. Эсимда, бундан бир неча йил аввал кино соҳасини ривожлантириш учун қарорлар имзоланганди. Унга кўра, ўнта мультипликацион фильм, ўн бешта бадиий ва қирқта ҳужжатли фильмлар суратга олиниши ва бунинг учун барча керакли техника билан таъминланиши керак эди. Тан оламан, биз ўзимизга юклатилган ишни бажара олмадик. Яъни, ўнта мультфильмни халққа етказиб бериш қўлимиздан келмади. Бунга биринчи сабаб мутахассиснинг етишмагани бўлса, иккинчидан техник имкониятимиз чегараланган эди. Ҳатто ҳозирги кунда ҳам компьютерларимизнинг ҳолати қониқарлимас. Назаримда, ижодкорга талаб қўйилдими, демак уни амалга ошириш учун албатта, имкониятлар ҳам яратилиши керак. Агар шунда ҳам ишламасак, бизни уршишса арзийди.
Ж. Т.: — Техника ҳақида гап кетганда бугун кўпгина ривожланган давлатларда қўлланилаётган “Моушен кэпчур” ускунаси ҳақида ҳам гапириб ўтмоқчиман. Бу ускунада ишланган мультфильмларда, қаҳрамонлар чизилмайди. Қаҳрамонларнинг ҳаракатини ҳақиқий актёрлар бажаради. “Моушен кэпчур” эса уларни анимацион қиёфага айлантиради. Очиғи, бу ижодкорни дангаса қилиб қўйиши аниқ. Чунки анимация инсон қўли билан яратилиши шарт. Ҳатто, Голливудда ишлайдиган мутахассислар ҳам бу ҳақиқатни кўп такрорлашишади.
“Хорижий мутахассислар билан тажриба алмашуви керак”
Ж. Т.: — Мавзур ака, эътибор берган бўлсангиз сўнгги 10-15 йил ичида соҳамиз техника томонлама жуда ривожланди. Авваллари икки-учта одам бажарадиган ишни, бугун компьютернинг ўзи амаллайди. Лекин бу билан биз барча имкониятлардан тўлиқ фойдаланяпмиз деёлмайман. Хорижий ҳамкасбларимиздан ўрганадиганларимиз жуда кўп. Шу ўринда бир таклиф айтмоқчиман. Иқтидори, салоҳияти ва соҳамизга қизиқиши бор ёшларни чет эл тажрибасини ўрганиш учун хорижга юбориш керак. Улар малака ошириб бир кун миллий мультфильмларимизни дунёга танитишларига ишонаман.
М. М.: — Жавлон, сиз айтган тизим авваллари бўлган. Шахсан ўзим, Киев, Белорусия, Арманистон кино студияларига бориб малака ошириб келганман. Бироқ айни кунларда бу нарсани давом эттириш учун биринчи ўринда тегишли ташкилотлар ишга киришиши керак. Чунки ижодкорлар бундай таклиф билан чиқишса ҳам унинг ташкилий ва молиявий томонини ҳал қилишда раҳбарлар ёрдам бермаса бўлмайди.
“Фестиваллар учун эмас халқимиз учун ишлайлик”
М. М.: — Бугунги кун халқаро фестиваллари ҳақида ҳам икки оғиз гапириб ўтмоқчиман. Чунки шахсан мен учун бу соҳада энг нуфузли иккита фестиваль бор холос. Қолгани ижодкорларнинг тажриба алмашиши учун яхши баҳона. Бу албатта яхши! Лекин назаримда, биз маълум бир фестивалларда иштирок этиш учун эмас, халқимиз учун ишлашимиз керак.
Ж. Т.: — Фикрингизга қўшиламан, биз аввало ўзимизнинг томошабиннинг меҳрини қозонишимиз шарт! Баҳс доирасида айтилган юқоридаги таклифларимиз ҳам эътиборсиз қолмайди деган умиддамиз. Шундагина соҳамизда яхши ўзгаришлар юз бериши мумкин.
Алия СУЛАЙМАНОВА
Фотомухбир Ислом РЎЗИЕВ
