Rossiyaning Xitoy va Hindistonga neft sotishi sanksiyalar hisobiga yuk tashish xarajatlarining oshishi sabab to‘xtab qoldi. Rossiyaning mart oyida yuklanadigan nefti bo‘yicha savdo jarayoni Osiyoda, eng yirik xaridorlar mavjud bozorda, to‘xtab qoldi. Bu Xitoyda xaridorlar va sotuvchilar o‘rtasida katta narx farqi yuzaga kelgani, shuningdek, AQSH sanksiyalariga uchramagan tankerlarni ijaraga olish xarajatlari keskin oshgani bilan bog‘liq, deb xabar qilmoqda tijoratchilar va logistika idoralari.
Vashington joriy yilning 10 yanvarida Rossiyaning neft yetkazib berish tarmog‘iga nisbatan yangi sanksiyalar joriy etdi, bu esa tanker tashish tariflarining keskin ko‘tarilishiga sabab bo‘ldi. Xitoy va Hindistondagi ayrim xaridorlar va portlar sanksiya ta’siriga tushgan kemalardan voz kecha boshladi.
Rossiyaning Tinch okeanidagi Kozmino (Naxodka) portidan eksport qilinadigan ESPO Blend rusumli neftiga Xitoyga yetkazib berish shartiga muvofiq (DES) ICE Brent kotirovkalariga nisbatan har barreli uchun 3-5 dollar ustama taklif qilinmoqda. Bu yo‘nalishdagi Aframax tankerlari uchun yuk tashish tariflari bir necha million dollarga oshib ketgan.
Yanvar sanksiyalaridan oldin, qish mavsumidagi kuchli talab va Eronning raqobatchi neft turlarining narxi oshgani sababli, ESPO Blend Xitoy bozoridagi sotish narxi har barrel uchun 2 dollargacha ko‘tarilgan edi. Bu 2022 yilda Ukraina urushi boshlanganidan keyingi eng yuqori ko‘rsatkich bo‘lib, o‘sha paytdagi chuqur chegirmalar 6 dollarga yetib borgan edi.
Hindiston bozorida qiyinchiliklar
Hindistonda Bharat Petroleum Corp Ltd (BPCL.NS) moliya direktori o‘tgan haftada Reuters nashriga ma’lum qilishicha, kompaniya mart oyi uchun yangi takliflar olmagan. Uning ta’kidlashicha, odatda har oy o‘rtasida takliflar olinadi, lekin bu safar mart oyi uchun qo‘lga kiritish mumkin bo‘lgan yuk hajmi yanvar va dekabrga nisbatan kamayishi kutilmoqda.
Odatda, Hindiston har oyning o‘rtasida Rossiya nefti uchun takliflar oladi. 2024 yilda Rossiya nefti Hindiston neft importlarining 36% ni, Xitoy importlarining esa beshdan bir qismini tashkil etdi.
Kpler tahlil kompaniyasining ma’lumotlariga ko‘ra, yangi sanksiyalar Rossiyaning dengiz orqali eksport qilinadigan neftining 42% ga xizmat ko‘rsatadigan tankerlarga qaratilgan. Shunga qaramay, sanksiya ostidagi tankerlar Xitoy va Hindiston portlariga ma’lum muddatgacha neft tushirishda davom etadi.
Hindiston neft vaziri Pankaj Jayn o‘tgan jumada ma’lum qilishicha, AQSH Hindistonga tankerlarda yuklangan Rossiya nefti 27 fevralgacha tushirilishi kerakligini uqdirgan. Shuningdek, sanksiyaga uchragan tankerlarda tashilgan neft uchun to‘lovlar 12 martgacha amalga oshirilishi kerak.
Portlarda kechikishlar
Xitoyda sanksiyaga uchragan tankerlar rasmiy ravishda muvaqqat ruxsatga ega bo‘lsa ham, neft tushirishda kechikishlarga duch kelmoqda.
– 15-17 yanvar kunlari uchta tanker ESPO va Sokol rusumli neft yuklarini tushirgan.
– Olia tankeri o‘z ESPO yukini Yantay (Shandun) portida 21 yanvarda tushirgan, bu tanker uch hafta davomida yuk tashib yurgan edi.
– Huihai Pacific tankeri 5 yanvarda yuk olib, haligacha Tyanszin portda tushirishni kutayotgan bo‘lsa, Viktor Titov tankeri 6 yanvarda yuk olib, hozirda Sindao portiga yo‘l olgan.
Hindistonda 10 yanvardan buyon sanksiyaga uchragan to‘qqizta tanker neft tushirgan, bir nechta tanker esa Urals rusumli neft bilan yo‘lda.
FGE konsalting kompaniyasining ta’kidlashicha, AQSH sanksiyalari va Xitoyning Shandun porti guruhi tomonidan bu oy boshida joriy qilingan taqiq sababli, Shandun viloyati zavodlari kuniga 1 million barrel neft yo‘qotishi mumkin.
Iqtisodiy oqibatlar
– Mustaqil neft qayta ishlash zavodlari kamroq neft qayta ishlashga majbur bo‘lmoqda, chunki alternativ yetkazib beruvchilar qimmatroq.
– FGE hisob-kitobiga ko‘ra, fevral oyigacha qayta ishlash hajmi kuniga 400,000 barrelga kamayishi mumkin.
– Kpler tahlilchisi Syu Muyu fikricha, Xitoyning Rossiyaning Sharqiy Sibir nefti importi yaqin haftalarda pasayishda davom etadi. O‘tgan hafta bu import so‘nggi olti oydagi eng past daraja – 717,000 barrel/kun ga tushdi.
– Hindistonga kelsak, FGE ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakat kuniga 450,000 barrel Rossiya nefti yetishmovchiligiga duch kelishi mumkin. Biroq Hindiston zavodlari sanksiyalar davom etayotgan vaqtdan foydalanib qolmoqda.
Hindiston 2023 yil dekabridan beri Rossiya nefti kamayganini his qila boshlagan. Reuters ma’lumotlariga ko‘ra, Hindiston zavodlari mart va aprel oylari uchun Yaqin Sharq, Afrika va AQSHdan neft xarid qilishga harakat qilmoqda, chunki Rossiya nefti yetkazib berilishi yanada qisqarishi mumkin.
Abdulloh Sayyid