Toshkent shahrining bir necha tumanida ob-havo ifloslanganlik darajasi me`yoridan oshib ketganligi haqida “O`zgidromet” axborotiga tayanib sal avval xabar bergan edik. Bunga aniqlik kiritish: havoda zararli moddalar ko`paygani sababi va zararlanish darajasini nazorat qilish samarasini oshirish choralari haqida ma`lumot berishini so`rab Darakchi.uz muxbiri “O`zgidromet” bosh mutaxassisi Irina Zayseva bilan muloqot qildi. Mutaxassis qo`yidagicha izoh berdi:
–Respublikamizda atmosfera havosining zararli moddalar bilan ifloslanishi ustidan kuzatuvlar 25 ta shaharda 63 stasionar punktda olib boriladi. Olingan ma`lumotlar o`rtacha ifloslanish darajasi to`g`risida xulosa qilishga imkon beradi.
Toshkent shahrida atmosfera havosi kuzatuvlari shaharning 8 ta tumanida joylashgan 13 ta kuzatuv punktida amalga oshiriladi. Bu punktlar poytaxtning turli funksional zonalarda, ya`ni turar-joy , sanoat, avtomobil yo`llari oldida joylashgan.
Atmosfera havosi ifloslanishi chang, oltingugurt dioksidi, azot dioksidi, azot oksidi, karbonat angidrid, fenol, ftorli vodorod, ammiak, formaldegid, og`ir metallar ko`rsatkichlari bo`yicha aniqlanadi. Buning uchun kuzatuv postlarida yakshanbadan tashqari, har kuni soat 7:00, 13:00, 19:00 da havo namunalari olinadi.
Havodagi asosiy ifloslantiruvchi moddalar - chang, uglerod oksidi, azot dioksidi, oltingugurt dioksidi va ammiakdir. Ularning o`rtacha yillik konsentrasiyalari ayrim oylarda ruxsat etilgan me`yorlardan ortib ketadi.
Atmosfera havosi ifloslanish darajasining integral ko`rsatkichi - bu atmosferaning ifloslanish indeksidir (AII). U eng ko`p miqdorda mavjud bo`lgan 5 ta modda bo`yicha hisoblanadi. Atmosferaning ifloslanish indeksi kuzatuvlar olib borilayotgan muayyan aholi punktlaridagi atmosfera havosining ifloslanish darajasini baholash uchun qulay sanitar-gigienik ko`rsatkich hisoblanadi.
–Toshkent shahrida havoning ifloslanish darajasi o`zgarishlari haqida solishtirma ma`lumotlar bormi?
–Agar biz 20 yil ichida Toshkent shahri uchun ifloslanish darajasi o`zgarishlarini ko`rib chiqsak, 1990 yillarga nisbatan oxirgi 10 yil ichida umuman olganda Toshkent shahri bo`yicha ifloslanish darajasi pasayganini ko`ramiz (quyidagi jadvalga qarang).
1992 yildan 2018 yilgacha bo`lgan davrda Toshkent shahrida Toshkent shahrida atmosfera havosi ifloslanishi dinamikasi (AII)
| 1992 y. | 1993 y. | 1994 y. | 1995 y. | 1996 y. | 1997 y. | 1998 y. | 1999 y. | 2000 y. |
| 5,81 | 5,32 | 5,79 | 5,99 | 5,62 | 5,65 | 6,38 | 6,48 | 5,92 |
| 2001 y. | 2002 y. | 2003 y. | 2004 y. | 2005 y. | 2006 y. | 2007 y. | 2008 y. | 2009 y. |
| 5.95 | 6,68 | 6,36 | 5,52 | 5.22 | 4.31 | 4.19 | 4.96 | 3.66 |
| 2010 y. | 2011 y. | 2012 y. | 2013 y. | 2014 y. | 2015 y. | 2016 y. | 2017 y. | 2018 y. |
| 3.37 | 3.32 | 3.63 | 3.85 | 4,04 | 3.51 | 3.55 | 4.10 | 3.66 |
Ma`lumot uchun: agar atmosferaning 5 ta modda bilan umumiy ifloslanish indeksi 14 dan oshsa, havoning ifloslanish darajasi juda yuqori, agar 14>IZA>7 bo`lsa – yuqori, 7>IZA>5 bo`lsa – oshgan, IZA <5 bo`lsa – past hisoblanadi.
–Havoning zararlanish darajasi nimaga bog`liq?
Toshkent shahrida atmosfera havosining ifloslanish darajasi stasionar va ko`chma manbalardan ajralib chiqadigan zararli moddalar miqdoriga bog`liq. Havoga zararli moddalar chiqaradigan asosiy manbalar avtotransport, sanoat korxonalari, qozonxonalar, metallurgiya korxonalaridir.
Masalan, O`zgidrometning stasionar punktlari joylashgan Toshkent shahrining Yunusobod tumanida azot dioksidi, uglerod oksidi, Yashnobod tumanida chang, uglerod oksidi, azot oksidi, Mirzo Ulug`bek tumanida ko`proq chang, azot va uglerod dioksidlari, Chilonzorda azot dioksidi, Mirobod tumanida fenol,azot dioksidi, Sergelida formaldegid va azot dioksidi bir martalik maksimal miqdori ruxsat etilgan me`yorlardan yuqoriligi qayd etiladi.
–Hozirda barcha viloyat va tumanlarda atmosfera havosi o`zgarishlarini tezkor va aniq qayd etish imkoni bormi? Bu ishlar samarasini yaxshilash uchun nima qilish kerak?
–Atmosferada zararli moddalar to`planishida tabiiy iqlim sharoitlarining (noodatiy iqlim o`zgarishi, atmosferadagi shamolsizlik) va tabiiy xususiyatlarning (quruq iqlim, gilli tuproq va boshqa) ham o`rni bor.
Bugungi kunda hududlarda kuzatuv jarayonining texnik imkoniyatlarini yaxshilash maqsadida joriy ehtiyojlarga qarab onlayn tartibda kuzatuvlar olib borish uchun avtomatik stansiyalar o`rnatish zaruriyati mavjud.
Bu borada O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 28 noyabrdagi O`zbekiston Respublikasi Gidrometeorologiya xizmati moddiy-texnika bazasini mustahkamlash bo`yicha qaroriga muvofiq markaz kuzatuv tarmog`ini modernizasiyalash, xususan ifloslanishni kuzatish tizimini yaxshilash uchun grant mablag`lar hisobiga zamonaviy avtomatik stansiyalar o`rnatish ko`zda tutilgan.
Manzura BEKJONOVA
