— Дадамни ёмонлаш ниятим йўқ, падарга тик гапириш ҳам гуноҳлигини биламан. Лекин нима қилай, онамни кўриб юрагим эзилиб кетяпти, — деди таҳририятга қўнғироқ қилган мухлисамиз Умида…
— Оилада уч қиз, бир ўғилмиз. Болалигимдаги хотиралар «ўғил туғмадинг, фақат қиз туғасан» деган жанжаллар билан боғлиқ. Ниҳоят онам укамни дунёга келтирдию, бироз қулоғи тинчиди. Лекин соғлиғидан айрилди. Чунки шифокорлар онамга «ҳомиладор бўлишингиз умуман мумкин эмас», деган экан. Лекин онам шўрлик оиласини асраб қолиш, биз — қизларни тирик етим қилмаслик учун ҳаётини хавфга қўйишга ҳам рози бўлган.
Укам дунёга келгунча онам икки марта жарроҳлик операциясини бошидан ўтказган, укам туғилгандан сўнг яна икки марта жарроҳ столига ётишга мажбур бўлди. Ҳозир буйрагида ўсмаси бор. Лекин, афсуски, дадам онамнинг касалмандлигини билиб туриб ҳам авайламайди. Аксинча, уйдаги барча оғир ишлар онамнинг зиммасида. Турмушга чиқмасимдан аввал кўп ишларни мен қилардим. Ҳозир онам менсиз анча қийналиб қолган. Буйрагидаги ўсмасини операция қилдиришга дадам рухсат бермаяпти. Дадамнинг қатор-қатор дўконлари, иссиқхоналари бор. Иссиқхоналарига одам ёллаб ишлатади. Лекин ишчилар кўп ишламасдан кетиб қолишади. Эшитишимизча, дадам ишчиларнинг хотинларига, қизларига тегажоғлик қиларкан. Бундан хабар топган ишчилар эса ишни ташлаб кетишаркан. Энг ёмони, дадам бу ишларни атайлаб қиларкан, яъни оилали одамларни ишга олади ва пул тўлаш вақти келганда қизига ёки хотинига тегажоғлик қилади. Бундан хабар топган эркаклар жанжал кўтаришади. Дадам эса ойнинг охиригача ишламадинг, белгиланган ишларни бажармай, ташлаб қочаяпсан, деб пулини бермас экан…
Қўни-қўшнилар орқаваротдан «пасткаш» деб лақаб қўйиб олишган, ҳамма устимиздан кулади. Ҳақини ололмаган одамлар неча марта уйимизга келиб жанжал кўтаришганига гувоҳ бўлганман. Дадам уларнинг ўзини айблаб, ҳайдаб солади. Одамлар эса қарғаб-қарғаб кетишади. Бир-икки марта талаба йигитларни ҳам ишга ёллаган ва худди шундай тубан режалар тузиб, ҳақини бермай ишдан ҳайдаган. Баъзида ўйлаб қоламан: шунча одамни норози қилган дадам бунинг гуноҳидан қўрқмас эканми?
Одамларнинг назарида бойвачча бўлган дадам уйда ўтакетган хасис. Онам шўрликнинг эгни тузукроқ кийим кўрмаган. Бизнинг сарпомизни ҳам қўл учида қилган, яхши ҳамки, келин бўлиб тушган жойим тушунган одамлар, юзимга солишмайди. Бу ерда қайнона-қайнотамнинг бир-бирига муносабатини кўриб, тўғриси, ҳайрон бўлганман. Чунки назаримда эр хотинига умуман яхши гапирмаслиги керак эди. Турмуш ўртоғим яхши гапирса ҳам, шубҳаланиб турардим, меҳрибончиликларидан эса йиғлаб юборардим. Ахир, бир-бирига яхши гапириб яшаса ҳам бўларкан-ку! Қайнотам қайнонамга умрида қўл кўтармаганини эшитиб онамга ачиниб роса йиғладим. Нега менинг онамга бу қадар аччиқ қисмат насиб этди экан?
Онамни ўйлайвериб, қийналиб кетдим. Қайнонам билан биргаликда мазали тансиқ таомлар тайёрласак, онамни эслаб томоғимдан ўтмайди. Байрамларда турмуш ўртоғим совғалар олиб келса, янги либосларни эгнимга илгим келмайди. Онам шўрлик кун кўрмай ўтиб кетяпти, деб ҳеч нарса татимайдган бўлиб қолган.
Яқинда синглим қўнғироқ қилди, дадам энди онамни иссиқхоналарда ишлашга мажбур этаётган эмиш. Барча оғир юмушлар онамнинг зиммасида экан. Буйрагидаги ўсмани олдириш кераклиги ҳақида гап очган экан, дадам «касал бўлишинг ҳам жонимга тегди, ўлгунингча шу ерда ишлаб тур, ўлсанг қутиламан» деганмиш. Онам бечора буйраги хуруж қилса, оғриқдан икки букчайиб қоларкан, оғриқ ўтиб кетса, яна туриб ишлармиш.
Бу гапларни эшитганимдан кейин дадамдан нафратланмай нима қилай? Нега онам бу қадар камситишларга чидайди, нега эътироз билдирмайди деб ўйлаб қоламан. Бу саволни онамага ҳам берганман. «Нима ҳам қила олардим, ажрашсам, учта бола билан қаерга бораман? Шу ёшда ажрашсам одамлар нима дейди, сени-ку узатдим, хали сингилларингни узатишим, укангни уйлантиришим керак», дейди…
