Жорий йилнинг 15 август куни АҚШнинг Аляска штатидаги Анкориж шаҳрида президент Дональд Трамп ва Россия президенти Владимир Путин билан учрашди.
Путин нима истаган эди?
Ғарб нашрлари ошкор қилган маълумотларга кўра, Россия деярли аввалги позициясида қолмоқда.
Жумладан, Украинани Донецк областидан қўшинларини олиб чиқиб кетишга мажбурлаш, Украинанинг қолган ҳудудларида фронт чизиғини ҳозирги ҳолатида музлатиб қўйиш - асосий мақсад ҳисобланган. Россияда бўлиб ўтилиши кутилаётган кейинги учрашувларда Путин ва Трамп якуний тинчлик режасини келишиб олишидан умид қилинган. Охирги босқичда эса Путин Трамп иштирокида Зеленский билан номигагина учрашув ўтказиш режалаштирилган. Ушбу учрашувда Зеленскийга аллақачон тайёр режани тақдим этиб, уни Москва босиб олган ерлардан - Украинанинг бешта региони - Қрим, Донецк, Луганск, Запорожья ва Херсон областларидан ҳамда ва НАТОга кириш ниятидан воз кечишга мажбурлаш кўзда тутилган.
Яъни, Путин босиб олган ерларини легитимлаштириш, бу ҳудудлар устидан Москва суверенитетини халқаро миқёсда тан олдириш, ҳеч қандай репарация, яъни урушда Украинага етказилган зарар учун товон пули тўламаслик, Ғарб киритган санкцияларни олиб ташлаш ва дунё билан авалгидек муносабатларни қайта тиклаш каби улкан мақсадларга интилиб келмоқда.
Financial Times’нинг ёзишича, Путиннинг Трамп билан Владимир Зеленский иштирокисиз учрашувининг ўзини Кремлнинг дипломатик ғалабаси деб ҳисоблаш мумкин. Нашр билан суҳбатлашган таҳлилчилар фикрича, Путин учун энг муҳими – Трамп билан шахсий мулоқотни давом эттириш. Бесамар музокаралар, популистик баёнотлар билан Трампни ҳамда Ғарбни лақиллатган ҳолда вақтни чўзишдан иборат.
Россия президенти Трамп эътиборини ушлаб туриши ва санкциялар кучайтирилган тақдирда унинг Россияга иқтисодий жиҳатдан қимматга тушиши мумкин бўлган норозилигига йўл қўймасликка уриняпти. Вақтни чўзиш орқали имкон қадар кўпроқ Украна ерларини боисиб олишдан умид қиляпти.
Россия томони ҳатто ўт очишни тўхтишга ҳам уринмаяпти. У фақат ҳаводаги қуролли ҳаракатларга чек қўйишни таклиф қилган холос. Бу ҳам Путиннинг азбаройи тинчликпарварлиги ёки қон тўкилишини тўхтатишга уриниши туфайли эмас. Шунчаки Европа Иттифоқи ва АҚШ Украинага “Патриот” ва бошқа қўшимча ҳаводан мудофаа тизимларини етказиб берса, Россиянинг Украинага ракета зарабари ва авиаҳужумларининг самараси йўқолади. Лекин Украинанинг Россия ички ҳудудларига дронлар орқали бераётган муваффақиятли зарбалари нафақат иқтисодий зарар етказяпти, балки халқнинг Россия ҳукуматидан норозилигини ҳам орттирмоқда. Қисқа қилиб айтганда, Путининг ҳавода урушни тўхтатиш таклифи Украина дронлари ҳужумига чек қўйишдан иборат холос.
Трамп Путиндан нима кутган эди?
АҚШ президентининг асосий мақсади – ўзининг сайловолди ваъдаларини бажариш учун ҳар қандай йўл билан ўт очишни тўхтатишга эришиш холос. Трамп тинчликправар президент ва урушларга чек қўйган АҚШ етакчиси сифатида тарихда қолмоқчи. Трамп бу мақсад йўлида Россиянинг Украинани бутунлай босиб олишига ҳам рози бўлиши мумкин. Фақат ўт очиш тўхтатилиб, Трамп воситачилигида тинчлик сулҳи, аслида Киевнинг капитуляция шартномасига имзо қўйиш маросимини ўтказиб, жилмайиб суратга тушса бўлгани.
Трампга тез ва осон тинлик керак. Бу тинчликка қандай йўқотишлар ва адолатсизликлар ҳамда халқаро қонунлар ва шартномаларнинг бузилиши эвазига эришилиши уни қизиқтирмайди.
Тўғри, Трамп аввалроқ бир неча марта Путиндан ҳафсаласи пир бўлгани, уни бирорта ҳам ён босишга кўндира олмагани, Путин уни шунчаки лақиллатиб келаётганидан шикоят қилган эди. Лекин Аляскадаги учрашувда ниҳоят Трампнинг ҳам таклифлари инобатга олинишидан катта умид қилган эди. Бироқ Аляскадаги учрашув Трампнинг умидларни яна бир бор пучга чиққан кўринади.
Украина ва Европа мақсадлари қандай эди?
Киев можарони ҳал қилиш бўйича ҳар қандай қарорни Украина иштирокисиз қабул қилиб бўлмаслигини таъкидлаб келяпти. Европа Иттифоқи ҳам айни шундай фикрда. Улар Украина масаласини Европа учун муҳим бир геосиёсий мақомни фақат Трамп ва Путин ўзаро кўриб чиқаётганидан норози бўлишяпти. Шундай бир муҳим масалани ҳал қилишда Европа Иттифоқи четда қолаётганига кўника олишмаяпти.
«Украинасиз қабул қилинган ҳар қандай қарор – бу бир вақтнинг ўзида тинчликка қарши қарор ҳамдир. Бундай қарорлар ҳеч нарса бермайди. Бу ўлик қарорлар, улар ҳеч қачон ишламайди», – деди президент Владимир Зеленский.
Шунингдек, Зеленский Алсякадаги музокарлардан Киев учун бирор фойдали натижа кутмагани ҳам бор гап. Аммо дастлабки маълумотлар ҳамда Трампнинг баёнотларига кўра, Украинани Россия босиб олган ерлардан воз кечишга мажбурлашлари мумкинлиги уни хавотирга солиб келмоқда. “Украина ўз ерларини бошқаларга совға қилмайди” деган эди Зеленский ва бу билан ҳар қандай ҳудудий ён беришларга рози бўлмаслигини таъкидлаб.
Бироқ воқеаларнинг кейинги ривожи Зеленскийнинг бу орадаги қарашлари анча муроса қолипига кираётганини кўрсатди. Украина етакчиси кейинги баёнотларида ҳудудий ёнбосишларни эҳтимолдан соқит қилмаслини ҳам ишора қилди.
Чунки, экспертларнинг айтишича, Москвага босим қилиш, Россияни жанг майдонида мағлуб этиш Трамп учун қулай вариант эмас, бунга кўп вақт ва куч сарфлаш керак. Лекин Украинага босим қилиш, Киевни ўз ерларини Россияга беришга мажбурлаш - урушни тугатишнинг энг қисқа йўли. Агар Украина бунга қаршилик қилса, Трамп унинг бошига оғир кунларни солади. Трамп Украинага жаҳл қилиб Россияга HIMARS юборса ҳам ажабланмаслик керак, дейди экспертлар.
Европа учун яна бир асосий масала – келгусида Украина хавфсизлиги кафолатлари ҳисобланади. «Украина армияси сонига чекловлар йўқлиги ва учинчи давлатлар томонидан қўллаб-қувватланиши энг ишончли кафолат бўларди», – деди Европа Иттифоқи раҳбариятидаги исми ошкор этилмаган манба Financial Times нашрига.
Узоқ кутилган, аммо самарасиз ўтган учрашув
Аляскадаги учрашув олидан Россия пропагандаси Путиннинг Аляскага бўлажак сафарини «урушни тўхтатувчи учрашув» дея таъриф беришни бошлади. АҚШ томони Трампни Нобел мукофотига тавсия этгани боис, дарҳол уруш тўхтатилишидан умид қилди. Умуман, бутун дунё бу музокараларга умид кўзи билан қаради. Чунки ҳамма урушдан ва адолатсизликлардан чарчаган. Кези келганда таъкидлаш керак, бу уруш эса фақат Путинга керак, чунки у тинч йўл билан халқ меҳрини қозона олмади, Россия иқтисодиётини ривожлантиришнинг уддасидан чиқмади. Россия ҳамон нефт ва газ экспортига таяниб қолган. Урушдан аввалги ижтимоий сўровларга кўра, Путиннинг обрўси 30 фоизга тушиб кетган эди. Турли норозилик намойишлари кенгроқ тус ола бошлаган, одамлар ҳатто кўчаларда “Путин, йўқол” деб қичқиришга ҳам мажбур бўлаётган эди.
Шу боис Путин фақат қўрқитиш, зўравонлик ва, у муттасил уруш йўли билан ўз ҳокимияти ва обрўсини сақлаб қолишга уринмоқда.
Ниҳоят узоқ кутилган дамлар етиб келди. 15 август куни Алясканинг Анкориж шаҳрида Путин ва Трамп ўртасида бевосита музокаралар бошланди.
Кремл рамзий маънода кўп йиллик изоляциядан сўнг AҚШ президенти билан илк марта "юзма-юз" учрашди - бу Москвада муваффақият сифатида тақдим этилди.
Икки етакчи ўртасидаги саммит Aнкориждаги авиабазада бўлиб ўтди. Тахминан уч соатлик музокаралардан сўнг, қисқагина матбуот анжумани ўтказилди. Аммо икки президент ҳам журналистларнинг бирор саволига жавоб беришмади. Иккала томон ҳам музокараларни "прогрессив" деб эълон қилди, аммо айнан нималарни муҳокама қилишгани, айнан қайси масалаларда қайси томоннинг позицияси қандай бўлганилиги ҳақида аниқ маълумот берилмади. “Ройтерс” агентлигининг қисқача таърифига кўра, “Украинада ўт очишни тўхтатиш бўйича ҳеч қандай муваффақият йўқ”.
Трамп ва Путин учрашувда асосан умумий гаплар айтилган. Икки президент бир бирини хушомадлар билан сийлаган холос.
Путиннинг Aляскадаги баёнотларига кўра, музокаралар самарали ва фойдали бўлган. Табиийки, Украина атрофидаги вазият Aляскадаги саммитнинг марказий масалаларидан бирига айланган. Путин, шунингдек, агар Россия Украинага бостириб кириши арафсида Трамп AҚШ президенти бўлганида, Украинада уруш бўлмас эди, деди.
Трампнинг баёнотлари ҳам деярли шунга ўхшаш тарзда янгради. АҚШ етакчиси учрашув жуда самарали ўтганини таъкидлаб, бу ҳақда маълумот бериш учун Зеленский ва НAТОдаги ҳамкасбларига қўнғироқ қилишини айтди. Шунингдек, Путин билан музокараларда катта силжишга эришилганини маълум қилди. Аммо қандай силжишлар эканлигининг тафсилотларига тўхталмади. Шундай бўлсада, Трапмнинг айтишича, Украина масаласи бўйича кўп бандлар келишилган, қолган масалалар бўйича ҳам келишувга эришиш имконияти юқори. АҚШ президенти Путин билан Украина масаласидаги ўзаро ҳамфикрлиликни ҳозирча битим деб атаб бўлмайди, битим бўлиши учун барча томонларнинг розилиги талаб этилади”, деди.
Кейинроқ маълум бўлишича, Россия президенти Аляскадаги учрашув давомида АҚШ етакчиси Доналд Трампга “Украинанинг сунъий равишда шакллантирилганини исботлайди” деб таърифлаган бир қанча хариталар ва ҳужжатларни тақдим этган. Путин Трампга айнан қандай материаллар топширгани ва уларга АҚШ президенти қандай муносабат билдирганига аниқлик киритилмаган.
Путин ва Трамп саммити якунлангач, дипломатлар учун тушлик ҳам берилмади. Ҳатто Трамп музкоралар хонасини режадагидан кўра барвақтлироқ тарк этиб, Вашингтонга учиб кетган.
Кечқурун эса Дональд Трамп “Фокс Ньюз” телеканалида “ҳудудларни алмаштириш” ва “хавфсизлик кафолатлари”ни муҳокама қилиш ҳақида шама қилиб, “биз келишувга яқинмиз”, бунинг учун ҳали ҳам Киев розилиги талаб этилади деди. Трамп Зеленскийни навбатдаги учрашувга таклиф қилиши мумкинлигига ҳам ишора қилган.
Саммит Aнкорижда Украина тарафдорлари томонидан норозилик намойишлари фонида ўтди. Намойишчилар Трампдан Укрианани Путинга ем қилмасликни сўрашган.
Бироқ воқеаларнинг кейинги ривожи Зеленскийнинг бу орадаги қарашлари анча муроса қолипига кираётганини кўрсатди. Украина етакчиси кейинги баёнотларида ҳудудий ёнбосишларни эҳтимолдан соқит қилмасликни ҳам ишора қилди.
Чунки, экспертларнинг айтишича, Москвага босим қилиш, Россияни жанг майдонида мағлуб этиш Трамп учун қулай вариант эмас, бунга кўп вақт ва куч сарфлаш керак. Лекин Украинага босим қилиш, Киевни ўз ерларини Россияга беришга мажбурлаш - урушни тугатишнинг энг қисқа йўли. Агар Украина бунга қаршилик қилса, Трамп унинг бошига оғир кунларни солади. Трамп Украинага жаҳл қилиб Россияга HIMARS юборса ҳам ажабланмаслик керак, дейди экспертлар.
Европа учун яна бир асосий масала – келгусида Украина хавфсизлиги кафолатлари ҳисобланади. «Украина армияси сонига чекловлар йўқлиги ва учинчи давлатлар томонидан қўллаб-қувватланиши энг ишончли кафолат бўларди», – деди Европа Иттифоқи раҳбариятидаги исми ошкор этилмаган манба Financial Times нашрига.
Узоқ кутилган, аммо самарасиз ўтган учрашув
Аляскадаги учрашув олидан Россия пропагандаси Путиннинг Аляскага бўлажак сафарини «урушни тўхтатувчи учрашув» дея таъриф беришни бошлади. АҚШ томони Трампни Нобел мукофотига тавсия этгани боис, дарҳол уруш тўхтатилишидан умид қилди. Умуман, бутун дунё бу музокараларга умид кўзи билан қаради. Чунки ҳамма урушдан ва адолатсизликлардан чарчаган. Кези келганда таъкидлаш керак, бу уруш эса фақат Путинга керак, чунки у тинч йўл билан халқ меҳрини қозона олмади, Россия иқтисодиётини ривожлантиришнинг уддасидан чиқмади. Россия ҳамон нефть ва газ экспортига таяниб қолган. Урушдан аввалги ижтимоий сўровларга кўра, Путиннинг обрўси 30 фоизга тушиб кетган эди. Турли норозилик намойишлари кенгроқ тус ола бошлаган, одамлар ҳатто кўчаларда “Путин, йўқол” деб қичқиришга ҳам мажбур бўлаётган эди.
Шу боис Путин фақат қўрқитиш, зўравонлик ва, у муттасил уруш йўли билан ўз ҳокимияти ва обрўсини сақлаб қолишга уринмоқда.
Ниҳоят узоқ кутилган дамлар етиб келди. 15 август куни Алясканинг Анкориж шаҳрида Путин ва Трамп ўртасида бевосита музокаралар бошланди.
Кремл рамзий маънода кўп йиллик изоляциядан сўнг AҚШ президенти билан илк марта "юзма-юз" учрашди - бу Москвада муваффақият сифатида тақдим этилди.
Икки етакчи ўртасидаги саммит Aнкориждаги авиабазада бўлиб ўтди. Тахминан уч соатлик музокаралардан сўнг, қисқагина матбуот анжумани ўтказилди. Аммо икки президент ҳам журналистларнинг бирор саволига жавоб беришмади. Иккала томон ҳам музокараларни "прогрессив" деб эълон қилди, аммо айнан нималарни муҳокама қилишгани, айнан қайси масалаларда қайси томоннинг позицияси қандай бўлганилиги ҳақида аниқ маълумот берилмади. “Ройтерс” агентлигининг қисқача таърифига кўра, “Украинада ўт очишни тўхтатиш бўйича ҳеч қандай муваффақият йўқ”.
Трамп ва Путин учрашувда асосан умумий гаплар айтилган. Икки президент бир бирини хушомадлар билан сийлаган холос.
Путиннинг Aляскадаги баёнотларига кўра, музокаралар самарали ва фойдали бўлган. Табиийки, Украина атрофидаги вазият Aляскадаги саммитнинг марказий масалаларидан бирига айланган. Путин, шунингдек, агар Россия Украинага бостириб кириши арафсида Трамп AҚШ президенти бўлганида, Украинада уруш бўлмас эди, деди.
Трампнинг баёнотлари ҳам деярли шунга ўхшаш тарзда янгради. АҚШ етакчиси учрашув жуда самарали ўтганини таъкидлаб, бу ҳақда маълумот бериш учун Зеленский ва НAТОдаги ҳамкасбларига қўнғироқ қилишини айтди. Шунингдек, Путин билан музокараларда катта силжишга эришилганини маълум қилди. Аммо қандай силжишлар эканлигининг тафсилотларига тўхталмади. Шундай бўлсада, Трапмнинг айтишича, Украина масаласи бўйича кўп бандлар келишилган, қолган масалалар бўйича ҳам келишувга эришиш имконияти юқори. АҚШ президенти Путин билан Украина масаласидаги ўзаро ҳамфикрлиликни ҳозирча битим деб атаб бўлмайди, битим бўлиши учун барча томонларнинг розилиги талаб этилади”, деди.
Кейинроқ маълум бўлишича, Россия президенти Аляскадаги учрашув давомида АҚШ етакчиси Доналд Трампга “Украинанинг сунъий равишда шакллантирилганини исботлайди” деб таърифлаган бир қанча хариталар ва ҳужжатларни тақдим этган. Путин Трампга айнан қандай материаллар топширгани ва уларга АҚШ президенти қандай муносабат билдирганига аниқлик киритилмаган.
Путин ва Трамп саммити якунлангач, дипломатлар учун тушлик ҳам берилмади. Ҳатто Трамп музкоралар хонасини режадагидан кўра барвақтлироқ тарк этиб, Вашингтонга учиб кетган.
Кечқурун эса Дональд Трамп “Фокс Ньюз” телеканалида “ҳудудларни алмаштириш” ва “хавфсизлик кафолатлари”ни муҳокама қилиш ҳақида шама қилиб, “биз келишувга яқинмиз”, бунинг учун ҳали ҳам Киев розилиги талаб этилади деди. Трамп Зеленскийни навбатдаги учрашувга таклиф қилиши мумкинлигига ҳам ишора қилган.
Саммит Aнкорижда Украина тарафдорлари томонидан норозилик намойишлари фонида ўтди. Намойишчилар Трампдан Укрианани Путинга ем қилмасликни сўрашган.
