Ўзбекистон Республикасининг “Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида”ги Қонунига ўзгартиришлар киритиш ҳақида”ги қонун лойиҳаси жамоатчилик муҳокамаси учун эълон қилингани ҳақида хабар берилган эди.
Унга кўра, янги алифбода ў, ғ ҳарфлари, шунингдек, ш, ч қўш ҳарфларини қуйидагича ўзгартириш таклиф этилган эди:
- «Ғ, ғ» — «Ḡ, ḡ»
- «Ў, ў» — «Ō, ō»
- «Ш, ш» — «Ş, ş»
- «Ч, ч» — «Ç ç»
Давлат тилини ривожлантириш департаменти муҳокамаларга сабаб бўлган ушбу Қонун лойиҳаси бўйича муносабат билдирди.
Айтилишича, тилшунос олимларидан иборат таркибда тузилган ишчи гуруҳ томонидан ишлаб чиқилган мазкур Қонун лойиҳаси, авваламбор, тилимизнинг замонавий технологиялар билан интеграциялашуви учун қулайлик яратиш нуқтайи назардан шаклий ўзгаришларни назарда тутган.
" – Aмалдаги Ў ёки Ғ ҳарфларини ёзиш учун компютер клавиатурасида 6 та (аввал О ёки Г, кейин: алт 0145) тугма босилади. Туркий тилли оилага мансуб ўзбек тилида битта товушни англатувчи Ш ва Ч ҳарфлари учун иккита ҳарф белгиланган. Бу ҳеч бир туркий давлатлар амалиётида йўқ. Халқимиз тарихда фойдаланган араб, лотин, кирилл ёзувлари ҳам “бир товушга – бир ҳарф” тамойилига асосланган.
Натижада, биринчидан, алифбодаги ушбу ҳарфлар сабабли каттароқ ҳажмдаги матнни ўқиш ва ёзиш қийинлигича қолмоқда. Бу ўз навбатида, мамлакатимизда лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосининг оммалашишига салбий таъсир қилмоқда;
иккинчидан, лотин ёзувида ўқиган ёшлар орасида саводсизлик кучайиб, ёзма нутқда соддароқ белги (“ў” нинг ўрнига “6”, “ч” нинг ўрнига “4”, “ш” нинг ўрнига “w”) дан фойдаланиш авж олган;
учинчидан, миллий алифбодаги мураккабликлар туфайли кўпчилик битирувчи ёшлар меҳнат фаолиятларини кирилл алифбосида давом эттиришга мажбур бўлмоқда;
тўртинчидан, алифбодаги мураккаб ҳарфлар туфайли ўзбек тилини “рақамлаштириш”, интернет тилига айлантириш имкони бўлмаяпти ва ҳ.к.
Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиш вазифаси белгилангани, миллий алифбомизни қулайлаштириб, максимал даражада соддалаштириш эҳтиёжини яратди", — дейилади баёнотда.
Ушбу лойиҳани ишлаб чиқилишига лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини такомиллаштириш ҳақидаги Ўзбекистон Президентининг нутқлари ва Фармонларида белгилаб берилган вазифалар асос бўлгани айтилган.
Aлифбодаги 4 та ҳарф ўзгариши ўқувчи ёшларнинг саводи даражасига салбий таъсир қилмаслигининг иккита жиҳати санаб ўтилади. Маълум бўлишича, айни пайтда Миллий ўқув дастурини ишлаб чиқиш ҳаракатлари бошланган. Жуда кўп дарслик ва қўлланмалар шундоқ ҳам янгидан тайёрланади ва чоп этилади. Шунингдек, дарсликлар фойдаланиш муддати тугаб, янгилари чоп этилгунча амалда бўлади. Изоҳ берилишича, дарсликларининг фойдаланиш муддати ўртача 3 йил. Демак, 2023-йилдан ўқувчилар тўлиқ янгиланган алифбода савод чиқаради. Бу эса мамлакатда лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиш муддатига мос келади.
Бундан ташқари Давлат тилини ривожлантириш департаменти томонидан алифбодаги шаклий ўзгаришларнинг ўқувчилар саводига бешта ижобий таъсири келтирилган.
биринчидан, замонавий гаджетлар клавиатураларида ўзбек тилининг барча ҳарфлари бўлади;
иккинчидан, давлат тилининг рақамлашуви тезлашиб, интернет тармоғида таълим порталлари сони ортади;
учинчидан, транслитерация дастурлари туфайли кирилл алифбосидаги адабиётларни миллий алифбога тезкор ва хатосиз ўгириш ва ўқиш имкони пайдо бўлади;
тўртинчидан, катта авлодга мансуб фуқароларнинг лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбоси имлосини ўзлаштириши тезлашади, бу эса халқимизнинг ягона ёзув атрофида жипслашувига олиб келади;
бешинчидан, она тилимиз табиатига мос, юртимиздаги ва хориждаги миллатдошларимизни ягона ёзув атрофида бирлаштирадиган алифбога эга бўламиз ва ҳ.к.
" – ОAВ, фуқаролик ҳужжатлари, йўл кўрсаткичлар, пешлавҳалар, иш юритув ҳужжатлари кабилар Ҳукуматнинг 2021-йил 10-февралдаги 61-сон қарорига мувофиқ, соҳавий режа ва дастурлар асосида босқичма-босқич 2023-йил 1-январгача тўлиқ лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига ўтказилади.
Энг муҳим жиҳати, Вазирлар Маҳкамасининг юқоридаги қарори 4-бандида лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш билан боғлиқ масалалар вазирлик, идора ва ташкилотлар томонидан Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетидан ажратилган, шунингдек, бюджетдан ташқари маблағлари ҳисобидан молиялаштирилиши белгиланган.
Яъни, алифбога шаклий ўзгаришлар кирган тақдирда дарслик ва қўлланмалар ижрочилар томонидан ҳар йили шакллантириладиган режа асосида навбати билан нашр этилади.
Aхборот кутубхона марказларида амалдаги адабиётлар алифбодаги шаклий ўзгариш туфайли фойдаланишдан чиқарилмайди (шу кунга қадар кутубхоналарда турган кирилл ёзувидаги адабиётлар сингари). Aксинча, янги чоп этилаётган адабиётлар билан босқичма-босқич бойитиб борилади.
Ўзгаришлар берадиган қулайлик туфайли бир ёзувдан бошқа ёзувга ўгирадиган транслитерация дастурлари кирилл алифбосида чоп этилган адабиётларни босқичма-босқич лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосидаги электрон кўринишларини яратиш имконини беради, кутубхоналарнинг электрон фонди кенгайишини таъминлайди.
Фуқароликни тасдиқловчи гувоҳномалар, ИД-карталар, яшаш гувоҳномаларини такомиллаштирилган лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосида бўлиши ҳам худди ўқув адабиётлари сингари ўз навбати билан босқичма-босқич амалга оширилади.
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, алифбодаги ўзгаришлар айрим ҳарфларнинг шаклий ифодасини қулайлаштиришни кўзда тутиб, аввало, тилимизни ахборот коммуникация технологиялари билан уйғунлашувини таъминлайди, шу билан бирга, навбатма-навбат бажариладиган тадбирлар орқали ижрога қаратилади".Ўзбекистон Республикасининг “Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида”ги Қонунига ўзгартиришлар киритиш ҳақида”ги қонун лойиҳаси 2021-йил 31-мартга қадар норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси портали (regulation.gov.uz)да туради.
Лойиҳа юзасидан тилимиз ривожига бефарқ бўлмаган ҳар бир фуқаро ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириши мумкин.
Лойиҳа юзасидан тўпланган жамоатчилик таклифлари мамлакатдаги етук тилшунос олимлар иштирокида жорий йилнинг апрел ойи бошида ўтказиладиган илмий анжуман кун тартибига қўйилади, асосли таклиф ва тавсиялар инобатга олинади ва якуний тўхтамга келинади" , – дейилади муносабатда.
