Инсон хотира билан тирик, қадр билан улуғ. Ўтганларни, уларнинг хайрли ишларини, жасоратини ёдга олмоқ, эъзозламоқ хос эзгу фазилатлардандир. Хусусан бугун улар икки карра кўпроқ ёд этилажак кун. Яъни 9 май — Хотира ва қадрлаш куни.
Сўнгги йилларда 9 май санаси янада янгича мазмун-моҳият касб этиб, ўзбек халқи маънавий оламининг муҳим бир жиҳатига айланди. Эндиликда бу айёмда нафақат ўтганлар хотираланади, балки кексалик гаштини суриб умргузаронлик қилаётган ёши улуғлар, фахрийлар қадрланади.
Шундай санада башарият бошига мислиз кулфатлар ёғдирган Иккинчи жаҳон уруши фронтларида қатнашган ўзбекистонлик жангчиларни ёд олмай бўлмайди. Улар 1941 — 1945 йилларда ўзларининг ботир, мард, қўрқмас, жасурлик ҳислатларини намоён қилиб қаҳрамонлик намуналарини кўрсатдилар.
Урушнинг дастлабки ойларида Тошкент шаҳрининг ўзидан 100 минг йигит ва қисман аёллар ҳарбий хизматга жалб қилинган . Айрим маълумотларга кўра, Ўзбекистондан бир миллион киши фронтга олинган. Бироқ бу рақам унчалик тўғри эмас, деб ҳисобланади. Чунки Германияда тузилган “Туркистон легиони” 1 млн. 800 минг кишини ўз ичига олган. Бу легионнинг раҳбарларидан бирининг сўзича, унинг таркибида тожик, қозоқ, туркман ва қирғизлардан ташқари ўзбеклар ҳам бўлган. Маълумки, жанг майдонларида ярим миллионга яқин ўзбек ҳалок бўлиб, қолган ярим миллиони Ватанига қайтган. Бу икки рақам бир-бирига қўшилса, бир миллион бўлади. Энди “Туркистон легиони”дагилар ҳисобга олинса, жангга тортилган ўзбекларнинг сони анча ошиб кетади.
Очарчилик ва касалликлар қишлоқларда авжига миниб, кўп одамларнинг ёстиғини қуритди. Болаларнинг орасида ҳам ўлим кўп учрарди. Бироқ шўро давлатининг эътиборсизлиги туфайли уруш вақтида орттирилган қийинчилик ва азоб-уқубатлар тамомила бартараф қилинмади. Айниқса, уруш ногиронларининг қадр-қиммати ўрнига қўйилмай, улар ўз ҳолига ташлаб қўйилди.
Хулоса қилиб айтганда, уруш йилларида машаққатли меҳнат ва азоб-уқубатдан бошқа нарсани кўрмаган одамларнинг кўпчилиги қайғу-алам гирдобида жон бердилар. Шунга ўхшаш уруш қатнашчиларининг талай қисми ёруғ кунларни кўрмади. Бироқ шуни унутмаслик керакки, улармисли кўрилмаган азоб-уқубатлар ва талофатлар ҳисобига бутун инсоният бошига тушган офатни бартараф қилишга улкан ҳисса қўшиб, жаҳон тарихида ўчмас из қолдиришди.
